TÜRK İDARE TARİHİ

-

-

-

-

-

-

-

Osmanlı Devleti’nin yönetim yapısını, fetihlerin yayılması ve devletin daha geniş topraklara, daha fazla nüfus ve etnik çeşitliliğe hükmetme ihtiyacı belirlemiştir. Devlet, küçük bir beylikten büyük bir imparatorluğa geçiş sürecinde ihtiyaca cevap verecek şekilde giderek merkeziyetçi bir yönetim yapısına doğru evrilmiştir. Yönetim yapısı, II. Mehmed Dönemi’ne (1451-1481) gelindiğinde mutlak merkeziyetçi bir yapılanma içindedir. Özellikle kul sisteminin geliştirilmesi ve ümeranın giderek daha etkin bir hale getirilmesiyle sultanın yanında yeni bir yönetici sınıf ortaya çıkmıştır. Yine aynı süreçte klasik medrese sisteminden yetişen ulemanın etkinliğinin artması sonucu kuruluş yıllarındaki zengin düşünce ortamını ve eski zenginliğini yitirmiştir.

Yönetim yapısı, II. Mehmed Dönemi’ne (1451-1481) gelindiğinde mutlak merkeziyetçi bir yapılanma içindedir. Özellikle kul sisteminin geliştirilmesi ve ümeranın giderek daha etkin bir hâle getirilmesiyle sultanın yanında yeni bir yönetici sınıfın ortaya çıkmıştır.Osman Gazi zamanında ortada henüz bir devlet değil, eski Türk töresine uygun olarak aşireti esas alan bir yapılanma vardır. Eski Türk töre ve adetlerine göre işleyen bu basit aşiret yapısı, Osman Gazi’nin aşiret başkanı olarak bey sıfatıyla idare ettiği daha çok askerî bir örgütlenmedir. Osman Gazi ile etrafındaki aşiret boylarının hayatı savaşlarda geçmekle beraber düzenli bir ordusu yoktur. Osman Gazi’nin ilk yıllarından henüz devlet kurumlarından bahsetmek de mümkün değildir.

Türk hükümdarlarının yönetim felsefesine kaynaklık eden Göktürk Yazıtlarından Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eserine, Nizamü-l Mülk’ün Siyasetnâme’si ve İbn-i Haldun’un Mukaddime’sine kadar onlarca eser vardır.

Osmanlı Devleti’nin kuruluş yılları kültür ortamı bakımından da devlet anlayışının ve şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Yunus Emre, Hacı Bayram-ı Velî, Mevlânâ Celaleddin-i Rumî, Hoca Ahmet Yesevî, Ahi Evren, Hacı Bektaş-ı Velî ve daha fazlası hem Anadolu’da hem de Osmanlıların yayıldığı diğer bölgelerdeki yönetim anlayışını ve kurumları etkileyen anlayışın kaynakları olmuşlardır. Devlet anlayışının bütün bu kaynaklarında devletin nasıl olması gerektiğine dair ortak bir prensibi olan “adalet” kavramı, Osmanlı devlet anlayışının da temeli olmuştur.

Osmanlı Devleti’nin arazi kayıtlarını içeren Tahrir Defterlerindeki düzeltme ve değişiklikleri yapmak nişancının en önemli görevleri arasındaydı. Padişah mektuplarının yazımı ise XVI. yüzyıldan itibaren reisülküttaplara devredilince, nişancılar sadece tuğra çekme işiyle meşgul olmuşlardır.

28. Sancakbeyleri nasıl seçilirlerdi ve görevleri neydi? Cevap: Kazaların birleşmesinden oluşan sancakların idaresi sancakbeyinin yönetimindeydi. Sancak beyleri daha çok saray görevlileri, ümera çocukları, alaybeyi, za’im, defter kethüdası, tımar ve hazine defterdarları gibi taşra yöneticilerinin arasından seçilirlerdi. Sancağın en önemli idarecisi olan sancakbeyinin görev ve sorumlulukları büyüktü. Askeri ve idari mesuliyetleri olan sancakbeylerine sancakta asayiş ve emniyeti sağlamak, kalpazanlıkla mücadele etmek, özel görev için gelen devlet memurlarına yardımcı olmak gibi görevler yüklenmişti. Ayrıca savaş sırasında sancağında yer alan sipahilerle birlikte bağlı bulunduğu beylerbeyinin komutasında savaşa giderdi. Sınır bölgelerinde bulunan sancakbeyleri ise bu görevlerin yanı sıra yabancı devletlerle ilişkilerin anlaşmalara uygun olarak yürütülmesinde de etkili ve görevli idiler. Bunların dışında idarelerinde bulundukları sancaklarda işlenen suçların cezalandırma görevi de sancakbeylerine verilmişti.

Arazi-i emiriyye ya da arz-ı memleket denilen topraklar ise devlete ait olan mirî topraklardır. Mülkiyeti devletin olan bu topraklarda tasarruf hakkı ise reayaya verilmiştir.

Osmanlı Devleti, Rumeli’de kazanılan başarılar neticesinde genişlemeye başlamış ve ellerinde bulunan yaya ve müsellem kuvvetleri ise ihtiyacı karşılayamaz hâle gelmişti. Aynı zamanda sadece kendine bağlı bir ordu kurma ihtiyacı da bu askeri sınıfın doğmasındaki en önemli nedenlerden biridir.

Akıncıların oğulları da akıncı adayı sayılırlardı, bir nevi babadan oğula geçen bir teşkilattı ve her isteyen akıncı olamazdı. Eğer ailenin yetişmiş erkek çocukları varsa onların öncelikleri vardı ve akıncı olarak kaydedilmeleri kanundu. Akıncı olabilmenin de bazı şartları vardı. Bunlar güçlü, yiğit delikanlılar arasından seçilirlerdi. Her akın sonrasında veya ihtiyaç hâlinde bir daha akına çıkamayacak olanlar, hastalanıp, sakatlananlar veya ölenler tespit edilir ve onların yerlerine genç, çevik ve iyi at binici kuvvetli gençler alınırlardı.

Verilen metin okunduğunda Osmanlı Devleti’nin tarihsel süreci içerisinde yönetim yapısını etkileyen kaynakların açıklandığı görülmektedir. Bu nedenle doğru cevap a seçeneğidir.

Tarih sırasına göre kayda geçirilen olayları içeren eserlere kronik denir. Bu nedenle cevap c seçeneğidir.

Divanda kararlar şeri ve örfi hukuk kurallarına göre alınırdı. Dolayısıyla b seçeneğinde verilen bilgi yanlıştır

a, b, c, ve d seçeneklerinde yer alan kişiler Divan-ı Hümayun’un üyelerindendir fakat kadı divanda yer almaz.