TÜRK İDARE TARİHİ - Deneme Sınavı - 17

Orta Asya'da devlet yapısı üzerindeki en önemli belirleyici etken coğrafya olarak kabul edilmektedir. Örneğin Ural-Altay dağ silsileleri, Takla Makan ve Gobi çölleri sadece insanların değil devlet gibi büyük organizasyonların dahi imkanlarını kısıtlamaktaydı. Bozkır toprağının tarıma elverişsizliği, coğrafya insanının hayvancılıkla uğraşmasını kaçınılmaz hale getirmişti. Ancak iklimsel koşulların değişkenliği ve hayvanlar için gerekli olan çayır alanlarının sınırlılığı, göçebeliğin hayat tarzı olarak belirlenmesine yol açmıştır. Dolayısıyla göçebeliğin benimsenmesinde bu etken dikkat çekmektedir.

Orta Asya'da halkın birçok olumsuz durum karşısında ayakta durabilmesi için sürü sahibi olmaları ve sürülerini koruyabilmeleri gerekmekteydi. Bu nedenle mülkiyet duygusu kısa süre içerisinde gelişirken bozkıra hakim düzensizlik ortamı, aileleri kabilelere, kabileleri de boylara doğru adeta sürüklemişti.

Türklerin bir kez daha devletli toplum olarak sahneye çıkmaları için 500 sene geçmesi gerekmişti. Kendilerine Türk diyen ve Çin kroniklerinde "Tu-kiu" olarak geçen terim neredeyse Türkçe konuşan tüm hakları ifade eder hale gelmişti. Mevcut egemenlere kısa sürede ve kesin şekilde varlıklarını kabul ettiren bu halkın kendilerini "Kök-Türk" yani "mavi-kutsal" olarak ifade etmeleri de haylice anlamlıdır. Çünkü Orhun Anıtı'nda da vurgulandığı üzere; "Yukarıda mavi Gök, aşağıda karanlık Yer var olduğunda bunlar arasında insanoğlu yaratıldı. Bu insanoğulları üzerinde atalarım Bumin ve İstemi Kağan hüküm sürdüler" ifadesi ile söz konusu mevcudiyetin, ilahi kökenleri olduğuna inanıyorlardı.

Mete tarafından temeli atılan onlu sisteme göre, bir boyun 1000, bodunun 10000 askerle sefere icabet etmesi beklenmekteydi. Dolayısıyla bir boyun ve bir bodunun müdahalesi için 11.000 askerin sefere icabet etmesi beklenmektedir.

Hayatın zorlukları toplumsal normları yani töreleri de mümkün olduğunca sertleştirmiş, katılaştırmıştır. En açık şekilde Cengiz Han yasasında görüldüğü üzere suçlular sert bir şekilde cezalandırılmış hatta ceza, suçlunun akrabalarına kadar genişletilmiştir. Göçebe hayat tarzının hapsetme gibi bir cezayı imkansız hale getirmesi dolayısıyla idam cezası neredeyse yegane bir infaz şeklini almıştır.

"Şimdi iki kardeş mücadele ediyorlar, büyük veya küçük kardeş devlete sahip olacak" sözünden de anlaşılacağı üzere Eski Türk Devletlerinde tahta geçme usulünün bir sisteme oturtulamayışı, çoğu zaman hanedan ailesi dışındaki bodun beylerinin dahi kanlı mücadelelere soyunmasına yol açmıştır. Kuşkusuz sürecin gerilimini en fazla hissedenler tiginler olmuştur. Taht yolunu kesin kurallar içerisinde ne en büyük ne de en küçük kardeşler için açan Eski Türkler, adeta mevcut karizmatik hükümdar modelini teşvik etmiş ve liyakat sahibi kişilerin başa geçmesini meşru kılmıştır. Bu durum ise Fatih Kanunnamesi'ne kadar sürecek ve devletleri hızlı bir çöküş sürecine sürükleyecek kanlı veraset savaşlarına neden olmuştur. Dolayısıyla veliahtlar için taht yolunun kesin kurallar dahilinde belirlenmesi durumu söz konusu değildir.