TÜRK İSLAM EDEBİYATI - Deneme Sınavı - 18

Türk-İslâm edebiyatında metinlerin sanat değerini ölçe işi Belâgat ilmine havale edilmiştir. Bu ilim önce Cahiliye şiirini değerlendirme maksadıyla Araplar arasında başlamıştır. İslâmdan sonra ise bir belâgat mucizesi olan Kur’an-ı Kerim’in İlâhî maksadını bütün yönleriyle anlama kaygısı bu konudaki çalışmaları daha da gerekli kılmıştır. Bunun neticesinde belâgat konuları başlangiçta “İ’câzü’l-Kur’ân, Mecâzü’l-Kur’ân, Beyânü’l-Kur’ân, Müşkilü’lKur’ân, İ’râbü-Kur’ân, Belâgat ve delâilü’l-i’câz” gibi adlar taşıyan kitaplarda yer aldı. Kur’an ve tefsir ilmi içinde gelişti.

Ana hatlarıyla söylemek gerekirse, klasik belâgat kitapları fesâhat konusuyla ilgili bir girişle başlar. Burada fesâhati bozan tenâfür, zincirleme tamlamalar (tetâbu-i izâfât), sık tekrarlar (kesret-i tekrar), bir ifadedeki kelimeler arasında kulakla farkedilebilen uyuşmazlık (lüknet), alışılmamış sözlerin kullanılması (garabet), kelimenin dil kaideleri ve yazarların kullanışlarına aykırılığı (kıyasa muhalefet), ifade zayıflığı (za’f-ı telif), ifadenin kasdedilen manayı anlamayı zorlaştıracak şekilde kapalı olması (ta’kîd) ve yazım hataları (imlâsızlık) hakkında bilgiler verilmiştir.

Türk belâgat literatüründe klasik özellikteki ilk Türkçe eser, örnekleri bakımından zayıf olsa da Ahmed Hamdi’nin Belâgat-ı Lisân-ı Osmânî adlı kitabıdır.

İnşâ Türk, Arap ve Fars edebiyatlarında “Resmî yazışmalarda kullanılan nesir
dilini ifade eden edebî tür ve dil bilimi” için kullanılmış, zamanla genel olarak her türlü nesir ve düz yazı karşılığını da kazanmıştır. Ayrıca yeni Türk edebiyatında bir tür kompozisyon tekniği ve güzel yazı yazma sanatı olarak da anlaşılmıştır. Nitekim Ziyâ Paşa’nın, “Şiir ve İnşâ” adlı makalesinde kelimeyi doğrudan doğruya nesir yerine kullanması dikkat çekmektedir. Ayrıca inşa,kelimelerin cümle içinde söz dizimi (terkîb-i kelâm) kurallarına göre sıralanmasını da ifade etmektedir.

Itnâb-ı Makbûl. Mânayı açıklığa kavuşturma, pekiştirme, mübalağa ve tasvir amacına yönelik bir fayda elde etmek üzere sözü uzatma veya tekrarlamadır. Itnâb-ı Mümil. “Bıktıran, usandıran uzun söz” demek olan bu tabirle ya manzumede vezin doldurma veya gereksiz yere sözü uzatma, ifadeye lüzumsuz kelime veya cümle katma işi kastedilmiştir. Itnâbı Ma’nevî. Belâgat kitaplarında “haşv-i ma’nevî” şeklinde de yer
alan bu ıtnâb türü “ifadede mânanın farklı lafızlarla tekrarı” şeklinde tarif edilmiştir.

Mufassal teşbih. Tam teşbih adı da verilen bu çeşit teşbihlerde bütün unsurlar zikredilir.Mücmel yahut muhtasar teşbih. Bu türde benzeme yönü zikredilmez. Bu
teşbih mufassal teşbihe göre daha abartılı bir söyleyiş olup belâgat açısından daha makbul sayılır.Müekked (mûcez) teşbih. Diğerlerine daha sanatlı ve üstün kabul edilen bu tür teşbih, unsurlarının mümkün olduğunca azaltılımasıyla ifadenin güçlendirildiği bir söyleyiştir.Beliğ teşbih. Teşbihin iki ana unsurunun yani benzeyen ve benzetilenin
kullanıldığı teşbihtir. Mana daha etkili ve abartılarak ifade edildiğinden teşbih türlerinin en makbulü sayılır.

Sözlükte ''ödünç istemek, ödünç almak'' anlamına gelen istiâre kelimesi bir belagat terimi olarak, ''bir kelime veya ibarenin, teşbihi kuvvetlendirmek, onu abartarak muhataba daha güçlü yorum imkânı sağlamak için benzeşme ilgisiyle ve bir karîneye dayalı olarak gerçek anlamı dışında kullanılması'' şeklinde tarif edilmiştir.

Osmanlı edebiyat çevrelerinda kısaca “tecâhül” veya “tecâhül-i ârifâne” şeklinde anılan tecâhül-i ârif sanatı, şiir ve nesirde, “bilinen bir hususun bir nükteye bağlı olarak bilinmiyormuş gibi ifade edilmesi”şeklinde tarif edilebilir.Batı retoriğindeki karşılığı ironidir.

Kapalı İstiâre (istiâre-i mekniyye). Yalnızca benzeyenle yapılan bu türde benzetilen öğe zikredilmeyip okuyucunun onu belirlemesini sağlayacak bir ipucu mevcuttur. Bâkî’nin:
''Eşcâr-ı bâğ hırka-i tecrîde girdiler,Bâd-ı hazan çemende el aldı çenârdan'' beytinde bahçedeki ağaçların dervişlere benzetilmesi kapalı istiâredir.

Sözlükte “uyum, orantı, yakışma” anlamına gelen tenâsüb kelimesi, edebiyat
terimi olarak “aralarında karşıtlık dışında bir ilgi bulunan iki veya daha çok
kelimenin anlam güzelliğini ve bütünlüğünü sağlamak amacıyla aynı sözde
bir araya getirilmesini” ifade eder.

İlm-i Belagat'ı meydana getiren 3 ana konu, Meani, Beyan ve Bedi'dir. Cevap A şıkkıdır.

B şıkkı, alışılmamış sözlerin kullanılması; c şıkkı, ifade zayıflığı; d şıkkı, yazım hataları; e şıkkı sık tekrar demektir. Cevap a şıkkıdır.

Diğerleri Meani'nin konularıdır. Cevap A şıkkıdır.

İlk Türkçe eser dediği için cevap a'dır.

Diğerlerinde de secili ifadeler vardır ama en diye sorulduğu için cevap A'dır.

b şıkkı, tarih manzumesi yazarak vuku bulan hadiselerin tarihlerini zikretmek;c şıkkı, bir olayın gerçek sebebinin göz ardı edilerek heyecan unsurunun ön plana çıkarılması; d şıkkı, varlıkların kişileştirilerek yeni kimlikler kazanması; e şıkkı, cümlenin kuruluşu ve dizilişi ile ilgili anlama güzellik katan demektir. Cevap A şıkkıdır.

Yekta Saraç-Edebiyat Bilgi ve Teorileri  adlı eser Kaya Bilgel'e aittir.

E şıkkı İtnab türüdür. Cevap E şıkkıdır.

Bahsedilen özellikler Tazmin'e aittir. Cevap B şıkkıdır.