TÜRK HALK ŞİİRİ

Seçeneklerden Hacim , Kafiye örgüsü ve Ölçü şiirin nazım şeklini, Ezgi ve İşlev nazım türü kapsamında incelenen unsurlardır. Kafiye örgüsü, mısraların kümelenme şekli anlamına gelmektedir.

Verilen bilgiler maniyi tanımlamaktadır. Türkü, Ağıt, Ninni ve Tekerleme sadece birer nazım türünü tanımlamaktadır.

Verilen özellikler tekerlemeye aittir.

Soruda verilen bilgiler güzellemeye aittir.

Âşık şiirinde koşmanın kahramanlık, yiğitlik ve savaş konularında söylenen türü koçaklamadır.

Tevhîd, ilahî, münacaat ve elifnâmeler Dini-Tasavvufi Haik Şiirinde, Allah hakkında yazılan edebi türlerdir.

Hz. Muhammed’in fiziki özelliklerini tasvir eden şiirlere Hilye adı verilir.

Salatnâme, Oruçnâme, Ramazannâme ve Hacnâme İslam’ın beş şartı hakkında yazılmış nazım türleridir. Alinâme ise Hz. Ali hakkında yazılan şiirlere verilen isimdir.

Dinî-Tasavvufî Halk Şiirinde içinde on iki imamın adı geçen ve onları övmek için yazılan şiirlere Düvaznâme denir.

Soruda bilgisi verilen edebi tür şathiyedir.

Destanı ayrı bir nazım şekli yapan, onun hacmidir. Destanın nazım birimi, ölçüsü ve kafiye örgüsü koşma ile benzerdir. Şiirde mısraların hece sayısı veya ses değerleri açısından denk ve benzer olması şiirin ölçüsünü gösterir.

Halk şiirini, yazılı şiir geleneklerinden farklı kılan en önemli husus, ezgidir. Halk kültüründe şiirler, genellikle ezgili bir biçimde icra edilir. Özellikle Âşık şiirinde bu ezgiler, nazım türlerini belirlemiştir. Belli bir kurallara göre düzenlenmiş, kulağa hoş gelen ses dizisine ezgi denir.

Maninin bu özelliği, onu koşma ve destan nazım şekillerinden ayırır. Çünkü koşmanın hacmi 3-5 dörtlük iken destanın ise 7-8 dörtlükten başlayıp 150 dörtlüğü bulabilen bir hacmi söz konusudur. Destanlar, koşmalar gibi kısa şiirler değildir. 3-5 veya 6-7 dörtlüğe kadarki şiirlerin nazım şekli koşma olabilmektedir, ancak daha fazla dörtlük sayısına sahip şiirler destan nazım şekliyle ifade edilmektedirler.

Maniler, çoğunlukla 7’li hece ölçüsüyle ve aaxa uyak düzeniyle söylenen dörtlüklerdir

Kafiye örgülerinde ‘’x’’ ile gösterilen mısralar serbest, yani kafiyesiz anlamına gelmektedir.

Dinî-Tasavvufî Halk fiiirinde Allah’ın varlığı ve birliği üzerine yazılmış şiirlere “tevhîd” denir. Bu şiirlerde kaside, gazel ve mesnevi gibi nazım şekilleri kullanılmıştır. Tevhîdlerin muhtevasında ayet ve hadisler yer alır. Diğer bir ifadeyle ayet ve hadisler aynen, mealen veya telmihen tevhîdlerde kullanılmıştır. Kısacası tevhîd türündeki şiirlerde dini olarak Allah’ın varlığı, birliği ve sıfatları, tasavvufi olarak ise kenz-i mahfî ve vahdet-i vücut ele alınır. Ayrıca tevhîdlerde insanın Allah’ı algılayış şekli, tevhîd makamları, vahdet-kesret ilişkisi ve yaradılış gibi konular da yer alır. Dinî-Tasavvufî Halk fiiirinde dini, ahlaki ve ilahi fikirleri içeren manzumelere ilahi denir. ‹lâhîler, genellikle Allah’ın birliğini, ihtişam ve kudretini telkin eden şiirlerdir. Hem hece hem de aruz vezninin kullanıldığı ilâhîler, çeşitli tarikat çevrelerinde farklı isimlerle bilinirler. Bunlar şu şekildedir:
Âyin: Mevlevî tekkelerinde okunur.
Tapuğ: Gülşenî tekkelerinde okunur.
Durak: Halvetî tekkelerinde okunur.
Cumhur: Mevlevî ve Bektaşî tekke ve dergâhlarında okunur.
Nefes: Alevî-Bektaşî tekkelerinde okunur.
Yunus Emre, Kaygusuz Abdal ve Hacı Bayram Veli, ilâhî türünü en iyi kullanan Dinî-Tasavvufî Halk şairleri arasında gösterilmektedir. Türk edebiyatında münacaatlar, Allah’a yalvarıp yakarmak için yazılan manzum ve mensur eserlerdir. Manzum münacaatlar, kaside, gazel, kıt’a ve mesnevi nazım şekillerinde yazılmışlardır. Bu şiirlerde yer alan esaslar, ayet ve hadislerden alınmıştır. Esma-i Nebi ve Hilye ise peygamber hakkında yazılmış şiirlerdir.

Türk edebiyatında Hz. Muhammed’i övmek için yazılan eserlere na’t adı verilir. Bunun yanı sıra diğer peygamberler, halifeler, veliler ve din büyükleri hakkında yazılan na’tlar da vardır. Hemen bütün nazım şekillerinde yazılabilen na’tlarda Hz. Muhammed’e duyulan sevgi ve saygı dile getirilir. Yunus Emre, Süleyman Çelebi, Aziz Mahmut Hüdâî gibi şairler na’t türünde güzel örnekler vermişlerdir. Hz. Muhammet’in Mekke’den Medine’ye göçünü anlatan şiirlere “hicret-nâme” adı verilmiştir. Bu şiirlerin büyük bir kısmı Hz. Muhammet’le ilgili olmakla birlikte bazıları başka şahısların göçünü anlatırlar. Dinî-Tasavvufî Halk şiirinde Hz. Muhammed’in doğumunu anlatan şiirlerdir. Erken dönemlerde Erzurumlu Kadı Darîr gibi şairlerin temsil ettiği mevlid türünün Türk edebiyatındaki en iyi temsilcisi 15. yüzyıl şairi Süleyman Çelebi’dir. Onun Vesiletü’n- Necât adlı eseri bu alanda meşhur olmuştur. Tevhid ve Elifname ise Allaha ile ilgili nazım şekilleridir.

Âşık şiirinde en fazla kullanılan nazım şekli koşmadır. Bu şiir geleneğindeki türlerin tamamına yakını koşma nazım şekliyle oluşturulmuştur.

Musammat Koşma: Mısra sonlarındakine ek olarak mısra ortalarında da kafiyeli olan koşmalara denir. Musammat koşmalarda her mısranın birinci ve ikinci kı- sımları birbiriyle kafiyelidir. Bu yönüyle musammat koşmaların her dörtlüğü, kendi içinde iki dörtlük haline gelebilir.