TÜRK İDARE TARİHİ

Osmanlı Kuruluş ve Klasik Döneminde Tabakaları: İcra Askeriler, Ulema, Kentliler, Köylüler ve Göçebeler sınıfından oluşmaktaydı.

Osman Gazi’nin Dönemi’nde devletin güvenlik ve adalet teşkilatının kurulduğuna dair işaretler vardır. Bu dönemde kadı, subaşı ve dizdar atamaları gibi görevler aşiretin ileri gelenlerine verilmiştir. İlk fethedilen Karaca Hisar, Yenişehir gibi şehirlerde idari teşkilatın ilk temellerinin atıldığı anlaşılmaktadır. İlkin, Karaca Hisar’da bir sancak oluşturularak şehzade Orhan’a sancak beyliği, buranın subaşılığı görevi de Gündüz Alp’e verilmiştir.

Osmanlı devlet idaresinin temel kurumlarından biri olan kul (gulam) sisteminin ortaya çıktığı süreç olmuştur. Devlet hizmetinde ve idaresinde kullanılmak üzere kölelerden yetiştirilen gulamların daha önce Selçuklularda ve diğer Orta Doğu devletlerinde kullanıldıkları bilinmektedir. Osmanlıların bu sistemi daha Orhan Gazi zamanında uygulamaya başladıklarına dair kayıtlar vardır. Bu sistem daha sonra Osmanlılara özgü devşirme sistemi ve I. Murad Devri’nde kurulan Yeniçeri ordusunun da temelini oluşturacaktır.

Cebe zırh anlamına gelmektedir ancak Cebeci Ocağı’nın manası ise farklıdır. Cebeci ocağı, yeniçerilere ok, yay, kalkan, kılıç, tüfek, kazma, kürek, barut gibi savaş aletlerini tedarik etmekle görevli ocağa verilen isimdir.

Osmanlı merkez teşkilatının en önemli organı olan Divân-ı Hümâyûn, “padişah divânı” anlamına gelmektedir. Divân-ı Hümâyûn: Farsça kökenli bir kelimeydi ve danışma meclisi, günümüz bakanlık ofisi anlamlarına geldiği gibi küçük şiir kitaplarında yine bu adla anılmaktaydı.

Divân üyeleri, her gün sabah namazından sonra padişahın huzurunda toplanarak, devlete ve halka ait askeri, mali, hukuki ve örfi işler hakkında karar verirdi. Divân’da padişah, veziriazam ve diğer vezirlerden başka kazasker, defterdar ve nişancı bulunmaktaydı.

Osmanlı Devleti’nin ilk veziri ise ulema sınıfından Alâeddin Paşa idi. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi Fatih Dönemi’nin sonlarına kadar Divân’a padişahlar başkanlık yapmışlar, daha sonra ise bu görev veziriazama bırakılmıştır.

Başarılı fetih hareketleri ve uygulanan iskân neticesinde Balkanlara yerleşme siyaseti güden Osmanlı Devleti’nin yapılan göçler neticesinde bölgede idari ve askerî düzeni yapılandırması gerekmiştir. Bu nedenle Trakya’da yeni bir askerî nizamın oluşturulması için askeri sınıfların şer’î işlerine bakmak, seferlerde bulunmak ve aynı zamanda ilmiye sınıfının en yüksek derecesi olmak üzere “kadıaskerlik” makamı oluşturulmuştur. Aşıkpaşazâde ve Neşri’nin verdi¤i bilgiye göre bu makama ilk defa Bursa kadısı olan Çandarlı (Cendereli) Kara Halil Efendi tayin edilmiştir.

Akıncılık teşkilatı, sınırları düşman işgaline karşı korumak ve diğer taraftan fırsat buldukça onların topraklarına akınlar yaparak ganimet sağlamak amacıyla kurulmuştur. İyi binici atlılardan oluşan akıncılar, sınırlarda veya sınıra yakın yerlerde bir plan ve program dâhilinde yaz-kış akın yaparlar, mal ve esir alırlar ve düşman kuvvetleri hakkında önemli bilgiler getirirlerdi.

Bütün islam hükümdarları gibi Osmalılar da tebaası olan halkı reâyâ olarak sayar. Reâyâ, tanrının hükümdara emanetidir ve onun görevi bunları korumaktır. Bu anlayış sonucu Osmanlı hükümdarları toplumu iki sınıfa ayırmıfltır. İlki Reâyâ yani vergi veren, tarım ve ticaretle uğraşanlardı.

Osmanlı devletinin

Osmanlı yönetici sınışarı arasında iktidara hakim olma mücadelesi, kul sistemive tımar sistemine göre şekillenmiştir. Osmanlı Devleti’ne hükmeden bu iki siyasi güç, esas olarak I. Murad zamanında  örgütlenmişlerdir.

Şeyhülislam ancak davet edilmesi durumunda Divân toplantılarına  katılabilmiştir.

Yeniçeri Ocağı’na asker yetiştirmek amacıyla kurulmuştur. Askeri ihtiyacın artması ile pençik oğlanlarından başka devşirme adı altında Rumeli tarafında ocağa erkek toplanması başlanmış ve bunun için de devşirme kanunu çıkarılmıştır.

Erken dönem Osmanlı askeri başarılarında Yeniçeri Ocağı kadar kapıkulu süvari- lerinin de payı bulunmaktadır. Kapıkulu süvarileri, sarayın Enderun kısmıyla dış saraydaki içoğlanları ve Yeniçeri Ocağı’ndan terfi edenler arasından seçilirlerdi.

Divân üyeleri, her gün sabah namazından sonra padişahın  huzurunda toplanarak, devlete ve halka ait askeri, mali, hukuki ve örfi işler hakkında karar verirdi

II. Mehmed zamanında hem padişahların Divân’a katılmaları ve hem de yemek usulü kaldırılmıştır.

İlhanlılar; Tebriz başkent olmak üzere bugünkü İran, Azerbaycan, Afganistan, Pakistan ve Anadolu topraklarını içine alan Moğol Devleti’dir.