TÜRK HALK ŞİİRİ

Orta Asya’da Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatının ilk  temsilciliğini; Necmeddin Kübra, Yusuf Hemedani, Cafer Sadık, Yusuf Has Hacib, Ahmed Edib Yükneki, Ahmed Yesevi, Mansur Ata, Muhammed Danişmend, Hakîm Süleyman Ata, Abdulhalik Gücdevani, Nasuriddin Rabgûzî, Şah İsmâil Safavî/Hatayi, Devlet Mehmed Azadi ve Mahdumkulu yapmışlardır.

Menkıbe; Din büyüklerinin ve tarihe geçmiş ünlü kimselerin yaşamları ve olağanüstü davranışlarıyla ilgili anlatıdır.

Devlet Mehmed Azadi, Türkmenlerin Göklen Boyu’nun Gerkez aşiretinden bir ailedendir. Azadi, öğrenimine köy okulunda başlamış, daha sonra Hive medreselerinden birinde öğrenimine devam etmiştir. 1760 yılında ölmüştür. Türkmenlerin büyük şairi Mahdumkulu’nun babasıdır. Şiirlerinde Firdevsî, Hoca Ahmet Yesevî, Nizamî, Sâdî, Câmî, Nevaî gibi şairlerin etkisi görülür. Eldeki bütün şiirleri “Vagz-ı Azad” adlı eserde toplanmıştır.

Süleyman Hakim Ata; Hoca Ahmed Yesevi'nin halifesi ve mürididir. Harezm'de yaşamıştır. Birtakım şüpheleri taşımakla birlikte Şaire ait olduğu ifade edilen Bakırgan Kitabı, Âhir Zaman Kitabı ve (Bibi) Meryem Kitabı olmak üzere üç eseri vardır.

Hoca Ahmed Yesevi'nin, muhteva itibariyle; tarikat adabını, usulünü, erkânını, kâmil bir şeyhin, bir dervişin vasıflarını, merâtıb-ı erbaa’yı ‘dört kapı kırk makam’ı beyan eden eserinin adı Fakr-name'dir.

Çinceden, Hintçeden, Moğolcadan, Soğdcadan ve Farsçadan birçok kelime Türkçeye geçmiştir.

Eski Türk şiirinde şiir ve nazım şekli anlamında kullanılan terime koşuk denir.

Tasavvuf; kaynaklarda kendisini hikmete ve Allah’ı bilmeye adamak” olarak tarif edilir ve vahdet-i vücûd ile vahdet-i şuhûd gibi iki ana prensibe dayanır. Allah'tan başka varlığın olmadığı, her şeyin onun tecellisi olduğunu düşünme şeklinde ifade edilen kavram "Vahdet-i vücûd"tur.

DinÎ TasavvufÎ Türk Edebiyatı'nın Orta Asya'da ilk kurucusu ve ilk örneklerini veren mutasavvıf-şair Ahmed Yesevî'dir.

Tasaavuf bilim dalında insanın olgunlaşması için olmazsa olamazı olan evresi Nefis terbiyesi ve zikrullah

Tasavvufun ana merkezini teşkil eden bu on kural:

Tevbe: Pişmanlık. Kalpteki kötülükte ısrar düğümünü çözüp Hakk’a dönme.
Zühd: Allah’a ulaşmak için dünyadan yüz çevirmek.
Tevekkül: Allah’ın katında olana güvenip halkın elinde olanlara göz dikmeme.
Kanaat: Tok gözlü olma.
Uzlet: Günaha girmemek için toplumdan ayrı yaşama.
Zikir: Allah’ı anma.
Hakk’a dönme: Dünya nimetlerinden el etek çekip Allah’a yönelme.
Sabır: Başa gelen belalardan sızlanmama veya sadece Allah’a başvurma.
Murakabe: Kulun, her şeyi Allah’ın gördüğüne inanması.
Rıza: Hoşnut ve memnun olma

Murakabe "kulun, her şeyi Allah’ın gördüğüne inanması" anlamına gelir.

Tâbe-i Tâbiun Dönemi : Bunlar da tabi olanlaa tabi olanlardır ki asr-ı saadetin üçüncü kuşağını oluştururlar.

Tasavvuf inançlarını benimseyerek kendini tanrıya adamış kişiye Mutasavvıf denir.

Ahmed Yesevi'nin tarikat adabını, usulunü, erkânını, olgun bir şeyhin ve dervişin özelliklerini anlattığı eseri Fakr-nâmedir

Hem Divan tarzında, hem halk şiiri, hem de dini- tasavvufi Türk Edebiyatı sahasında muhtelif türlerde şiirler söyleyen , şair ve devlet adamı Şah İsmail Safavî Hatayî'dir. asıl şairlik yönünü de bu tür şiirleriyle sağlamıştır. Anadolu’daki Şii-Alevî kesimi üzerinde bu şiirleri vesilesiyle ortaya koyduğu tesiri ve imajı bugün de devam eden bir şair ve devlet adamıdır. .