TÜRK İDARE TARİHİ - Deneme Sınavı - 9

Gazneli Mahmut, vezirleri “sultanların düşmanı” olarak değerlendirmişti. Vezirlerin ellerinde tuttukları abartılı yetkiler böylesi bir çekinceye yol açmıştır.

Selçuklu Devleti'nin kuruluş şekli, Gazne Devleti'nin kuruluş modeli ile pek çok bakımdan benzerlik gösterir. Nasıl Gazneliler, Samani devletini ülkesinden bürokrasisine kadar tüm ögelerini içine alarak kurumlaşmışlarsa; Selçuklular da Gazne geleneğinin üzerine bir imparatorluk inşa etmişlerdir

Selçuklular döneminde Anadolu’nun pek çok kentinde medreseler kurulmuştur. Bu medreselerle okur yazar oranını genişletmekten ziyade Selçuklu ideolojisine bağlı okur-yazar zümreyle memur kadrolarını her daim besleyebilmek amaçlanmıştır.

Amid, eyalet/vilayet yöneticisi, reis ise şehir/kasaba amiridir.

Karahanlı idaresinin yapıtaşlarına göz attığımızda, karşımıza ilk olarak, “Kut’lu Kağan” yerine adalet ve doğruluk manası taşıyan “Köni Han” biçiminde değişen bir hükümdar anlayışı çıkmaktadır. Otoritenin yolu adalet kavramından geçmektedir. Bu sebeple, hükümdar halka refah ve adalet sağlamakla yükümlüdür.

Karahanlılarla beraber hanın işlerini görmek üzere görev tanımı yapılmış kalabalık bir görevliler gurubu ile karşılaşmaktayız. Söz konusu maiyetin başında Hacib unvanlı ve hükümdarın bir numaralı danışmanını görüyoruz. Sarayın dışarı ile bağlantısını kuran Hacib, sarayın tüm teşrifat ve protokol işlerinden sorumlu tutulmuştu. Bu bakımdan hükümdarın her adımını takip eder, devlet görevlileri ve yabancı yöneticilerle olan tüm bağlantılarını kurardı.

Tipik bir Ön Asya devleti olan Gaznelilerin ordusunun büyük bir bölümü Türk olmasına karşı, tebası İran-Hint unsurlardan oluşmakta ve bürokrasisi üretim sisteminden vergilendirmeye, bürokratlardan toprak sahiplerine, İpek Yolu’nu kullanan tüccarlardan çiftçilere kadar söz konusu halklardan devşirilmiştir.

Gaznelilerin Müslüman-Türk devletleri arasında sultan ünvanını kullanan ilk devlet olduğu görülmektedir.

Gaznelilerde adalet yönetimi, Müslüman hakanın sahiplendiği bir yapıydı. Hakan, vilayet merkezlerine atadığı Kadi’l-kudat ve kazalardaki kadılarla, haftanın iki günü saray mahkemelerinde tebaanın sorun ve şikayetlerini çözmeye çalışırdı.

Selçuklularda İran halkının ve Fars dilinin rolü üzerine şunlar söylenebilir: devletin halk üzerinde kurduğu otoritede İranlı bürokratların büyük payı bulunmasının yanı sıra, mevcut coğrafyanın bürokrasiye en bariz şekilde yansıdığı alan dil olmuş ve her ne kadar saray Türkçe’ye sadık kalmışsa da “lingua franca” Farsça olmuştur.

Gazneliler Devleti düzenlediği seferlerle Hindistan'ın Müslümanlaşmasını sağlamıştır.

Karahanlı yönetiminin yapıtaşları konusu okunacak

Talas Savaşı; Müttefik Abbasi-Karluk ordusunun Çinlileri yendiği ve bunun sonucunda Orta Asya kapılarının İslamiyet’e açıldığı savaştır (751).

Samaniler:Kökenleri tartışmalı (İran veya Türk) 874-1005 tarihlerinde hüküm sürmüş, İslamiyet’in Orta Asya’ya yayılmasını sağlamış, kadim İran yönetim geleneklerine sahip çıkmış hanedandır.

Yusuf Has Hâcib (10171077): Balasagunlu Yusuf olarak da anılan, Türk dilinin yüz akı, aynı zamanda dönem siyaset anlayışını gözler önüne seren Kutadgu Bilig (kutlu kılan bilgi) isimli eserin yazarı, Karahanlı devlet adamı.

Karahanlılarla beraber hanın işlerini görmek üzere görev tanımı yapılmış kalabalık bir görevliler gurubu ile karşılamaktayız.

Söz konusu maiyetin başında Hacib unvanlı ve hükümdarın bir numaralı danışmanını görüyoruz.

Sarayın dışarı ile bağlantısını kuran Hacib, sarayın tüm teşrifat ve protokol işlerinden sorumlu tutulmuştu.

Divân-ı Arz; Gazneliler'de günümüz Milli Savunma Bakanlığının işlevlerine sahip makamdır.

Divân-ı Berîd: Gaznelilerin kurduğu posta sistemidir. “Sâhib-i berîd” unvanlı yöneticinin başında bulunduğu ofis, her vilayet merkezinde kurduğu merkezlerle incelikle işlenmiş bir örgütlenmeye gitmişti. İmparatorluğun en ücra köşesindeki haberlerin dahi kısa sürede sultana iletilmesi esas amaçtı.

Kirman Selçuklu Devleti: Çağrı Bey’in oğlu Kavurd tarafından İran’ın güneyinde kurulan devlettir.

-