TÜRK İDARE TARİHİ - Deneme Sınavı - 4

Erken dönem Osmanlı askeri başarılarında Yeniçeri Ocağı kadar kapıkulu süvari- lerinin de payı bulunmaktadır. Kapıkulu süvarileri, sarayın Enderun kısmıyla dış saraydaki içoğlanları ve Yeniçeri Ocağı’ndan terfi edenler arasından seçilirlerdi.

II. Mehmed zamanında hem padişahların Divân’a katılmaları ve hem de yemek usulü kaldırılmıştır.

İlhanlılar; Tebriz başkent olmak üzere bugünkü İran, Azerbaycan, Afganistan, Pakistan ve Anadolu topraklarını içine alan Moğol Devleti’dir.

Reâyâ:Vergiye tabi olan askerî seçkinler dışında kalan Müslüman veya gayrimüslim tebaaya Osmanlılarda kullanılan terim.

İktâ veya mukataa sisteminde devletteki her görev bir gelir kaynağıyla bağlantılıydı.

Divân’da padişah, veziriazam ve diğer vezirlerden başka kazasker, defterdar ve nişancı bulunmaktaydı.

Nişancı; arazi işleri, has-zeamet-tımar tevcihlerini deftere kaydetmekle yükümlü idi. Yazılan fermanların ve beratların üzerindeki tuğralar da nişancının kaleminden çıkmaktaydı.

Osmanlı Devleti’nin ilk veziri ulema sınıfından ve Orhan Gazi'nin kardeşi Alâeddin Paşa idi.

Osmanlılar mali işlerden sorumlu bu memura defterdar adını vermişlerdir. Kuruluş döneminde bir tane defterdar bulunurken, Fatih Sultan Mehmed zamanında bu görev, Rumeli ve Anadolu defterdarları olmak üzere ikiye çıkarılmış ve Rumeli defterdarına başdefterdar denilmiştir. Divân’ın asli üyelerinden olan defterdar, salı günleri arza girer ve padişahın huzuruna çıkmadan önce de veziriazamla görüşürdü. Rumeli Beylerbeyi Divân-ı Hümâyûn’un en önemli üyelerinden olmasa da taşra örgütünün en önemli görevlisi idi ancak her toplantıya katılmazdı. Anadolu Beylerbeyi ise yetki alanına giren bir konu olması hâlinde toplantıya çağırılırdı. Diğer üyeler arasında ise Yeniçeri ağası ve donanma kaptanı olan kaptan paşayı sayabiliriz. Şeyhülislam ancak davet edilmesi durumunda Divân toplantılarına katılabilmiştir.

Çelebi Mehmed ve oğlu ikinci Murad’ın ilk devirlerinde Rumeli’de fetihler durduğu için, esirlerden yararlanılamamış, yeterli miktarda pençik oğlanı toplanamamıştı. Bunun üzerine yeni bir yöntem ile Hristiyan tebanın birden fazla çocuklarından yalnız bir tanesinin Osmanlı ordusuna alınmasına karar verildi. Bunun için “Devşirme Kanunu“ çıkarıldı. Bu yeni kanun artık eski önemini kaybetmiş olan “Pencik Kanunu“ ile askere almanın da yerini alıp, kuvvetli ve sürekli olarak iki buçuk yüzyıl devam etti. Devşirme Kanunu’na göre lüzum ve ihtiyaca göre üç-beş bazen daha uzun bir zamanda Hristiyan tebaanın sekiz ile yirmi yaşları arasındaki çocuklarının sıhhatli ve kuvvetlilerinden acemi oğlanı alınmaya başlandı.

Devşirilen çocuklar “sürü“ denilen yüzer, yüz ellişer, iki yüz veya daha fazla kişilik kafileler hâlinde “sürücü“ denilen devşirme memurlarının ve muhafızların nezaretinde at, deve ya da arabalarla İstanbul’a sevk edilirlerdi. İstanbul’a gelen çocuklar, iki üç günlük istirahattan sonra kelime-i şahadet getirerek Müslüman olurlar ve daha sonra Yeniçeri ağasının huzurunda kontrolden geçirilirler ve eşkal defterlerine kaydedilir ve sünnet edilirlerdi. Yeniçeri ağasının padişaha arzı ile fiziken güzel olanlar saray için ayrılır ve gürbüzce olanlar Bostancı ocağına verilir, kalanlar ise Anadolu ve Rumeli ağaları vasıtasıyla Anadolu ve Rumeli’deki Türklere geçici bir süre için satılırdı.

Sarayda devamlı personeli hadımlar oluştururdu. Bunlar, disiplini koruyan ve oğlanları terbiye eden, hadım edilmiş personeldi. Bütün hadımların başı kapı ağası (babü’s-sade kapısı) idi. Onun altında sırasıyla üç odabaşı(hasodabaşı, hazinedarbaşı, kilercibaşı) gelirdi. Bunlar padişahın kişisel hizmetleri ile görevli olup dışarıda ve içeride daima yanında bulunurlar, gece nöbet tutarlardı.

Hasoda: Bu oda en üst rütbelileri barındırırdı. Padişahın günlük hizmetine bakarlardı. Hasodabaşı giyinmesine kuşanmasına, silahdar silahlarına, çuhadar dış giyimine, dülbentçi iç giyimine, rikabdar ayakkabılarına bakan ağalardı. Hazine Odası: Padişahın özel hazinesine bakarlardı. Kiler Odası: Yemek ve sofra hizmetlerini yaparlardı. Seferli Odası: Berber, terzi, müzisyen gibi görevliler bulunurdu.

Sipah bölüğü, padişahların camiye çıkışlarında ve sefere hareketlerinde, ikişer ikişer sağ tarafında yürürlerdi, harp sahasında ordu merkezinin sağ tarafındaki saltanat bayrakları altında ve bazen de hükümdarın arka tarafında dururlardı. Sefere giderken ordunun geçeceği güzergâhı tespit ederlerdi: Muharebe meydanında çadırlarını hükümdar otağının sağında kurarlar, Otağı Hümayun’un gece korunmasını silahdar bölüğüyle dönüşümlü olarak yaparlardı.

İlmiye sınıfı: Medreselerde iyi eğitim görmüş, devletin adalet, eğitim ve yargı görevlerini üstlenen gruptu. Şeyhülislam, kazasker ve müderrisler gibi ilmi görevliler bu grubun içindedir.

Divan-ı Hümayun Asil Üyeleri: a. Vezir-i azam, b. Kubbealtı vezirleri, c. Kadı askerler, d. Nişancı, e. Defterdarlar, f. Rumeli beylerbeyidir.

Dirlikler arazinin gelirine göre 3’e ayrılmıştı. Tımar: Tımar sistemine göre savaşta sivrilmiş, tımar beyi olma özelliği kazanmış sipahilere verilen 3-20 bin akçe yıllık vergi geliri olan dirliklerdir. Zeamet: Savaşta üstün yetenek göstermiş olan tımar sahipleri ile devlet merkezindeki divan çavuşlarına, müteferrika ve kâtipler ile eyalet ve sancaklardaki ileri gelen devlet görevlilerine verilen yıllık vergi geliri 20-100 bin akçe arasındaki dirliklerdir. Has: Padişah ve ailesine, sadrazam, vezirler, beylerbeyi ve sancak beylerine verilen geliri 100 bin akçeden fazla dirliklerdir. Tımar sahipleri geri kalan gelirin her 3 bin akçesi, zeamet ve has sahipleri ise her 5 bin akçesi için tam teçhizatlı bir atlı asker yetiştirmek ve gerektiğinde bunlarla birlikte savaşa katılmak zorundaydı. Bu askere “cebelü“ denirdi. Dirlik sahipleri kendisine verilen toprakları köylüye 50-150 dönümlük topraklar hâlinde dağıtır ve hasat zamanında köylünün yetiştirdiği ürünün vergisini (öşür ya da haraç) alırlardı.

Osmanlı Devleti’nde eyaletler salyaneli ve salyanesiz olmak üzere ikiye ayrılıyordu. Salyaneli eyaletlerde tımar sistemi uygulanma, vergiler yıllık olarak toplanırdı. Mısır, Habeş, Bağdat, Basra, Yemen, Tunus, Cezayir, Trablus salyaneli eyaletlerdendi. Salyanesiz eyaletler tımar sisteminin uygulandığı eyaletlerdir. Bu eyaletlerdeki topraklar has, zeamet ve tımar olarak ayrılmştır. Merkeze yakın eyaletlerdir. Rumeli, Budin, Anadolu, Karaman, Dulkadir, Sivas, Erzurum, Diyarbakır, Halep, Şam, Trablusşam salyanesiz eyaletlerdendir.

Osmanlı Devleti’nin hakimiyetini tanıyan Kırım Hanlığı, Mekke Emirliği, Eflak, Boğdan ve Erdel Beylikleri, Sakız Cumhuriyeti imtiyazlı yönetimlerdi. Bunlar iç işlerinde serbest olup yöneticileri Osmanlı tarafından kendi soyluları arasından atanırdı. Bu hükümetlerden Kırım Hanlığı ve Mekke Emirliği dışındakilerden yıllık belli bir vergi alınırdı.

Devşirme Kanunu’na göre lüzum ve ihtiyaca göre üç beş bazen daha uzun bir zamanda Hristiyan tebaanın sekiz ile yirmi yaşları arasındaki çocuklarının sıhhatli ve kuvvetlilerinden acemi oğlanı alınmaya başlandı. Doğru cevap A'dır.

Enderun’daki odalardan biri olan seferli odasında berber, terzi, müzisyen gibi görevliler bulunurdu. Doğru cevap D'dir.