TÜRK HALK ŞİİRİ

Kemal Ümmî’nin asıl adı İsmail’dir. Hayatı hakkında fazla bir bilgi sahibi değiliz. Divân’ında dünyanın fâniliğine, Allah sevgisine, nimetlerine, iyi ahlak ve ibadete dair yazdığı nasihat şiirlerinin sayısı bir hayli fazladır. Ayrıca Divân’da münacat, naat, kaside, gazel, mesnevî ve ilâhîlerden müteşekkil nazım tür’leri ve 2371 beyit bulunmaktadır. Divân’ın pek çok yazma nüshas, K›rk Armağan adlı didaktik bir eseri de vardır.

doğru seçenek D şıkkı Hacı Bayram Velî'dir ve asıl adı Nûman’dır. Kendisi kuvvetli bir medrese (üniversite) tahsili görmüş, ilim yolunda “müderrisliğe-profesörlüğe” kadar yükselmiştir. İlim-tasavvuf-toplum hocalığındaki öncülüğü, birleştirici-bütünleştirici yönleriyle, Halvetiyye (Safaviyye) ve Nakflîbendiye tarikatlarını da birleştirerek Bayramiyye tarikatını kurdu.

XV. yüzyıl şairlerinden Süleyman Çelebi'nin Vesiletü'n Necat'ı, şekil itibariyle di­van tarzında ise de muhteva itibariyle Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı edebî mahsul­leri arasındadır.

Tarihimize "Fatih Rönesans'ı" tabiriyle geçen sosyal hayat ve nizamıyla muhte­şem bir yapıya bürünen Osmanlı-Türk Devleti'nin bu asrı, Fatih'i yetiştiren büyük bir mutasavvıfın da yaşadığı devirleri içine alır.

Mürit: Bir tarikat şeyhine bağlanarak ondan tasavvufu öğrenen kimse.

Hacı Bayram Veli, şeyhi Şeyh Hamudiddin'in vefatından sonra onun halifesi olarak Aksaray'dan Ankara'ya döndü. İlk icraat olarak da, ilim-tasavvuf-toplum hocalığındaki öncülüğü, birleştirici-bütünleştirici yönleriyle, Halvetiyye (Safaviyye) ve Nakşîbendiye tarikatlarını da birleştirerek Bayramiyye tarikatını kurdu.

Eşrefoğlu Rumi di­daktik mahiyetteki mensur eserlerinde devrinin halk dilini en iyi bir şekilde kullanmış olması ve bu sayede de tasavvufî ahlakın halk arasında yayılmasında büyük rol oynamıştır.

Vesiletü'n-Necat, mesnevî nazım şekliyle yazılmış bir mevlit türüdür.

Divan şiirinin temel nazım şekillerinden birisi olan kaside, din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlerdir.

XVI. yüzyıl Anadolu'sunda; Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatının,  şiirlerinde Mevlâna ve Yunus tesiri mevcuttu.

Tarikatnâme: Dervişliğin erkân ve adabı anlatılmaktadır.

Hurufilik inancına bağlı bir Bektaşi babası olan Virânî, Alevî-Bektâşi geleneğinde Nesîmî, Hatayî, Fuzulî, Kul Himmet, Yeminî ve Banazlı Pir Sultan Abdal’la birlikte yedi ulu ozandan birisi olarak kabul edilir.

Eşrefoğlu’nun nesri, XIV-XV. yüzyıl Anadolu Türkçesinin en güzel örnekleri arasında yer alır. Onun Divânı’nın dışında kalan diğer mensur eserleri; Müzekki’n-Nüfûs, Tarikatnâme, Delâilü’n-Nübüvve, Fütüvvetnâme, İbretnâme, Ma’zeretnâme, Hayretnâme, Münâcâtnâme, Esrârü’t-Tâlibin, Tacnâme, Elestnâme, Nasihatnâme, Cinânü’l-Canân vb.leridir. Kalemnâme Dede Ömer Rûşeni’ye aittir.

Dede Ömer Rûşenî, daha çok şiirlerinde kullandığı Rûşenî mahlasıyla tanınmaktadır. Asıl adı Ömer, lakabı Dede, künyesi Ali ibn Umur Bey’dir. Ömer Rûşenî’nin, Divân, Çobannâme, Miskinnâme, Neynâme, Kalemnâme adlı eserleri vardır. Rûşenî, 1487’de Tebriz’de vefat eder, orada zaviyesinin haziresine defnedilir. Tarikatnâme Eşrefoğlu Rûmî’ye aittir.

Kemal Ümmî; şiirde muhteva yönünden Yûnus takipçilerinden olmuş, XV. yüzyılda aruz vezniyle; kaside, gazel, mesnevi gibi klâsik nazım şekilleri ile tasavvufî şiirler söylemiş, tekke şiirlerinde kendinden sonrakilere örnek teşkil etmiş şöhretli bir şahsiyettir. Onun hayatı da tıpkı Yûnus Emre’de olduğu gibi menkıbelerle süslüdür.

Süleyman Çelebi, XV. asrın meşhur mevlit yazarlarındandır. Bilindiği gibi, Vesiletü’n-Necat, mesnevî nazım şekliyle yazılmış bir mevlit türüdür. Bu sebeple, mısra ahengi itibariyle de son derece başarılıdır.

Eşrefoğlu Rûmi’nin asıl adı Abdullah’tır. Babasının adına istinaden Eşrefoğlu veya Eşrefzâde de denilmektedir. Eşrefoğlu, 754 (M 1353)’de İznik’te doğmuştur. Eşrefoğlu, Osmanlı Devleti’nin kuruluş devrinin sonlarıyla, yükseliş devri arasında yaşamış, ilim, irfan, irşat ve çeşitli sebeplerle yaptığı gezilerde Bursa, Ankara, Hama gibi şehirlerde bulunmuştur.

Mevlâna Celâleddin-i Rumî, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre vb. gibi büyük mutasavvıfların kendi dönemlerinde ortaya koydukları zengin tasavvufî hayatın, XV.asırda bunları örnek alan Alâaddin Gaybî (Kaygusuz Abdal), Hacı Bayram Veli, Akşemseddin, Süleyman Çelebi, Eşrefoğlu Rûmî, Emir Sultan vb. pek çok şair de yetişmiştir.

Kul Nesîmî’nin hayatı hakkında fazla bir bilgimiz yoktur. Ancak, hece vezni ile yazılmış şiirlerinin bulunduğu bazı defterlere bakarak onun; XVII. yüzyılda yaşadığını, iyi bir eğitim gördüğünü, kültürlü ve usta bir derviş-şair olduğunu öğreniyoruz. XVII. yüzyıl Anadolu sahası şairi olan Kul Nesîmî, Bektâşî tarikatındandır.

Niyâzî-i Mısrî’nin asıl adı Mehmed’dir. Malatya’nın Soğanlı köyünde 12 Rebiu’l-evvel 1027/1617’de doğmuştur. Babası, Soğancızade lâkabıyla tanınan Ali Çelebi, Nakşibendiye tarikatındandır. Eserleri; Türkçe ve Arapça mensur ve manzum on ciltten fazla bulunmaktadır. O, edebiyatımızda daha çok mutasavvıf bir şair olarak tanınır. Aruzla yazdığı şiirlerde genellikle Nesimî ve Fuzulî, hece ile yazdıklarında ise Yûnus Emre’nin tesirleri açıkça görülür. Birçok yazma nüshası bulunan Divân-ı İlâhîyyat eski harflerle 1259’da Bulak’ta basıldığı gibi, birkaç defa da yeni harflerle İstanbul’da 1967, 1974’te yayımlandı.