TÜRK İDARE TARİHİ - Deneme Sınavı - 6

İdari politikalarından bahsedeceğimiz ittihatçıların oluşumuna kaynaklık eden hareket, Fransız ihtilali’nin yüzüncü yıl dönümünde Askeri Tıbbiye’deki dört genç tarafından başlatıldı. İshak Sukuti, Abdullah Cevdet, Mehmed Reşid ve İbrahim Temo isimli birbirinden farklı etnik kimliklere sahip dört Tıbbiyelidir.

Mizancı Murat Bey, İbrahim Temo, İshak Sukuti, Tunalı Hilmi ve Selanikli Nazım gibi Avrupa’daki Jön Türk hareketine öncülük edecek kişiler yurt dışına kaçmak zorunda kalmıştı.

İlk Jön Türk Kongresi 1902 yılında yapılmıştır.

31 Mart İsyanı sonrası Kanun-i Esasi’nin 24 maddesi yeniden düzenlenmiştir. Mehmed Reşat’ın daha cülûs hattında müjdesini verdiği düzenlemelerle rejimin ağırlık merkezi yasamaya kaydırılmıştır. Kanun teklif ve onay sürecini de takvime bağlayan bir diğer maddeyle hem Ayan hem Saray vetosunun önü kapatılmıştır.

İttihatçılar on yıl içerisinde yedi anayasa değişikliğine imza attı.

1918 yılında yapılan düzenlemeyle Meşrutiyet, fiilen bitmiştir.

Meşrutiyet Hükümetleri: Kamil Paşa Hükümeti, Hüseyin Hilmi Paşa Hükümeti, Hakkı Paşa Hükümeti, Said Paşa Hükümeti, Said Halim Paşa Hükümeti.

II. Meşrutiyet’in ilanından hemen sonra mali merkezileşme adına Rüsumat Emaneti ve Posta-Telgraf Müdürlüğü de buraya bağlanmıştı. Mali işlerle ilgisi olan bir kurum, Maliye nezaretidir.

1877 tarihli Belediye Kanunu ile kıyaslandığında 1912 Kanunun en belirgin farklarını İstanbul taksimatında ve gerçekleştirilen teşkilatlanmada görüyoruz. Yukarıda da belirttiğimiz üzere merkez idareden mümkün mertebe bağımsız bir yapıya sahip olan belediye daireleri bütçe oluşturma, mukavele akti, borçlanma, vergi tahsil etme gibi işlevleriyle tüzel bir kişiliğe sahipti.

İdari politikalarından bahsedeceğimiz ittihatçıların oluşumuna kaynaklık eden hareket, Fransız İhtilali’nin yüzüncü yıl dönümünde Askeri Tıbbiye ‘deki dört genç tarafından başlatılmıştır. İshak Sukuti, Abdullah Cevdet, Mehmed Reflid ve İbrahim Temo isimli dört Tıbbiyeliyi böylesi önemli bir olayın yıl dönümünde bir araya getiren temel neden, mevcut rejime duydukları tepkiydi. İstanbul’daki bu dört gençle temasa geçip örgütün ismini Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti olarak değiştiren Ahmed Rıza ise, 1889’da Paris’e gitmiş ve burada Meşveret isimli bir gazete çıkarmaktadır.

Soruda verilen ve Jön Türk kongresinin ertesinde yayınlanan 41 maddelik programın üçüncü maddesi olan ifade Osmanlı içinde yaşayan tüm etnik unsurların birliğine vurgu yaparak partinin de adında yer alan ittihat kavramını işaret etmektedir. Zaten hareketin çıkış noktası da Osmanlı imparatorluğunu kurtaracak olan şeyin tüm unsurların anayasa ve parlamento etrafında birleşmeleri düşüncesiydi.

Jön Türk hareketi kuruluş aşamasının ilk zamanlarından itibaren Osmanlıcılık düşüncesini benimsemiş bir hareket olarak ortaya çıkmıştır. Bu hareketi şekillendiren önemli kavramlardan biri seçkinciliktir. Gustav Le Bon’un düşüncelerinden etkilenen Jön Türk’ler kalabalık halk kesimlerinin değil eğitimli ve yetkin kişilerin yönetimde söz sahibi olması gerektiğini savunmuşlardır. Jön Türk’lere göre böyle bir yönetim için mevcut hiyerarşik yapı değişmeli ve yerine tepede seçkinlerin olduğu ve halkın tabanda yer aldığı piramit şeklinde bir hiyerarşik yapı oluşturulmalıydı. Bu güçlü devlet yapısının sağlanması için gerekli görülmüştü. Güçlü devletin Jön Türkler tarafından benimsenmesinin bir nedeni de iktidarın bilgi sahibi kişilerin elinde olması gerektiğine olan inançlarıydı. İmparatorluk yapısına karşı meclis ve anayasal düzeni savunmaları da hürriyetçi bir anlayışa sahip olduklarının en temel işareti olarak görülebilir. Ancak Türkçülük Jön Türkler tarafından benimsenmiş bir düşünce biçimi olmamıştır. Tersine Osmanlı’nın kurtuluşunun tüm unsurların birlikteliğinden ve eşitliğinden geçtiğine inanmışlardır.

Said Paşa Kabinesi’nin el çektirilmesi üzerine Ağustos’un dördünde İttihatçıların da desteğini alan Kâmil Paşa Hükümeti’ni kurmuştur. Kabine 13 Şubat’a kadar görevini sürdürmüştür. Memur çıkarımları devam ettirilerek Abdülhamid merkezli teşkilat yeni baştan düzenlenmeye başlamıştır. Maliye Nezareti başta olmak üzere Nafia ve Rüsumat idarelerine yabancı uzman (müşavir) getirilmesi, yeni dönemde arkasında ısrarla durulacak olan mali merkezileşmenin habercisiydi. Yabancı uzmanlar hem ihtiyacın hem de reformların samimiyeti konusunda Batılılara gösterilen teminatın işaretiydi.

31 Mart Olayları sırasında Hareket Ordusu umum kumandan› ve meşrutiyet hükûmetlerinde harbiye nazırı olarak görevler alan Şevket Paşa, 24 Ocak 1913 tarihinde ilk ittihatçı kabinenin sadrazamı olmuştur.

1908 Temmuz’unda ikinci kere yürürlüğe giren anayasada hükümdarın yetkileri, anayasanın ilgili maddeleriyle sınırlanmıştır. Padişahın hutbe okutması, para bastırması, nişan vermesi, rütbe dağıtması ve memur azil-tayin etmesi bu yetkiler arasındadır. Her ne kadar gerçek hayatta bir karşılığı olmasa da Osmanlı kara ve deniz kuvvetlerinin komutanlığı da yine aynı maddeyle sultana bırakılmıştır. Sultanın meclis açma ve kapama hakkı da yine çok kesin kurallarla belirlenmiştir. Anayasa’nın 7, 43 ve 44. Maddeleriyle sultan, meclisi vaktinden önce toplayabilir, olağanüstü toplantıya davet edebilir ancak vaktinden önce kapayamaz.

Nazırların en büyük yardımcıları müsteşarlardı. Müsteşarlık uygulaması önce İngiltere’de ortaya çıkmış daha sonra diğer ülkelerce benimsenmişti. Görevleri her ülkede aynı değildi, farklılıkları işlevlerinden kaynaklanıyordu. Sorumlu ve İdari müsteşarlık olarak ikiye ayrılmaktaydı. Sorumlu müsteşar, nazırın haklarını paylaşır, parlamentoya hesap verir, kabineye dâhildir ve hükûmetle beraber görevden ayrılırdı.

Mahmut Şevket Paşa hükümetince 1913 yılında çıkarılan Vilayet kanunuyla vilayet ünitesinin tanımı tekrar yapılmış ve buna göre hem merkezi devletin bir birimi hem de tüzel kişiliğe sahip bir yerel yönetim organı olduğu kabul edilmiştir. Vilayet umumi meclisi ve onun daimi organı vilayet encümeni tüzel kişiliği temsil eden birimler olurken, bu birimler kanalıyla vilayetler eğitimden bayındırlığa birçok alanda yetki kullanabilir hâle getirilmişlerdir. Bâbıâli, taşranın ihtiyaçlarından ziyade taşradaki ayrılıkçı eğilimleri hesaplayarak kanunu çıkarmıştı.

Osmanlı vilayetlerinin amiri, valiydi. Günün coğrafi ve teknolojik koşulları, valiye sayısız sorumluluklar yüklemişti. Öncelikle vali devletin temsilcisi, padişahın ve sadrazamın taşradaki vekiliydi. Valilerin içerikleri hayli geniş tutulmuş sorumluluk alanları vardı. Vergi düzeninin korunması, güvenliğin sağlanması, halkın fikri yönden gelişimi, adaletin yerine gelmesine çalışmak bunlardan bazılarıdır.

Şehremaneti, devletçe tayin edilen bir şehremini, meclis-i emanet ve meclis kalemi, mektupçu ve mektup kalemi, muhasebeci ve muhasebe kalemi, vezne kalemi, evrak kalemi, hukuk müşavirliği, evan idaresi, sıhhiye dairesi, müfettiş, çavuşlar ve diğer memurlardan oluşmaktadır. Müşavirlik ise nezaretlerde nazırlara yardımcı olmak için getirilmiş bir makamdır.

Sosyal yapının sonucu olarak, Jön Türk örgütleri birçok etnik unsurdan oluşmaktaydı. Bu durum, hareket içindeki görüş ayrılıklarının en önemli nedeniydi.