Hobiler ve Tatil

Sağır toplum boş zamanları değerlendirme konusunda hem bireysel hem de çoğunlukla grup halinde çeşitli etkinliklerde bulunmaktadır. Sağırların kendilerine ait derneklerinin olması, onların bir arada iyi ve zevkli vakitler geçirmelerine olanak sağlamaktadır. Derneklerde haftanın belirli günleri kadınlar bir araya gelerek okey oynamakta, sohbet etmektedirler. Birlikte yaş günlerini, evlilik, doğum, vb. gibi özel günleri kutlamak ve paylaşmak onlar için bir adet haline gelmiştir. Bazı derneklerde kadınlar takı yaparak boş zamanlarını değerlendirirken özellikle gençler tiyatro, futbol, basketbol, voleybol gibi hem sanatsal hem de sportif etkinliklere katılmaktadırlar. Sağır toplumun grup etkinlikleri düzenlemekten çok hoşlandıkları belirtilebilir. Bu nedenle Türk işaret dilinde boş zaman etkinliklerinin ve hobilerin anlatımını öğrenmek önemlidir. 

Türkçede dilek ve koşul cümleleri eyleme ya da isme “–sa, –se” eklerinin getirilmesi ile yapılır. TİD’de ise koşul cümleleri eklerle değil yüz mimiği ve jestlerle ifade edilir, dudak hareketiyle desteklenir, gözler açılır ve genişler.

"İşin yoksa sen de gel.” cümlesinde “yok” sözcüğünün işareti yapılırken baş aynı zamanda önden arkaya doğru gitmektedir. TİD’de ise koşul cümleleri eklerle değil yüz mimiği ve jestlerle ifade edilir, dudak hareketiyle desteklenir, gözler açılır ve genişler. Bu örnekte verilen başla yapılan bu işaret yok kelimesine koşul anlamı katmaktadır. 

TİD’de duyguların anlatılmasında göz ve yüz ifadesi çok önemlidir. Duygunun yaşandığı izlenimi verilmezse eylem tam olarak ifade edilmemiş olur. “Sevinmek” fiilinin ifadesinde eller göğsün yukarısından avuç içleri kendinize doğru, yukarı hareket eder ve bu hareket tekrarlanır.

Ortak bir etkinlikte bulunmak amacıyla birine teklifte bulunmak ve onu bir yere davet etmek için Türkçede kullanılan cümle yapıları ve fiiller TİD’de de kullanılmakla birlikte TİD’in dil bilgisi Türkçeden farklılık gösterdiği için cümle yapıları, anlamsal olarak eşdeğer olduğu hâlde dilbilgisel olarak farklılık göstermektedir.

Hafta sonunda tiyatroya gidelim mi?” soru cümlesindeki “tiyatro” sözcüğünün işareti için sağ ve sol elin işaret ve orta parmağı açık, diğer parmaklar kapalı ve birleşiktir. Sağ el öne doğru giderken diğeri sabit, sol el öne doğru giderken sağ el sabittir. Bu işaretin tiyatronun simgesi olan maskeleri temsil ettiği düşünülebilir.

Diyalogdaki “Ben gelemem.” cümlesinin yüklemi için yeterlilik eyleminin geniş zaman olumsuzudur denilebilir. TİD’de bu yapı gelmek fiili ile anlatılırken “gelmek” fiili yapılır ve sağ elin parmakları açık, avuç içi karşıya bakacak şekilde el sağa sola sallanır. Bu hareket bazen konuşma dilinde bir şeye itiraz edildiğinde de kullanılabilmektedir.

 “(...) istediğin zaman gel” cümlesi TİD’de “SEN NE ZAMAN İSTEMEK GEL” şeklinde ifade edilir. “Zaman” sözcüğü için saat işareti yapılır. Saat sözcüğünün
işaretinde sağ elin işaret parmağı açık, öbür parmaklar kapalı, işaret parmağı sol elin bileğindeki saati gösterir şekilde dokunur.

İşitme engellilerin (ağırların) kendi aralarında ve duyan konuşan insanlarla iletişimde, duygularını jest ve mimiklerle çok coşkulu ve belirgin bir şekilde ifade ederler. Duyguların görselleştirilerek anlatımı ve dışa vurum şekli, duyguyu ifade ederken yapılan göz, yüz, kaş mimikleri ve beden dili bu açıdan ilgi çekicidir. Duyan ve konuşan bir insanın sözcüklerle dile getirdiği duyguların TİD’de beden dili, yüz mimikleri ve işaretlerle daha net bir şekilde ifade edildiği söylenebilir. 

Sağır kültürü hakkında yapılan sosyolojik çalışmalarda Sağır toplum konuşma dillerindeki sözcüklerin içinin boş ve donuk olduğunu ve tam olarak anlamı yansıtmadığı görüşünde oldukları saptanmıştır. 

"Üç gün önce bir korku filmi izledim. Gerçekten çok korktum ama çok da
heyecanlandım."

Diyaloğun ilk cümlesinde geçen “korku” sözcüğünün işaretiyle, ikinci cümlesinde geçen “korkmak” fiilinin işareti aynıdır. Her iki sözcüğün TİD’deki işareti için sağ el, sol göğüs üzerine yumruk biçiminde konur. Başparmak vücuda değecek şekilde kalbin üzerine iki kez vurulur. Burada kalbin korkuyla atmasına gönderme yapılmaktadır. Gözlerin ifadesi ve yüz mimikleri de korku duygusunu belirginleştirir. 

Yukarıda verilen durum sağırların duyguları görselleştirerek anlatımı ve dışa vurum şekline, duyguyu ifade ederken yapılan göz, yüz, kaş mimikleri ve beden diline  bir örnek olarak verilebilir. 

“Gerçekten çok korktum ama çok da heyecanlandım.” cümlesindeki “gerçek” sözcüğü TİD’de anlatılırken gözler açılır ve kaşlar kalkarak “hakikaten
korktum” ifadesi yüz ve mimikle verilir. Bu durum sağırların duyguları görselleştirerek anlatımı ve dışa vurum şekline, duyguyu ifade ederken yapılan göz, yüz, kaş mimikleri ve beden diline  bir örnek olarak verilebilir.

“Teşekkür ederim canım, ben de iyiyim.” cümlesindeki “canım” sözcüğünün işaretinde sağ el yumruk yapılır ve göğsün üzerine konur.

“Nefret etmek” fiilinin  iki işareti vardır. Birinci işarette sağ el düz ve avuç içi kendimize bakacak şekilde avuç içi burun ucuna dokundurularak el biraz yukarı doğru hareket ettirilir. Kitabınızın 132. sayfasında yer alan karekoddan ulaşabileceğiniz videoda gösterilen işarette ise iki elin parmakları açık çene altından ileri doğru hareket ettirilir ve aynı zamanda yüzde negatif bir ifadeyle bu duygu kaş ve göz mimikleriyle vurgulanır. 

“Yağış” iki elin avuç içleri aşağıya bakacak şekilde parmaklar kıvrık eller aşağı doğru kesik kesik indirilir. Bu işarette yağmurun yağdığı düşünülebilir.

“Yarın hava çok sıcak, 34-35 derece olacak….” cümlesindeki “sıcak” sözcüğünün işaretinde, sağ el işaret parmağı açık, kıvrık, öbür parmaklar kapalı, alnın sol
tarafından sağ tarafına doğru çekilir. Bu işaret “yaz” mevsiminin de işaretidir. Bu işarette alından terin silindiği düşünülebilir.

“Tramvay” sözcüğünün işaretinde iki el göğüs hizasında, avuç içleri birbirine bakacak şekildedir. İşaret parmakları ve orta parmaklar açık, kıvrık, öbür parmaklar kapalıdır. Eller aynı yönde, öne arkaya hareket eder.

“Minibüs” sözcüğünün işareti sağ elin işaret parmağı açık ve yukarıyı gösterir, öbür parmaklar kapalı, omuz hizasındadır, el daire çizer. Toplu taşıma için ayrı bir işaret bulunmamaktadır ve bunun için de minibüs için kullanılan işaret kullanılmaktadır. 

“Tatilde ne yapacaksın?” cümlesinde geçen “tatil” sözcüğünün işaretinde iki elin baş ve serçe parmakları açık, öbür parmakları kapalıdır. Başparmaklar göğüs hizasına konur ve serçe parmaklar öne doğru hareket ettirilir. Bu hareket “rahat, dinlenmek, tembel” sözcüklerinin işaretine benzemektedir. Bu sözcüklerin işaretinde iki elin baş ve serçe parmakları açık, öbür parmaklar kapalıdır. Başparmak uçları göğse dokunarak aşağıya doğru hareket eder ama “tatil” sözcüğünde olduğu gibi öne doğru atılmaz.

Belki orman içinde bir kampa giderim.” cümlesindeki “kamp” sözcüğünün
işaretinde sol el dört parmak tamamen bükülür, baş parmak aynı şekilde paralel
hale getirilir, sağ el dört parmak sol elin içine girer.