TÜRK HALK ŞİİRİ

-

Dini Tasavvufi Türk Edebiyatını oluşturan unsurlar fikir kaynağı, hedef kitlesi, asli temaları, kadrosu ve kaynakları olduğundan hepsi doğrudur.

Dini Tasavvufi Türk Edebiyatının hedef kitlesi oldukça heterojen bir yapıya sahiptir. Bu sebeple diğer zümre edebiyatlarından farklı olarak, her sınıf ve sosyal statüden insana hitap etmektedir. Bu edebiyatın hedef kitlesi, halk-cumhur; yani bütün bir toplumdur. Her kesime hitap eder ve hiçbir suretle toplum içinde sınıf farkı yaratmaz.

Dini Tasavvufi Türk Edebiyatında gelmiş geçmiş pek çok peygamber konu olarak yer almıştır. Mutasavvıf şairler, şiirlerinde dünyanın geçici olduğunu, Allah’ın ezeli ve ebedi varlığını öne çıkarırlar. Hâlvet, dünyadan el çekip Allah’a yönelmek anlamına gelmektedir ve Dini Tasavvufi Türk Edebiyatında işlenmektedir. Tasavvufta nefis ve nefis terbiyesi oldukça önemlidir ve Dinî Tasavvufî Türk Edebiyatı’nda da oldukça geniş bir şekilde ele alınmıştır. Beşeri aşk ise bu edebiyatın temalarından biri değildir.

İlahi dini, ahlaki ve ilahi fikirleri içeren şiir; zikir Allah’ı anmak ve hatırlamak; takva Allah korkusuyla dinin yasak ettiği şeylerden kaçınmak ve murakabe kulun, her şeyi Allah’ın gördüğüne inanması anlamına gelmektedir. Tasavvuf ise Tanrı’nın niteliğini ve evrenin oluşumunu varlık birliği anlayışıyla açıklayan dinî ve felsefî akım olarak tanımlanır.

Dinî Tasavvufî Türk Edebiyatı’nın Orta Asya’da ilk kurucusu olan ve ilk örneklerini veren mutasavvıf-şair olarak kabul edilen Ahmed Yesevî’nin ortaya koyduğu tasavvufî normlar, onun halife ve dervişleri vasıtasıyla Anadolu ve Balkanlara da getirilmiş ve bu geleneğin Anadolu’da ortaya çıkması ve yayılmasında Ahmed Yesevi temel olmuştur. Anadolu’ya gelen; Yesevi ve Hayderi dervişleri, Yesevi etkisini Mevlâna Celaleddini Rumî, Hacı Bektaş Veli, Sultan Veled, Ahmet Fakih, Şeyyad Hamza, Yunus Emre, Abdal Mûsâ, Kaygusuz Abdal gibi şairlere de taşımışlardır.

Fuzuli, Şeyh Galip, Nedim ve Nefi divan edebiyatı şairlerindendir. Süleyman Hakim Ata ise Orta Asya Dini Tasavvufi Türk Edebiyatı şairlerindendir.

Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı’nın ilk örneği Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig’i ve Ahmed Yesevî’nin Divân-ı Hikmeti’idir. Özellikle Kutadgu Bilig’in, bu edebiyatın Ahmed Yesevî’den önce ilk eseri olduğu söylenebilir.

Makalat Hacı Bektaş Veli’ye, Vagz-ı Azad Devlet Mehmed Azadi’ye, Bakırgan Kitabı ve Ahir Zaman Kitabı Süleyman Hakim Ata’ya, Divan-ı Hikmet ise Ahmet Yesevi’ ye aittir.

Manzume şiir şeklinde yazılmış eser anlamına gelmektedir. Postnişin, postta oturan, tekkenin şeyhi için kullanılmaktadır. Menkabe din büyüklerinin ve tarihe geçmiş ünlü kimselerin yaşamları ve olağanüstü davranışlarıyla ilgili anlatılardır. Yeseviye, Ahmet Yesevî’nin görüşleri doğrultusunda şekillenmiş bir tarikattır. Hikmet ise Ahmet Yesevî’nin şiirlerine verilen addır.

Dehname Şah İsmail Safavi Hatayi’ye aittir.

Zühd:Her türlü zevke karşı koyarak kendini ibadete verme. İslam’ın hükümleri doğrultusundaki inancını, fikrî düşünceyle birleştiren tasavvuf, sonra Türkler arasında da yayılmaya başlamıştır. Bu başlayış, Türkler arasında fikrî ve İslamiyet’in kabulünden sonra da zühdî açıdan önemli rol oynamıştır. Müslümanlığın Türkler arasında Orta Asya’da yayılması esnasında metot olarak şair tabiatlı Türklere şiirle hitap edilmiştir.

Mevlâna Celâleddin Rûmî ve oğlu Sultan Veled’in tasavvufî eserlerinin paralelinde Anadolu’da ilk güçlü mutasavvıf şairler, XIII. yüzyıl ortalarında ortaya çıktılar. Nitekim Yunus Emre’nin bu yönelişi Anadolu’da kendisine birçok taraftar ve takipçi sağlamıştır.

Münâcaat: Türk edebiyatında Allah’a yalvarıp yakarmak için yazılan eserlere denir. Münâcaat, Dinî Tasavvufî Türk Edebiyatının aslî temalarını ana başlıkları arasında yer almaz.

Tasavvufun ana merkezini teşkil eden on kural sırasıyla şunlardır: Tevbe: Pişmanlık. Kalpteki kötülükte ısrar düğümünü çözüp Hakk’a dönme. Zühd: Allah’a ulaşmak için dünyadan yüz çevirmek. Tevekkül: Allah’ın katında olana güvenip halkın elinde olanlara göz dikmeme. Kanaat: Tok gözlü olma. Uzlet: Günaha girmemek için toplumdan ayrı yaşama. Zikir: Allah’ı anma. Hakk’a dönme: Dünya nimetlerinden el etek çekip Allah’a yönelme. Sabır: Başa gelen belalardan sızlanmama veya sadece Allah’a başvurma. Murakabe: Kulun, her şeyi Allah’ın gördüğüne inanması. Rıza:
Hoşnut ve memnun olma. Tasavvufun bu on esası, insan-ı kemal mertebesine eriştirecek en sağlam yol olarak kabul edilmiştir. Keramet bu kurallar arasında yer almaz .

Fakr-nâme: Ahmed Yesevî’nin tarikat adabını, usulünü, erkânını, olgun bir şeyhin ve dervişin özelliklerini anlattığı eseridir.