TÜRK İDARE TARİHİ - Deneme Sınavı - 5

Nişancı ise arazi işleri, has-zeamet-tımar tevcihlerini deftere kaydetmekle yükümlü idi. Yazılan fermanların ve beratların üzerindeki tuğralar da nişancının kaleminden çıkmaktaydı.

Osmanlı Devleti’nin ilk vezir-i azamı Çandarlı Halil Hayreddin Paşa’dır.

Şeyhülislam ancak davet edilmesi durumunda Divân toplantılarına katılabilmiştir.

Osmanlı Devleti’nin ilk kadısı daha Osman Bey zamanında bu göreve atanan Kadı Dursun Fakih’tir. İlmiye sınıfından olan kadılar, şeri ve hukuki işlerden sorumluydu ancak bütün yönetici zümre gibi askeri sınıfın bir üyesi konumundaydı.

Has, geliri yüz bin ve daha fazla olan toprağa denilirdi. Bu topraklar senelik geliri en yüksek olan topraklardır ve padişahtan başka, hanedan mensuplarına, vezirlere, beylerbeyleri ve sancakbeylerine verilirdi.

Savaşlarda esir alınan gayrimüslim çocuklarının kısa bir müddet Türk terbiyesi ile yetiştirilerek onlardan oluşacak askerî bir sınıfın gerektiği gündeme gelmiştir. Bu oluşacak teşkilat kapıkulu ocağının çekirdeğini meydana getirmiştir.

Osmanlı Kuruluş ve Klasik Döneminde Tabakaları: İcra Askeriler, Ulema, Kentliler, Köylüler ve Göçebeler sınıfından oluşmaktaydı.

Osman Gazi’nin Dönemi’nde devletin güvenlik ve adalet teşkilatının kurulduğuna dair işaretler vardır. Bu dönemde kadı, subaşı ve dizdar atamaları gibi görevler aşiretin ileri gelenlerine verilmiştir. İlk fethedilen Karaca Hisar, Yenişehir gibi şehirlerde idari teşkilatın ilk temellerinin atıldığı anlaşılmaktadır. İlkin, Karaca Hisar’da bir sancak oluşturularak şehzade Orhan’a sancak beyliği, buranın subaşılığı görevi de Gündüz Alp’e verilmiştir.

Osmanlı devlet idaresinin temel kurumlarından biri olan kul (gulam) sisteminin ortaya çıktığı süreç olmuştur. Devlet hizmetinde ve idaresinde kullanılmak üzere kölelerden yetiştirilen gulamların daha önce Selçuklularda ve diğer Orta Doğu devletlerinde kullanıldıkları bilinmektedir. Osmanlıların bu sistemi daha Orhan Gazi zamanında uygulamaya başladıklarına dair kayıtlar vardır. Bu sistem daha sonra Osmanlılara özgü devşirme sistemi ve I. Murad Devri’nde kurulan Yeniçeri ordusunun da temelini oluşturacaktır.

Osmanlı merkez teşkilatının en önemli organı olan Divân-ı Hümâyûn, “padişah divânı” anlamına gelmektedir. Divân-ı Hümâyûn: Farsça kökenli bir kelimeydi ve danışma meclisi, günümüz bakanlık ofisi anlamlarına geldiği gibi küçük şiir kitaplarında yine bu adla anılmaktaydı.

Divân üyeleri, her gün sabah namazından sonra padişahın huzurunda toplanarak, devlete ve halka ait askeri, mali, hukuki ve örfi işler hakkında karar verirdi. Divân’da padişah, veziriazam ve diğer vezirlerden başka kazasker, defterdar ve nişancı bulunmaktaydı.

Osmanlı Devleti’nin ilk veziri ise ulema sınıfından Alâeddin Paşa idi. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi Fatih Dönemi’nin sonlarına kadar Divân’a padişahlar başkanlık yapmışlar, daha sonra ise bu görev veziriazama bırakılmıştır.

Başarılı fetih hareketleri ve uygulanan iskân neticesinde Balkanlara yerleşme siyaseti güden Osmanlı Devleti’nin yapılan göçler neticesinde bölgede idari ve askerî düzeni yapılandırması gerekmiştir. Bu nedenle Trakya’da yeni bir askerî nizamın oluşturulması için askeri sınıfların şer’î işlerine bakmak, seferlerde bulunmak ve aynı zamanda ilmiye sınıfının en yüksek derecesi olmak üzere “kadıaskerlik” makamı oluşturulmuştur. Aşıkpaşazâde ve Neşri’nin verdi¤i bilgiye göre bu makama ilk defa Bursa kadısı olan Çandarlı (Cendereli) Kara Halil Efendi tayin edilmiştir.

XIV. yüzyılda beylerbeyiler belli bir bölgenin idarecisi konumundan çok bütün ordu işlerinden sorumlu bir durumdaydılar. Ancak Rumeli’deki fetihlerin artması ve Anadolu ve Rumeli’nin tek bir beylerbeyi tarafından idaresi sıkıntı yaratacağından Beylerbeyilik makamı Anadolu ve Rumeli Beylerbeyilikleri olmak üzere ikiye çıkarılmıştır.

Akıncılık teşkilatı, sınırları düşman işgaline karşı korumak ve diğer taraftan fırsat buldukça onların topraklarına akınlar yaparak ganimet sağlamak amacıyla kurulmuştur. İyi binici atlılardan oluşan akıncılar, sınırlarda veya sınıra yakın yerlerde bir plan ve program dâhilinde yaz-kış akın yaparlar, mal ve esir alırlar ve düşman kuvvetleri hakkında önemli bilgiler getirirlerdi.

Bütün islam hükümdarları gibi Osmalılar da tebaası olan halkı reâyâ olarak sayar. Reâyâ, tanrının hükümdara emanetidir ve onun görevi bunları korumaktır. Bu anlayış sonucu Osmanlı hükümdarları toplumu iki sınıfa ayırmıfltır. İlki Reâyâ yani vergi veren, tarım ve ticaretle uğraşanlardı.

Osmanlı devletinin

Yeniçeri Ocağı’na asker yetiştirmek amacıyla kurulmuştur. Askeri ihtiyacın artması ile pençik oğlanlarından başka devşirme adı altında Rumeli tarafında ocağa erkek toplanması başlanmış ve bunun için de devşirme kanunu çıkarılmıştır.