TÜRK HALK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 8

Saz çalamayan, şiir yazabilen şairlere kalem şuarası veya kalem şairi denir.

Âşık şiirinin kökeni, M.Ö. III. yüzyıla dayanmaktaysa da Anadolu âşık şiirinin altı yüzyıllık bir geçmişi vardır.

Genellikle dikey olarak aşağıdan yukarıya doğru açılan, halk arasında dana dili veya sığır dili gibi adlarla da bilinen, içerisinde âşık şiirinin yanı sıra az da olsa divan şiirinin de örneklerinin bulunduğu defterlere cönk defterleri denir.

Âşık edebiyatı temsilcileri (ozan, âşık, kalem şairi, vb.) çeşitli şekillerde (bade içerek, silsile yoluyla, şartların gereği, usta çırak ilişkisi, vb.) âşık olmuşlardır. Devletin dayattığı bir zorunluluk yoktur.

Badeli âşıkların büyük çoğunluğu Umay Günay’ın sistemleştirdiği şekilde, bade içme olayını dört safhada tamamlamışlardır: Hazırlık safhası, rüya, uyanış ve ilk deyiş.

Tekellümün bu en zor bölümünde âşıklar birbirlerinin çeşitli alanlardaki bilgilerini ölçerler. Genellikle dar ayaklar tercih edilir. Dinleyicilerin zevkle takip ettikleri bu safhaya bağlama-muamma denir.

Mevlâna Celâleddin-i Rumi, XIII. Yüzyıl aşıklarından biridir.

XVI. Yüzyıl Âşıkları ve önemli temsilcilerinin bir kısmının hayatı hakkında bilgimiz yoktur. Var olan bilgiler de elde bulunan birkaç şiirden hareketle çıkarılabilmektedir. Bunlar arasında Armutlu, Bahşi, Çırpanlı, Geda Musli, Hayalî, Köroğlu, Kul Mehmed, Ozan ve Öksüz Dede sayılabilir.

Divan, Koşma, Şairnâme ve Kalenderî türlerinden farklı olarak, Semai özel bir ezgiyle söylenen nazım türüdür.

Şairnâme türünün ilk örneğini Âşık Ömer vermiştir.

Gevheri, Karaca Oğlan, Âşık Ömer ve Ercişli Emrah XVII. Yüzyıl şairlerindendir. Abdî ise XVIII. Yüzyıl şairidir.

Erzurumlu Emrah halk şiiri türlerinin yanında divan, kalenderî, semaî ve gazel gibi türlerde de yazmıştır. Onu bu yönüyle bir âşıktan daha çok “kalem şairi” sayabiliriz.

Karaca Oğlan’ın hayatı ve şiirlerine bağlı olarak oluşan bazı hikâyeler vardır. Karaca Oğlan ile İsmikan Sultan, Azerbaycan’da Gul Mahmut, Türkiye’de Nar Mahmut veya Han Mahmut adlarıyla bilinen hikâyeler bunlardandır.

Ali Ufkî’nin iki şiirine ve aynı zamanda notalarına yer verdiği şair, aynı zamanda yukarıdaki şiirin de sahibi olan Karaca Oğlan’dır.

Karacaoğlan’ın şiirlerinin dili durudur ve derlendiği bölgenin dil özelliklerini yansıtmaktadır. Onun şiirlerinde Arapça ve Farsça kelimeler yok denecek kadar azdır. Şiirlerinde aşk, sevgi, tabiat ve güzellikleri işlemiştir.

Bu yüzyılda Nedim, Şeyh Galip, Koca Ragıp Paşa, Nahifi, Esrar Dede, Veysi, Seyid Vehbi, Haşmeti ve Fitnat Hanım yetişmiştir.

Fuad Köprülü’nün Konyalı olduğundan söz ettiği; destanında 1807 yılındaki bir isyanı işleyen şair Âşık Nigârî’dir.

Yukarıda adı geçen eserler Levnî’ye aittir.

Âşıkların çağdaşı oldukları veya kendilerinden önce yaşamış âşıkların mahlaslarına ve bazı özelliklerine yer verdikleri şiir türü şairnâmedir.

Âşık şiirinde hecenin daha çok sekizli ve on birli şekillerine dayanan, bunun yanında üç veya beş dörtlükten oluşan nazım şekli koşmadır.