TÜRK HALK ŞİİRİ

Türkülerin tasnifi konusunda Pertev Naili Boratav’ın çeşitli denemeleri vardır. Boratav, türkülerin aslında konularına göre tasnif edilmesi gerektiğini, ancak böyle bir tasnifin yeterli olmadığını söyler. Boratav’a göre türkülerin tasnifinde onların kullanıldıkları yerler, gördükleri görevler ve söylenmelerini şartlandıran vesileler de dikkate alınmalıdır. Bu düşünceler doğrultusunda Boratav, türküleri şöyle tasnif eder:

vesilelere göre türküler:

törenlere değin türküler, ç) ağıt töreninde söylenen türküler.

oyunlarında söylenenler (Boratav 1995: 150-151).

Türkülere yapısal olarak bakıldığında karşımıza iki yapı çıkar. Türküler, “bent /ana metin” ve “kavuştak / bağlantı” kısımlarından oluşur. Bent bölümleri, kavuştağın dışında kalarak tekrarlanmayan asıl bölümlerdir. Bir mısradan veya daha fazla sayıdaki mısradan oluşabilen kavuştak kısımları ise tekrarlanır. Kavuştaklar, türkülerin önemli yapısal özellikleri arasında yer alır. Bentlerdeki ve kavuştaklardaki dizelerin değişiklik göstermesi, türkülerin yapısal olarak birbirlerinden ayrılmalarına neden olur.

Seçeneklerde verilen ağıt, yuğ, sagu ve mersiye ölüm ve yas üzerine söylenen şiirleri ifade ederken, Garip ise Aşık Garip ile sevgilisi Şah Senem arasındaki aşkı anlatan uzun ezgilerdir.

Ağıtların snıflandırılmasında konu çeşitliliği çok fazladır. bu çeşitlilik içerisinde gelin ağıtları kategorisinde de kına türküleri yer almaktadır.

Bu değerlendirmeler ve diğer araştırmacıların görüşleri de dikkate alındığında muhteva özelliklerinden daha çok, vezin, kafiye, aliterasyon gibi şekil özellikleriyle öne çıkan; abartılı bir anlatım üslubuna sahip; şamanizm, tasavvuf, yalan, mizah ve hayallerden beslenen; insanları eğlendirme, dil gelişimlerini sağlama ve bazı halk edebiyatı türlerinde anlatıya giriş yapma gibi işlevleri yerine getiren, hem çocuklar hem de yetişkinler tarafından çok çeşitli alanlarda söylenebilen (masal, halk hikâyesi gibi halk anlatılarında, halk tiyatrosunda, törenlerde, oyunlarda vb.) mensur, manzum veya yarı manzum halk edebiyatı ürünlerine tekerleme denilebilir.

Ninniler genellikle mani nazım şekliyle söylenirler. Yedi heceli ninnilerin yanı
sıra sekizli ve on birli ninnilere de rastlanır. Ancak ninnilerin geneline bakıldığında ölçüde ve mısra kümelenmesinde düzenli bir yapısının olmadığı görülür.

Belli bir kurallara göre düzenlenmiş, kulağa hoş gelen ses dizisine ezgi denir

Mahnı, bayatı, mani, meni, martifal, şın, çın, hoyrat, koryat, mane, cır, yır, çıng, sarım, tört sarp, aytipa, öleng, kayım ülünek, aytış, ölen, aytıspa, aytıpa, gayım ölen, kayım ülünek, törtlük, aşula, koşuk, yörtlik, aşula, koşuk, rubayı, rubağı, moncugattı, lele, şiğir töre.

Yedi heceli, birinci, ikinci ve dördüncü mısraları kendi arasında kafiyeli, dört mısralık manilere düz veya tam mani denir.

Maniler, dört mısradan oluşan şiirlerdir.Maniler genellikle 7'li hece ölçüsüyle söylenirler Mısraların hece sayısı az olduğundan durağa çok fazla ihtiyaç duyulmaz.  Dört mısralık manilerin yanı sıra altı, yedi, sekiz, dokuz, on, on bir, on iki, on dört, on altı ve on yedi mısralık manilere de rastlamak mümkündür.Aaxa şeklindeki bir kafiye düzeni de dörtlüğü zorunlu kılar.

Türkü de tekrarlanan kısımlara kavuştak denir.

Ölenleri övmek, geride kalanların acılarını ve üzüntülerini dile getirmek için ezgili şiir söylemeye ağıt yakma denir.

Şiir ve nesirde uyum sağlamak için söz başlarında ve ortalarında aynı ünsüzün veya hecelerin tekrarlanmasına aliterasyon denir.

Ninniyle ilgili ilk  bilgileri Divanü Lügati't-Türk de bulmaktayız

Atlı hekât, atlı mesel, bilmeli matal, bulmaca, dele, mesel, fıcık, gazelleme, hikaye,masal, metel, matal, söz tanımaca, tandurmaca, tanımaca, tapmaca gibi

Tek karşılığı olan bilmece