TÜRK İDARE TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

1924 sonlarında kurulan Üçüncü İnönü Hükümetinin bir diğer icraatı, denizcilik faaliyetlerini bakanlık düzeyinde teşkilatlandırmak olmuştur. “Bahriye” yani denizcilik bakanlığı adıyla kurulan vekâlet, yine İnönü’nün talimatıyla 1930 sonunda ilga edilmiştir.

1924 sonlarında kurulan Üçüncü İnönü Hükümetinin bir diğer icraatı, denizcilik faaliyetlerini bakanlık düzeyinde teşkilatlandırmak olmuştur. “Bahriye” yani denizcilik bakanlığı adıyla kurulan vekâlet, yine İnönü’nün talimatıyla 1930 sonunda ilga edilmiştir.

Yurtdışı veya hastalık durumlarında makama parlamento başkanı vekâlet etmekteydi.

Önceki devirde yasaların son onay mercii saray iken, 1924 Anayasası ile Cumhurbaşkanı bu görevden azade kılınarak sadece yasa ilan makamı olarak görülmüştü.

1929 tarihli yasa, hâkimler ve askerî personel dışındaki tüm memurları içine almış ve maaşlar derece ve katsayı hesabına göre ayarlanmaya başlamıştır.

Divan-ı Muhasebat doğrudan saraya bağlı bir kurum olarak 1862 yılında kurulmuştu. Bir diğer adı Sayıştay’dır.

1913 Kanunu ile Osmanlı vilayeti “tüzel kişilik” kavramı ile tanışırken, 1924 tarih ve 442 sayılı Yasa ile kavram köye giriş yapmıştır. Seçme hakkına sahip tüm köy sakinlerini içeren köy derneği ve onların tayin edeceği ihtiyar meclisi ve muhtar, bahşedilen hakkın kullanıcılarıdır. Temsil 1933 yılında kadınları da içine alacak şekilde tüm köy sathına yayılmıştır. Artık seçme-seçilme için aranan koşullar; vatandaşlık, 18 yaşını doldurmak, köy mensubu olmak ve sabıka kaydının bulunmamasıydı.

Müsteşar, vekilden sonra vekâletlerin en büyük idare amirleriydi. Vekillerin yardımcısıydı ve ayrı bir hizmet alanı tanımlanmamıştı. Vekil adına icra ve denetleme yetkileri vardı.

Bucak, 5442 sayılı Yasayla aralarında; “coğrafya, ekonomi, güvenlik ve mahalli hizmet” bakımlarından bağlantı bulunan kasaba ve köyleri bir araya getiren birimdir (md. 41).

1 Ekim 1922 tarihli yasayla tasfiye düğmesine basılmıştı.

2 Mayıs 1920 tarihli kanunla oluşturulan kurumlar şu şekilde sıralanmıştı; 1- Şeriye ve Evkaf Vekâleti 2- Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti 3- İktisat (Ticaret, Sanayi, Ziraat, Orman ve Maadin) Vekâleti 4- Maarif Vekâleti 5- Nafia Vekâleti 6- Dâhiliye (Emniyet-i Umumiye, Posta ve Telgraf) Vekâleti 7- Maliye, Rüsumat ve Defter- i Hakani Vekâleti 8- Adliye ve Mezahip Vekâleti 9- Müdafaa-i Milliye Vekâleti 10- Hariciye Vekâleti 11- Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Vekâleti.

Ocak 1921 yılında yayınlanan Teşkilat-ı Esasiye ile hâkimiyetin kaynağının kayıtsız şartsız ulusa ait olduğunun belirtilmesiyle ilk defa monarşi sisteminden çıkıldığı, meşruiyetin dayanağının millet olduğu hemen ilk maddede vurgulanmıştır.

Cumhuriyet bürokrasisinin yapı taşları; Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulu, Sadrazam, Başbakan ve Bakanlar, Müsteşar, Danıştay ve Sayıştay’dır.

TBMM’ye bağlı bir kurum olarak yeniden kurulmuştu (24 Kasım 1923). Bir birinci reis, üç ikinci reis ve sekiz üyeden oluşan müesseseye TBMM adına devletin gelir ve giderlerinin denetimini yapması sorumluluğu yüklenmiştir. Söz konusu sorumluluk 1924 Anayasası’nca da kayıt altına alınmıştır. Sorumluluk bu anlamıyla sadece idari bakımdan sınırlanmamış yargı işleviyle birleştirilmiştir. Kuruluş gerekçesinde de açıklandığı üzere kurum devletin gelir giderlerini denetlerken kontrolör, usulsüzlüklerle karşılaştığında adeta bir sorgu hâkimi gibi çalışacaktır.

Barem Yasası ile personel alma “sistemsizliğindeki” durumu çözerek zorunlu genel sınav getirilmiştir.

Cumhuriyet’le beraber soruna yönelik en önemli adım 1924 yılında Mülkiye müfredatının ve amaçlarının yeni döneme uygun şekilde gözden geçirilmesidir. Okulun ismi 1938 yılında Siyasal Bilgiler Okulu olarak değiştirilirken, ertesi eğitim döneminde Ankara’ya taşınmıştır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra “kamu yönetimi”, kendi başına bir disiplin hâline gelerek, öncesinde içinde yer aldığı idare hukukundan ayrı bir bilim dalı olarak kabul edilmeye başlanmıştır. Söz konusu yıllarda Amerika’dan gelen öğretim üyeleri Siyasal Bilgiler Okulu’nda bu alanın ilk derslerini açmışlardı. “Kamu yönetimi”nin disiplin hâline gelişi ve mevcut anlayışın değişmesi esas olarak TODAİE’nin (Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü) kuruluş süreciyle çakışmaktadır.

Seçme hakkına sahip tüm köy sakinleri sahiptir. Seçme-seçilme için aranan koşullar; vatandaşlık, 18 yaşını doldurmak, köy mensubu olmak ve sabıka kaydının bulunmamasıydı. Köy Kanunu, köy için tavan nüfusu iki bin şeklinde belirlemiştir. Muhtar, İhtiyar Meclisi ve Köy Derneği köy idaresinin esas unsurlarıdır.

Türk Belediyecilik Derneği 1945 yılında kurulmuştur.

Kaymakamın başkanlığında toplanan “ilçe idare kurulu” ise; yazı işleri müdürü, sağlık ocağı hekimi, ilçe milli eğitim müdürü ve tarım ve köyişleri müdüründen oluşmaktadır.

Atatürk ve çevresi güvenilmez buldukları İstanbul bürokrasisi ve eşrafına karşı kendileri gibi nesiller yetiştirmek için eğitim hamlesine girişmişlerdir. Musiki ve Muallim Mektebi, Hukuk Mektebinin kuruluşu ve İstanbul Üniversitesinde gerçekleştirilen yapılanma bu amaca yönelik adımlardır. Harbiye ve Mülkiye’deki müfredat ve mekân değişiklikleri, yabancı hocalara açılan kadrolar da bu düşüncenin ürünleridir. Ancak köy enstitülerinin kurulması daha sonraki bir dönemde gerçekleştirilen ve genel olarak halkın eğitimini hedefleyen bir girişimdir.