TÜRK İDARE TARİHİ - Deneme Sınavı - 17

Prof. Ögel’in de belirttiği üzere, “Törü” sözü Uygur Çağı’nda artık doğrudan doğruya “kanun” anlamında kullanılmaya başlanmıştı. Bu anlamda hem gerçek hem tüzel şahsiyet ortaya çıkmıştır.

Hapis cezasının verilebilmesi için; bu müeyyideyi uygulayacak olan toplumun suçluları hapsedebilecek maddi imkanlara sahip olması yani öncelikle yerleşik olması gerekir. Oysa Uygurlar'dan önceli Orta Asya Türkleri'nin yaşam biçiminin yapısal ve baskın fenomeni olan hareketlilik-göçerlik böyle bir müeyyidenin uygulanmasını imkansız kılmıştır.

Maniheizm: Hz. İsa, Zerdüşt ve Buda’nın öğretilerini harmanlayan, MS. III. asırda Pers İran’ında yaşayan Mani’nin geliştirdiği inanç sistemidir.

Karahanlılar Devleti başlığı okunacak

Selçuklular başlığı okunacak

Selçuklular başlığı okunacak

Gazneliler Devleti okunacak

Karahanlılar konusu okunacak

Gazneliler ve Selçuklular konuları okunacak

Karluklar, Uygurların kuruluş sürecinde (M.S. 740 başları), iktidar mücadelesinden yenik çıkmış ve bunun sonucunda Türkistan’ın batı tarafında göç etmek zorunda kalmıştır. Karlukların talihsizliği, İslamiyet’in Talas zaferi ile şansa dönüşmüş ve Türgiş illeri (Balasagun ve Taraz gibi), birer birer bu büyük boyun mensupları tarafından kontrol altına alınmıştır. Bu dönemde Karluklar gibi yine büyük bir boylar federasyonu olan ve Uygur hanedanıyla bağlantıları bulunan Yağmaların da Batı Türkistan’a geldikleri görülmektedir.

Karahanlı şeceresinde göze çarpan ilk isim Bilge Kül Kadır Han’dır. Kendisi hakkında kesin bilgiler bulunmamakla beraber devletin bu dönemde Samani devletinin baskısı altındadır. Öyle ki oğulları Bazir Arslan ve Oğulcak zamanında bu baskı tam anlamıyla işgale dönüşmüş, Taraz şehri, Samaniler tarafı ndan ele geçirilirken, Oğulcak’ın Hatun’u da dâhil olmak üzere binlerce Türk esir edilmiş ve kentteki tapınak camiye çevrilmişti (893). Bu arada Samani Hanedanı içinde yaşanan çekişme sonucunda Karahanlılara sığınan bir Samani emiri, Müslümanlığın Karahanlı yöneticiler arasında yaygınlaşmasına ve en sonunda Oğulcak’ın yeğeni Satuk Buğra tarafından kabul edilmesine sebep olmuştu (böylece Satuk ismine Abdülkerim’i ekletmişti). bu gelişmelerden kısa bir süre sonra Satuk Buğra, amcasını tahtan indirirek Karahanlı Devleti’nin batı kanadında İslamiyet’in resmen kabul edilmesini sağladı (900-910).

İslamiyet’in kabulü hem yöneten hem de yönetilen zümre üzerinde derin etkilerde bulunmuştur. Öncelikle hükümdarın söylemleri, isimleri, unvanları farklılaşmıştır. Süreklilik olarak lider merkezli otorite kullanımının artarak devam ettiği söylenebilir. Aynı şekilde tahtın hanedanın ortak malı olması ve dolayısıyla veraset savaşları bir diğer sürekliliktir. Hatun, Orta Asya’daki kadar olmasa da güçlü bir figür olmaya devam etmiştir. Devletin tipi federasyondan monarşiye doğru kaymış, yönetimde iş bölümü/uzmanlaşma eskisiyle kıyaslanmayacak ölçüde artmıştır. Ancak asıl kırılma, toplumsal yapıda yaşanmış, eskinin boy örgütlenmesi yerini tebaa ’ya bırakmış bu ise yönetimin yöneticilere ait bir kavram olarak anlaşılmasına yol açmıştır.

Ünitenin geneli okunduğunda pek çok kez Türk İslam Devletleri ile İran arasında bir kültürel etkileşimden bahsedilmektedir. Bu kültürel etkileşimin en önemli nedenlerinden biri de devlet yönetiminde büyük etkileri olan iki ünlü vezirin İranlı olmasıdır.

Soru kökünde yer verilen yetkililer taşra yönetiminden sorumludur. Örneğin; Amid, eyalet/vilayet yöneticisi, reis ise şehir/kasaba amiri ve şahne eyalet asayişinden sorumlu kişiydi.

İslam devletini kısa zaman içinde Asya, Afrika ve Avrupa’ya genişlemesi nedeniyle İslam Devletinin adem-i merkezi taşra yapılanmasına sahip olması bir zorunluluk olmuştur.

Selçukluların rüştünü ispatladığı, bağlı oldukları Gaznelileri dize getirdikleri, bir anlamda devletlerinin temellerini attıkları savaş 1040 yılında yapılan Dandanakan Savaşı’dır.

1077-1231 yıllarında İran ve Batı Türkistan coğrafyasını kontrol altında tutmuş olan Türk Devleti, Harezmşahlılar Devleti'dir.

Toplumlar Orta Asya'da olduğu gibi dinamik/etken bir konumda değil daha pasif/edilgen bir durumdaydı. Kutadgu Bilig'in söz konusu durumu tüm yalınlığı ile soru kökünde yer verilen ifade ile gözler önüne serdiği belirtilmektedir.

Selçuklu Hanedanlığına ait Soy Ağacı irdelendiğinde Dukak'ın dönem olarak en üst konumda yer aldığı görülecektir.

Selçuklu Devleti, bağlı olduğu Gazneliler Devleti'ni Dandanakan savaşında yenilgiye uğratarak bağımsızlık kazanmıştır.