TÜRK İSLAM EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 7

Sezai Karkoç'un meşhur şiirindeki Mona Roza Tek Gül anlamına gelir. Ancak, Mona Roza şiiri akrostiş tarzda yazılmış olup, paragraf başlarındaki ilk harflerden Muazzez Akkayam ortaya çıkar. Dolayısıyla doğru cevap C seçeneğidir.

Divan edebiyatı ve şiiri için XVI. yüzyıl bir ihtişam dönemi, bir altın çağı mesâbesindedir.

Bu yüzyılın başta gelen şairleri, başta Âzerî lehçesiyle şiir yazmakla beraber, yüzyıllar boyunca bütün Türk ülkesinde tanınan, sevilen ve okunan, şiirdeki kudret ve şöhretleriyle yaşadıkları çağı aşan Fuzûlî (ö. 1556) ve gazelde ileri giden ve İstanbul Türkçesi’ni genel bir şiir dili hâline getirerek yüzyıllar boyunca unutulmayan Bâki (ö. 1600) olmak üzere, geniş hayal gücüne sahip olan Zâtî (ö. 1546), aşk ve rindâne hayatın usta sözcüsü Hayâlî (ö. 1557), sâde diliyle Nev‘î (ö. 1599), insan ruhunu tahlilde gerçekten başarılı olan tenkitçi ve terkîb-i bendleriyle isim yapmış olan Rûhî-i Bağdâdî (ö. 1605) bu yüzyılın usta şairleridir.

Bu yüzyılda, Edirneli Nazmî (ö. 1555) ve Tatavlalı Mahremî (ö. 1535), Arapça ve Farsça’nın dil ve edebiyatımıza en çok girdiği bir sırada, yepyeni bir iddia ortaya atmışlardır. Bu iki şair, aruzla yazdıkları bazı şiirlerde Arapça ve Farsça kelime ve terkip kullanmayarak Türkî-i basit adını verdikleri yeni bir tarz oluşturmuş ve sâde Türkçe ile şiir yazmışlardır.

Dönemin en önemli gelişmesi musikî alanında olmuştur. Bu yüzyıl Türk mûsikîsi açısından çok önemli bir zaman dilimi ve aşamasıdır. Genişleyen mûsikî hayatı yalnız sarayla sınırlı kalmamış, devlet adamları ve sultanların saraylarına, varlıklı kimselerin konaklarına kadar girmiştir. Mûsikî, en parlak yıllarından birini Sultan IV. Murad’ın saltanatı sırasında yaşamıştır.

Divan edebiyatında, 1603 yılında klasik devir sona ermiş, onun yerine “Sebk-i Hindî” diye isimlendirilen yeni bir akım başlamıştır.

Sabit 17. yüzyıl edebiyatçılarındadır. Diğer şıklar 16. yüzyıl edebiyatçılarından oluşmaktadır.

18. yüzyılda anılması gereken diğer şairler ise Nazîm Yahya (ö. 1727), Sünbül-zâde Seyyid Vehbî (ö. 1736), Nahîfî Süleyman (ö. 1738), Koca Râğıb Paşa (ö. 1763), Haşmet (ö. 1768), Fıtnat Hanım (ö. 1780), Esrâr Dede (ö. 1796), Enderunlu Fâzıl (ö. 1810), Sürûrî (ö. 1814), gibi şairlerdir.

XVIII. yüzyılda divan edebiyatı en büyük üstadlarını vermişti. Şeyh Gâlib, İran’ın neo- klâsik şiirini Türkçe’de örneği görülmemiş bir tarzda kullanmış ve başarıya da ulaşmıştır.

19. yüzyıl, Batı tesirindeki Türk edebiyatı karşısında Divan edebiyatının gerilemeye yüz tuttuğu dönemdir.

Necip Fazıl’ın çıkarmış olduğu Büyük Doğu mecmuası (1943), özellikle ikinci dönemi olan 1945’ten sonra geleneğin dirilişi anlamında önemli bir görev üstlenmiştir.

Sayıları binlerle ifade edilebilecek olan na‘tların belli başlıları ayrıca bestelenerek cami ve tekkelerde okunmuş, tanınmış birçok beyti hattatlar eliyle levhalara nakşedilip mescid, dergâh, ev ve dükkân gibi mekânları süsleyen birer sanat eseri olarak itibar görmüştür. Doğru cevap C'dir.

Na’tların son bölümlerinde şair günahkârlığını itiraf edip şefaat talebinde bulunur. Ardından kıyamet gününün tasviri, o çetin günde şefaat yetkisinin yalnız Peygamber’e ait olduğu belirtilerek onun âlemlere rahmet olarak gönderildiği vurgulanır. Doğru cevap E'dir.

Türk edebiyatında ilk na‘t örneğine Kutadgu Bilig’de rastlanmaktadır. Yûsuf Has Hâcib
ile başlayan bu gelenek Edib Ahmed Yüknekî’nin Atebetü’l-hakåyık ve Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet’inden sonra Anadolu sahası dışında pek çok şair tarafından devam ettirilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Türk toplumu üzerinde yaygın din eğitimi yoluyla etkili olmuş en önemli ilk eserlerden olan ve siyer-mevlid türünün en dikkate değer manzum örneği sayılan Yazıcıoğlu Mehmed’in XV. yüzyıla ait Muhammediye’si de Arapça Megâribü’z-zamân’ın Hz. Peygamber’le ilgili kısmının Türkçe’ye manzum olarak çevrilmesinden doğmuştur. Doğru cevap A'dır.

İlk Türkçe mevlid metni hakkında kaynaklarda kesin bilgi yer almamakla birlikte Süleyman Çelebi’nin 812’de (1409) yazdığı bilinmektedir. dolayısıyla 15. yüzyılın ilk çeyreğine aittir. Doğru cevap B'dir.

Hz. Peygamber’in fiziki özelliklerini anlatan eserlerle hattat ve müzehhiplerin ortaya koyduğu levhalar “hilye-i şerif, hilye-i saâdet, hilye-i Resûlullah, hilyetü’n-nebî” gibi adlarla anılmıştır.

Doğru cevap E'dır.

Mi’râc Hz. Peygamber’in göğe çıkmasıyla meydana gelen büyük mucizelerinden birisidir. Mi’râciyye ise İslâm edebiyat ve sanatlarında Hz. Peygamber’in hicrî aylardan recep
ayının 27. gecesinde yaptığı mi’racı konu alan eserlerin genel adıdır. Doğru cevap B'dir.

Kırk hadis türündeki eserlerin yazılış sebepleri eserin içeriğinden ve özellikle müellifin
önsözde veya ilk tercümesindeki ifadelerinden anlaşılmaktadır. Bu sebepleri şöylece tasnif
etmek mümkündür:
a. Hz. Peygamber’in “Ümmetim içinde din işlerine ve dînî konulara dair kırk hadis
ezberleyeni, Allah Teâla kıyâmet gününde fakihlerle beraber haşreder’’ hadisine
nâil olmak için,
b. Hz. Peygamber’in şefaatine ulaşma umudu,
c. Okuyanların hayır duasını almak,
d. Hocasının veya dostlarının arzusunu yerine getirmek,
e. Devlet başkanı vb. tarafından görevlendirilmiş olmak,
f. İlgi duyulan bir konuda hadis derleme arzusu içinde olmak,
g. Hastalıklardan kurtulmak ve şifa bulmak beklentisi. Doğru cevap C'dir.

Regaibiyyelerde daha çok mesnevi nazım şeklinin kullanıldığı, bazılarında ise kıta,
ilâhi, gazel ve kaside gibi şekillerin tercih edildiği görülmektedir. Doğru cevap A'dır.