TÜRK HALK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 18

Âşık şiiri temsilcileri sadece saz çalıp şiir söylememiştir. Aynı zamanda düğünlere ve kahvelere gidip, halka eski meddahların icra ettikleri kısa ve uzun hikâyeleri anlatarak onları eğlendirmişlerdir.

Çevresinden birisinin telkiniyle âşık olma şeklinde bir sebep ya da yol yoktur.

XIV. yüzyılda Anadolu sahasının ilk âşığını tespit edebiliyoruz. Baykan (Bıkan) adlı âşığın bu yüzyılda yaşadığını, M. Fahrettin Çelik (Kırzıoğlu)’ten öğreniyoruz. Elimizde bir şiiri bulunan Baykan’ın doğum ve ölüm tarihi hakkında bilgimiz yoktur. Bununla beraber Kars’a önceden gelen Türklerden olması ihtimalini de göz ardı etmememiz gerekmektedir. Sekiz dörtlükten oluşan Dâsıtân-ı Sukût-ı Kars adlı şiir, elimizdeki en eski ve tam şiirdir

Gevheri 17. yüzyıl aşığıdır.

Usta âşığın şiirlerindeki çeşitlilik ölçütlerden biri değildir.

Ozan Nihat badeli aşık değildir.

Sümmani bir aşık koludur.

Edip Ahmed Yükneki bu şairlerden biri değildir.

Âşık şiirinin konusu halkın hayatıdır. Bu sebepten âşık şiirinde; yaşanılan coğrafya, mensubu olunan halk ve onun sorunları dörtlüklerde anlatılmıştır.

Bu deftere Cönk adı verilmektedir. Cönklerde, mâni, atasözü ve bilmece gibi anonim ürünlerin yanı sıra, folklorun çeşitli alanlarından örneklere de rastlanabilir. Bazı cönkler günlük gibidir.

Cönklerde konu sınıflandırılması yoktur. Diğer şıklarda sunulan seçeneklerin tersi geçerlidir.

Divan şairlerinin sanatları ve eserlerinden söz eden tezkirelerde, az da olsa âşıklardan söz edilmektedir.

Ümmî âşıklar: Genellikle öğrenim görmemişlerdir. Saz çalmasını bilenlerin yanında, çalamayanlar da vardır. Hazırlıksız olarak şiir söylerler. Şiirleri büyük ölçüde millî veznimiz hece vezniyledir: Âşık Veysel, Fehmi Gür, vb.

Pir Sultan Abdal Din ve Tasavvuf ortamında yetişmiş bir şairdir.

Sivaslı olan Aşık Veysel İç Anadolu Bölgesi'nde yetişmiş bir şairdir.

Sicilleme Aşık faslında karşılaşmaya yer vermeyen bölümlerdendir.

Âşık kolunun oluşabilmesi gereken ölçütler: Odak hüviyetindeki usta âşığın dil ve üslubu, Şiirlerinde işlediği konular, Usta âşığın başında geçen ve hafızalarda silinmeyecek izler bırakan çeşitli olaylar, Usta âşığın karşılaşmaları, Usta âşığın tasnif ettiği hikâyeler, Usta âşığın kendisine ait ezgiler, Usta âşığa ait ayaklar'dır.

Hoca Ahmed Yesevi XII. yüzyıl Türk Halk Edebiyatı'nın en önemli temsilcisidir.

Türk âşık şiirinin ilkleri de bu yüzyılda görülmektedir. Âşık Ömer şairnâme
türünün ilk örneğini vermiştir.

Bu yüzyıl âşıkları şiirlerinde siyasî olayları ve kavgaları da işlemiştir: Kuloğlu,
Kayıkçı Kul Mustafa vb. bu âşıklardandır.