TÜRK HALK ŞİİRİ

Âşıkların yaşadıkları yerleşim merkezlerinde çeşitli toplantılar düzenlenmiştir.Bu yüzyılın âşıkları bilim adamları tarafından yüksek lisans, doktora, doçentlik ve profesörlük tezlerinde değerlendirilmiştir. Yüzyılın âşıkları büyük ölçüde bir tarikate bağlanmışlardı. Bununla beraber hiçbir tarikate bağlı olmayan âşıklarımızın varlığı da gözden kaçmamaktadır.Yüzyılın âşıklarının önemli bir bölümü, hecenin yanında aruz vezniyle de şiirler yazmışlardır.

Benli Ali 17. yüzyıl aşıklarından biridir.

Bu eser, Bayburtlu Zihnî'ye ait 27 varaklık bir eser olup, Bayburt beylerinden Abdullah’ın 18 yıllık hayatının hikâyeleştirilmiş şeklidir. Eser, Saim Sakaoğlu ve Ahmet Sevgi tarafından 1992 yılında yayımlanmıştır. Bu eserin Türk romanına geçiş aşamasında önemli bir yeri vardır.

Çıldırlı Âşık Şenlik, Türkiye’de âşık kolu, Azerbaycan’da âşık mektebi, Güney Azerbaycan’da, âşık muhiti adı verilen okulun en başında kendisine yer bulmuştur.

Erzurumlu Emrah:

Bu yüzyılda doğan Ali Gürbüz (1924), Kemalî Bülbül (1928), Âşık İhsanî (Erzurum 1928), Zülfikar Divanî (1928) ve Mustafa Ruhanî (1931) hâlen hayattadırlar.

1894 yılında dünyaya gelen ve 1973 yılında iki kapılı hanın kapısını kapatan Âşık Veysel, şu veya bu kesimin âşığı değil 70 milyon Türk halkının saz şairidir. Hatta 70 milyonun değil Türk dünyası dediğimiz Adriyatik’ten Çin Seddi’ne kadar uzanan coğrafyanın, kısacası 300 milyon Türk’ün âşığıdır.

Özellikleri sayılan şair Feymânî'dir.

Yiğitlik edası taşıyan sözleri içeren koşmaya koçaklama denir.

Seyrânî’nin çocukluğu, yokluk içerisinde geçmiştir. Ancak medresede öğrenim görmüştür. Aslında Seyrânî’nin 15 yaşına kadar olan dönemi hakkındaki bildiklerimiz, yok denecek kadar azdır. İstanbul’a geldikten sonra Köprülü Medresesi’ne devam ettiği de rivayetler arasındadır.

Selis: Âşıkların aruzun feilâtün (fâilâtün) feilâtün feilâtün feilün kalıbıyla yazdıkları şiire verilen ad. Yüzyılın âşıklarının önemli bir bölümü, hecenin yanında aruz vezniyle de şiirler yazmışlardır. İki vezne de hâkim olma koşma, destan, varsağı ve semailerin yanı sıra, gazel, kaside, terci-i bend, terkib-i bend, muhamemmes, müseddes, vezn-i aher, satranç, divan ve selis türlerinde de çok sayıda şiirin ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Vezn-i aher: Genellikle aruzun recez bahrinde olan ve beş heceye denk düşen müstefilâtün müstefilâtün müstefilâtün müstefilâtün kalıbıyla yazılmış şiirlere verilen ad. Yüzyılın âşıklarının önemli bir bölümü, hecenin yanında aruz vezniyle de şiirler yazmışlardır. İki vezne de hâkim olma koşma, destan, varsağı ve semailerin yanı sıra, gazel, kaside, terci-i bend, terkib-i bend, muhamemmes, müseddes, vezn-i aher, satranç, divan ve selis türlerinde de çok sayıda şiirin ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Yüzyılın âşıkları büyük ölçüde bir tarikata bağlanmışlardır: Erzurumlu Emrah, Seyrânî, Ruhsatî “Nakşibendi”; Dertli “Bektaşi”, vb. Bununla beraber hiçbir tarikata bağlı olmayan âşıklarımızın varlığı da gözden kaçmamaktadır: Dadaloğlu, Bayburtlu Zihnî, vb.

Divan: Âşıkların aruzun fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla gazel, murabba, muhammes, müseddes, musammat ve müstezat şekliyle ortaya koydukları şiir şekli. Yüzyılın âşıklarının önemli bir bölümü, hecenin yanında aruz vezniyle de şiirler yazmışlardır. İki vezne de hâkim olma koşma, destan, varsağı ve semailerin yanı sıra, gazel, kaside, terci-i bend, terkib-i bend, muhammes, müseddes, vezn-i aher, satranç, divan ve selis türlerinde de çok sayıda şiirin ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Koçaklama: Yiğitlik edası taşıyan sözleri içeren koşmaya verilen ad. Feymânî halk şiirinin sevilen türlerinden güzelleme, koçaklama, taşlama, nasihat, mektup, destan ve devriye tarzında yüzlerce şiir söylemiştir.

Âşık Osman (Taşkaya) Feymânî: 2.Mayıs.1942 tarihinde Osmaniye ilinin Kadirli ilçesinin Afşarlar (Azaplı) köyünde doğmuştur. Badeli âşıklarımızdandır. Feymânî halk şiirinin sevilen türlerinden güzelleme, koçaklama, taşlama, nasihat, mektup, destan ve devriye tarzında yüzlerce şiir söylemiştir. Şiirlerinde Çukurova ağzının dil özelliklerini bulabiliriz.

Güzelleme: Güzelliği konu edinen koşma türüne verilen ad. Dadaloğlu’nda sanat endişesi pek görülmez. Şiirlerinde işlenen konu ise büyük ölçüde Avşar aşiretinin hayatıdır. Bu genel çerçeve içerisinde sevda, yurt güzellemeleri ön plandadır.

Ruhsatî: Sivas ilinin Kangal ilçesinin Deliktaş köyünde doğmuştur. Hem aruz hem de hece vezniyle şiirler yazıp söylemiştir. Aruz vezniyle olan şiirlerinde bir divan şairi kadar başarılı değildir. 8, 11, 14, 15’li şiirlerinin yanında, az da olsa 5 ve 7 heceli şiirleri de vardır. Ruhsatî’nin şiirlerinde tasvirin ayrı bir yeri vardır. Köy çevresinde yetiştiği için, şiirlerinde mahallî ağız özellikleri yer almaktadır. Şiirlerinde köy hayatı, aşk, tabiat, öğüt, taşlama ve tasavvufu işleyen Ruhsatî; Karaca Oğlan, Âşık Ömer, Gevherî, Pir Sultan Abdal, Kul Himmet Üstadım, Dadaloğlu, Dertli ve Seyrânî’nin etkisinde kalmıştır. Nakşibendi tarikatindendir.

Bayburtlu Zihnî: 1212/1797 tarihinde Bayburt’ta dünyaya gelen Zihnî’nin asıl adı Mehmed Emin (Muhammed Emin)’dir. Hece ve aruz vezniyle yazdığı bütün şiirlerinde Zihnî mahlasını kullanmıştır.   Hem aruz hem de hece vezniyle şiirler yazan Zihnî, sağlığında divan tertip ederek bunu saraya sunan ender halk şairlerindendir. Aruz vezniyle yazdığı şiirleri daha çok olmasına karşılık, hece ile yazdığı koşma ve destanlarıyla ünlenmiştir. Zihnî, 1859 yılında Bayburt yolculuğu sırasında Maçka’nın Olasa (Bahçeyaka) köyü yakınlarındaki bir handa vefat eder ve oraya defnedilir. Mezarı 1936’da Bayburt’a taşınır.

Dertli: Badeli âşıklarımızdandır. “Otuz dokuz gün hizmetinde kusur etmediği gezginci bir derviş de İbrahim’den kırkıncı gün sabahı bir bardak su istemiş. İkinci bardağı İbrahim’e besmele ile içirmiş, işte âşıklık ilmini bu bir bardak sudan almış ve badeli âşık olmuştur.” İlk şiirlerinde Lütfî mahlası kullanan, Mısır dönüşü sonrasında söylediği şiirlerinde ise başından geçen çeşitli olaylar sebebiyle Dertli mahlasını kullanmıştır. Hem aruz, hem de hece vezniyle şiirler yazmıştır. Bunlar arasında hece ile söyledikleri daha başarılıdır. Fes ve saz üzerine söylediği şiirleriyle ünlenmiştir. Aruzlu olan şiirlerinin dili ağırdır. Şiirlerinin ana temasını din ve tasavvuf, beşerî aşk, sosyal ve toplumsal konular, hiciv ve mizah, tabiat ve tabiat güzellikleri, gurbet, hasret, dert, sıkıntı, vb. oluşturmaktadır.