TÜRK İDARE TARİHİ - Deneme Sınavı - 7

Yönetim yapısı, II. Mehmed Dönemi’ne (1451-1481) gelindiğinde mutlak merkeziyetçi bir yapılanma içindedir. Özellikle kul sisteminin geliştirilmesi ve ümeranın giderek daha etkin bir hâle getirilmesiyle sultanın yanında yeni bir yönetici sınıfın ortaya çıkmıştır.Osman Gazi zamanında ortada henüz bir devlet değil, eski Türk töresine uygun olarak aşireti esas alan bir yapılanma vardır. Eski Türk töre ve adetlerine göre işleyen bu basit aşiret yapısı, Osman Gazi’nin aşiret başkanı olarak bey sıfatıyla idare ettiği daha çok askerî bir örgütlenmedir. Osman Gazi ile etrafındaki aşiret boylarının hayatı savaşlarda geçmekle beraber düzenli bir ordusu yoktur. Osman Gazi’nin ilk yıllarından henüz devlet kurumlarından bahsetmek de mümkün değildir.

Türk hükümdarlarının yönetim felsefesine kaynaklık eden Göktürk Yazıtlarından Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eserine, Nizamü-l Mülk’ün Siyasetnâme’si ve İbn-i Haldun’un Mukaddime’sine kadar onlarca eser vardır.

Osmanlı Devleti’nin kuruluş yılları kültür ortamı bakımından da devlet anlayışının ve şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Yunus Emre, Hacı Bayram-ı Velî, Mevlânâ Celaleddin-i Rumî, Hoca Ahmet Yesevî, Ahi Evren, Hacı Bektaş-ı Velî ve daha fazlası hem Anadolu’da hem de Osmanlıların yayıldığı diğer bölgelerdeki yönetim anlayışını ve kurumları etkileyen anlayışın kaynakları olmuşlardır. Devlet anlayışının bütün bu kaynaklarında devletin nasıl olması gerektiğine dair ortak bir prensibi olan “adalet” kavramı, Osmanlı devlet anlayışının da temeli olmuştur.

Osmanlı Devleti’nin arazi kayıtlarını içeren Tahrir Defterlerindeki düzeltme ve değişiklikleri yapmak nişancının en önemli görevleri arasındaydı. Padişah mektuplarının yazımı ise XVI. yüzyıldan itibaren reisülküttaplara devredilince, nişancılar sadece tuğra çekme işiyle meşgul olmuşlardır.

28. Sancakbeyleri nasıl seçilirlerdi ve görevleri neydi? Cevap: Kazaların birleşmesinden oluşan sancakların idaresi sancakbeyinin yönetimindeydi. Sancak beyleri daha çok saray görevlileri, ümera çocukları, alaybeyi, za’im, defter kethüdası, tımar ve hazine defterdarları gibi taşra yöneticilerinin arasından seçilirlerdi. Sancağın en önemli idarecisi olan sancakbeyinin görev ve sorumlulukları büyüktü. Askeri ve idari mesuliyetleri olan sancakbeylerine sancakta asayiş ve emniyeti sağlamak, kalpazanlıkla mücadele etmek, özel görev için gelen devlet memurlarına yardımcı olmak gibi görevler yüklenmişti. Ayrıca savaş sırasında sancağında yer alan sipahilerle birlikte bağlı bulunduğu beylerbeyinin komutasında savaşa giderdi. Sınır bölgelerinde bulunan sancakbeyleri ise bu görevlerin yanı sıra yabancı devletlerle ilişkilerin anlaşmalara uygun olarak yürütülmesinde de etkili ve görevli idiler. Bunların dışında idarelerinde bulundukları sancaklarda işlenen suçların cezalandırma görevi de sancakbeylerine verilmişti.

Arazi-i emiriyye ya da arz-ı memleket denilen topraklar ise devlete ait olan mirî topraklardır. Mülkiyeti devletin olan bu topraklarda tasarruf hakkı ise reayaya verilmiştir.

Osmanlı Devleti, Rumeli’de kazanılan başarılar neticesinde genişlemeye başlamış ve ellerinde bulunan yaya ve müsellem kuvvetleri ise ihtiyacı karşılayamaz hâle gelmişti. Aynı zamanda sadece kendine bağlı bir ordu kurma ihtiyacı da bu askeri sınıfın doğmasındaki en önemli nedenlerden biridir.

Akıncıların oğulları da akıncı adayı sayılırlardı, bir nevi babadan oğula geçen bir teşkilattı ve her isteyen akıncı olamazdı. Eğer ailenin yetişmiş erkek çocukları varsa onların öncelikleri vardı ve akıncı olarak kaydedilmeleri kanundu. Akıncı olabilmenin de bazı şartları vardı. Bunlar güçlü, yiğit delikanlılar arasından seçilirlerdi. Her akın sonrasında veya ihtiyaç hâlinde bir daha akına çıkamayacak olanlar, hastalanıp, sakatlananlar veya ölenler tespit edilir ve onların yerlerine genç, çevik ve iyi at binici kuvvetli gençler alınırlardı.

Verilen metin okunduğunda Osmanlı Devleti’nin tarihsel süreci içerisinde yönetim yapısını etkileyen kaynakların açıklandığı görülmektedir. Bu nedenle doğru cevap a seçeneğidir.

Divanda kararlar şeri ve örfi hukuk kurallarına göre alınırdı. Dolayısıyla b seçeneğinde verilen bilgi yanlıştır

a, b, c, ve d seçeneklerinde yer alan kişiler Divan-ı Hümayun’un üyelerindendir fakat kadı divanda yer almaz.

Kadılar muhakkak yüksek eğitim almış, medrese eğitimi olan kişiler arasından seçilirdi. Bu nedenle d seçeneğinde verilen bilgi yanlıştır.

Verilen metin okunduğunda a seçeneğinde yer alan bilgilerin doğru olduğu görülmektedir. Fakat diğer seçenekler hakkında fikir yürütmek mümkün değildir.

Verilen tanım d seçeneğinde yer alan Azablar adlı askeri birime aittir.

Cengiz Han'ın torunu Kubilay ve Mengü Hanların kardeşi Hülagü Han tarafından kurulan, Tebriz Başkent olmak üzere bugünkü İran, Azerbaycan, Afganistan, Pakistan ve Anadolu topraklarını içine alan devlet İlhanlılar'dır.

Vergiye tabi olan askeri seçkinler dışında kalan Müslüman veya gayrimüslim tebaaya Osmanlılarda kullanılan terim reaya'dır.

14. yüzyılın başlarında Osmanlıların ordusu büyük oranda Türkmen göçebelerden oluşuyordu. Kendi aşiret ve boylarının liderlerinin emrinde, atlı savaşçı olarak düzenli bir ordudan ziyade, yağma ve akınlardan elde ettikleri gelirlere bağımlı birliklerdi. Devlet egemenliğini, İznik, Bursa gibi şehirlere genişletmişse de göçebeler, devletin ilk kurumlarının olgunlaştığı düzen ve güvenliğin esas şehir yaşamına uyum sağlayamıyorlardı. Bu nedenle bu topluluklar yeni yerler fethetmekte yararlı ve vurucu güçler olarak sürekli sınır bölgelerine göndermeye devam ettiler. Diğer seçeneklerde verilen gelişmeler ise ileri zamanlarda yansımalar olarak karşılaşılan durumları ifade etmektedir.

Bahsedilen nitelikler doğrudan nişancıları betimlemektedir.

Diğer seçeneklerde verilen ifadeler Osmanlı Devleti'nde devşirme sisteminin ortaya çıkış sürecinde yaşanan gelişmeleri ifade ederken Savaş tutsağı Hristiyanların Müslüman yapılması ve sonrasında da eğitim verilerek yetiştirilmeleri doğrudan devşirme sistemine gönderme yapmaktadır.

Bu ifadelerin Osmanlı Devleti'nin Askeri Teşkilatı'nda Acemi Ocağı kapsamında değerlendirilmesi en uygundur.