TÜRK İSLAM EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 18

XVI. Yüzyılda Hz Peygamber’in fizikî yapısı, tavrı ve ahlâkı hakkında hadislerden derlenilerek mesnevî tarzında kaleme
alınan "Hilye" adlı eserin yazarı Hâkânî Mehmed Bey'dir.

Bu iki şair, aruzla yazdıkları bazı şiirlerde Arapça
ve Farsça kelime ve terkip kullanmayarak Türkî-i basit adını verdikleri yeni
bir tarz oluşturmuş ve sâde Türkçe ile şiir yazmışlardır

XVI. Yüzyılda Edirneli Nazmî (ö. 1555) ve Tatavlalı Mahremî (ö. 1535),
Arapça ve Farsça’nın dil ve edebiyatımıza en çok girdiği bir sırada, yepyeni
bir iddia ortaya atmışlardır. Bu iki şair, aruzla yazdıkları bazı şiirlerde Arapça
ve Farsça kelime ve terkip kullanmayarak Türkî-i basit adını verdikleri yeni
bir tarz oluşturmuş ve sâde Türkçe ile şiir yazmışlardır. Bu iki şair, dil açısından oldukça önemli olan bu Türkî-i basit hareketini, bir yandan arûzla öztürkçe şiir yazmanın güçlüğü ve bu veznin Türkçe’ye uygulanabilmesinin
mümkün olmayışı, diğer yandan, şairlik yönlerinin zayıf olması nedeniyle, bu
Türkî-i basit hareketini bir heves olmaktan öteye götürememişlerdir.

Nesir alanında sâde ve süslü eserler verilmiştir. Veysî (ö. 1627) ve Nergisî (ö. 1635), sanatlı ve süslü nesir üslubunun temsilcileridir. Bu yüzyılın nesir ürünleri olarak bir tarafta Evliya Çelebi (ö. 1682)’nin Seyâhat-nâme’si, diğer yanda ise Veysî (ö. 1628)’nin Siyer-i Veysî’si vardır. Kâtip Çelebi (ö. 1657)’nin, başta Keşfü’z-zunûn olmak üzere, çeşitli alanlarda yazdığı ilmî eserlerle, Naîmâ (ö. 1716) ve Peçevî (ö. 1649) tarihleri; Koçi Bey’in Risâle’si (telifi: 1631) bu yüzyılın önemli çalışmalarıdır. Tarih sahasında ise Peçevî (ö.
1649) ve Nâimâ (ö. 1716) bulunmaktadır.

XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti siyasi alanda otoritesini kaybetmeye
başlamasına rağmen edebî açıdan gelişimini sürdürmüş, edebiyatta nazım ve
nesir alanında önemli eserler verilmiştir. III. Ahmet ve III. Selim’in de sanatçı kişilikleri sayesinde edebi hayat canlı kalmıştır. Bu yüzyılın edebi özelliklerinin en belirgini Nedim’in öncülüğünde başlayan Mahallileşme Akımı’dır

Her yüzyılın, bir önceki yüzyıldan farklı tarafları olacağı şüphesizdir. Teknik
ve estetik açıdan aynı temel ve esaslara dayanmakla beraber, birbirinden bazı
fark ve özellilerle ayrılan XVII. yüzyıl divan edebiyatı, XVIII. yüzyılda her
alanda usta şairlerini vermiştir. Bu yüzden XVII. yüzyıl bir hazırlanma ve
geçiş devri, XVIII. yüzyıl ise verim devridir

Bu yüzyıl, Batı tesirindeki Türk edebiyatı karşısında Divan edebiyatının gerilemeye yüz tuttuğu dönemdir. Artık, önceki yüzyıllar gibi usta şair ve yazarlar yetişmemekte, son demlerini yaşamaktadır.Daha sonra yetişecek ve Tanzimat dönemini temsil edecek olan Şinâsî (ö.
1871), Ziya Paşa (ö. 1880), Nâmık Kemâl (ö. 1888) gibi şairler ise, Divan edebiyatını çok iyi bilen ve o kültürle yetişen kişiler olmakla beraber, yüzyıllarca devam eden Divan edebiyatının yıkılışına zemîn hazırlayan ve yardımcı olan kişilerdir.

XX. yüzyılın ilk yarısında klasik edebiyatımız, hayattan kopuk, yüksek zümrenin uğraştığı bir edebiyat olarak görülmüş, kullandığı remiz ve mazmunlar yönüyle, daha sonraları “Divan Edebiyatı Uzmanı” ünvanıyla karşımıza çıkan isimlerce bile küçük görülen ve hafife alınan bir edebiyat olarak gösterilme gayreti içerisine girilmiştir.

Kronolojik olarak Karahanlılar döneminde ilk ürünlerini veren bu edebiyat,
Selçuklular döneminde gelişmiş ve Osmanlı döneminde klasikleşmiştir.
Bu tarihi seyir, edebî eserin özünde herhangi bir değişikliğe sebebiyet vermez.
Çünkü bu üç dönemde de sanatkâr, İslâm ilimlerinin ve düşüncesinin
imkânlarından yola çıkarak eserini yazmıştır. Dünya görüşü, hayat ve varlık
anlayışı, sanata yüklediği anlam, edebî eserden beklentileri gibi temel konular
aynıdır. Bu aynilik, Tanzimat ile birlikte kırılmaya uğrayacaktır. Tanzimat,
III. Selim döneminden itibaren bir devlet politikası olarak uygulanmaya
konan ıslahat hareketlerinin neticesi olarak hayata geçirilen modernleşme ve
yenilenme döneminin adıdır. 1839 yılında Gülhane Hatt-ı Şerîfi’nin okunmasıyla
başlayan bu süreç, bir kısım sosyal ve kültürel değişmeleri içerir. Bu
değişim yeni edebî anlayışı da beraberinde getirmiştir. Dolayısıyla bazı edebiyat
tarihçileri, İslâm uygarlığı çerçevesinde gelişen Türk-İslâm Edebiyatı’nın
yerini Tanzimat Edebiyatına bıraktığını ileri sürmüşlerdir

“Mersiye”, dinî edebiyatımızda bir kimsenin vefatı üzerine duyulan üzüntüyü
ifade etmek üzere, ölenin meziyetlerini anlatmak suretiyle yazılan duygu yoğunluğu yüksek manzumelere denir.

Mersiye genel olarak vefat hadisesini ele alırken, maktel sadece Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da şehid edilmesini konu edinir.

Kanuni Mersiyesi Baki'ye aittir.

Ramazan ile ilgili dinî ve tasavvufî
amaçla yazılan eserler dışında, edebî alanda yazılan eserler şöyle tasnif edilebilir. 1. Ramazâniyeler, 2. Ramazan ilâhîleri, 3. Ramazan mânileri, 4. Ramazan ile ilgili gazel, rubâî, koşma vs.

Bir dinî edebiyat terimi olarak gazavâtnâme, düşmanlara karşı mukaddes değerler uğruna yapılan savaşların anlatıldığı eserlerdir.

Fetihnâmeler
İslâm ve Türk-İslâm devletlerinde fethedilen beldeleri, kazanılan zaferleri
haber veren mektup ve fermanlarla bu fetihleri anlatan tarihî eserlerin genel
adıdır.

Kısas-ı Enbiyâ, Hz. Adem’den Hz. Muhammed’e kadar gelip geçen peygamberlerin hayat hikâyelerinin anlatıldığı eserlere verilen isimdir.

Tezkire, bazı meslek sahipleri için yazılan biyografik eserlere verilen isimdir.
Veliler tezkiresi anlamına gelen Tezkiretü’l-evliya da İslâm velilerinin hayat
hikâyelerinin yazıldığı eserlerdir.

Menâkıbnâmeler, tasavvufun yaygınlaşmasıyla birlikte tarikat pîrlerinin hayat
hikâyelerini ve kerametlerini müridlere anlatma ihtiyacından doğmuştur.

Savaşma, vuruşma anlamına gelen cenk kelimesinden türetilen cenknâme,
Hz. Ali ve oğlu Muhammed Hanefiyye’nin katıldığı çeşitli savaşları anlatan
dinî destanî mesnevîlere verilen genel isimdir.

Başta Mevlevîlik olmak üzere bütün tekkelerde dinî mûsikîmizin her formunda
eserler verilmiştir.