TÜRK HALK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 5

Na’t: Türk edebiyatnda Hz. Muhammet’i övmek için yazılan eserlere na’t adı verilir. Bunun yanı sıra diğer peygamberler, halifeler, veliler ve din büyükleri hakkında yazılan na’tlar da vardır. Hemen bütün nazım şekillerinde yazılabilen na’tlarda Hz. Muhammet’e duyulan sevgi ve saygı dile getirilir. Yunus Emre, Süleyman Çelebi, Aziz Mahmut Hüdâî gibi şairler na’t türünde güzel örnekler vermişlerdir.

Dinî inanç ve Tasavvufî düşüncelerle ilgili yazılan türler: Vücudnâme, Devriye, Hikmet, Nutuk, Nasihatnâme, Vasiyetnâme, Şathiye, Nevruznâme, Tarikatnâme’dir.

Din ve Tasavvuf yolunun büyükleri hakkında yazılan türler: Faziletnâme, Alinâme, Maktel-i Hüseyin, Düvaznâme, Mansurnâme, Methiye, Mersiye’dir.

Hikmet: Ahmet Yesevî’nin, İslâmiyet’in esaslarını, şeriatın ahkâmını, ehl-i sünnet akidesini İslâmiyet’e yeni girmiş veya henüz girmemiş Türklere öğretmek, tarikatın inceliklerini ve tarikatın adap ve erkânını müritlere telkin edebilmek amacıyla yazdığı şiirlere “hikmet” denir. Hikmetler, sanat kaygısından uzak, sade ve didaktik bir üslupla söylenmiş şiirlerdir. Hikmetlerde ilahi aşk, Allah’ın birliği, irade ve kudreti, peygamber sevgisi, Hz. Muhammet’in sünneti, züht, takva, ibadet, İslam menkıbeleri, ahret hayatı, cennet ve cehennem tasvirleri, dervişlerin faziletleri, zikir gibi İslamiyet ve tasavvufla ilgi çok çeşitli konular işlenmiştir.

NOT: Tarikata yeni girmiş müritlere, tarikatın adap ve erkânını anlatan şiirlere NUTUK denir.

Dolayısıyla İslâmiyet’e yeni girmiş veya henüz girmemiş Türklere öğretmek... ile başlayan ve tanımı hikmet olan ifade 

Tarikata yeni girmiş müritlere... şeklinde başlayan ve neticede Nutuk teriminin tanımı olan ifade karıştırılmamalıdır.

Şathiye: Dinî-Tasavvufî Halk şiirinde bazı tasavvufi remiz ve rumuzlar ile Hakk’a ulaşmanın yollarını anlatan, dini ve tasavvufi konuların daha kolay anlaşılmasını sağlamaya çalışan ve Allah ile tekellüfsüz, şakalı bir edayla konuşur gibi yazılan veya söylenen şiirlere şathiye denir. Bazı şairler tarafından şeriat ölçüsünden uzaklaştırılan şathiyeler kimi zaman küfür olarak kabul edilmiştir. Hâlbuki şathiyeler, tasavvufi remizleri izah eden şiirlerdir. Bunu da ancak erbabı anlayabilmektedir.

Makalat; Hacı Bektaş Veli'nin Arapça eseridir. İslam dininin
her kesimden insanının anlayabileceği şekilde anlatıldığı bir eserdir.

Anadolu'da tarikat şairleri vasıtasıyla oluşan Dini - Tasavvufi Türk Edebiyatının Orta Asya'daki kurucusu Ahmed Yesevi'dir. Anadolu sahasında da kurucusu Yûnus Emre olmuştur. Ancak bu sahada eserler veren; Mevlâna Celaleddin Rumi, Hacı Bektaş Velî, Ahmed Fakih, Sultan Veled, Şeyyad Hamza, Âşıkpaşa, Kaygusuz Abdal, Said Emre, Gülşehrî, Hacı Bayram Velî, Akşemseddin, Süleyman Çelebi... v.b. gibi mutasavvıf-velî şairler, aynı zamanda bu ekolun temelini ve devamını oluşturmuşlardır.

1529 beyitlik "Yusuf u Zeliha" Şeyyad Hamza'nın eseridir.

Risâletü'n- Nushiyye, Kaygusuz Abdal'ın eserlerinden birisi değildir. Risaletü'n- Nushiye, Yunus Emre'nin mesnevi tarzında yazılmış bir nasihatnamesidir.

Yunus Emre şiirlerinde "Yûnus, Yûnus Emre, Âşık Yûnus, Bî-çare Yûnus, Miskin Yûnus, Derviş Yûnus, Koca Yûnus, Tapduk Yûnus Dedem" gibi mahlaslar kullanmaktadır.

Yunus Emre'nin Divan'ın da dört yüzden fazla şiir bulunur. Bu yüzden doğru cevap C'dir.

Abdal Musa, XIII. yüzyılın sonu ile XIV. yüzyılın başlarında yaşamıştır. Horasan’dan geldiği, Antalya’nın Elmalı Kazası Tekke Köyü’nde dergâhını kurduğu ve burada Anadolu’yu aydınlatacak Alp-Erenler yetiştirdiği bilinmektedir.

Gülistan; Lâmekân”ı, ezeldeki vahdet-i vücûdu anlatmakla başlar. Kâinatın ve Hz. Âdem’in yaradılışını uzun uzun hikâye eder. Kısas-ı enbiya, kısa olarak anlatıldıktan sonra belirli bir konu üzerinde durulmaz. Tasavvufun çeşitli konuları, yer yer son derece heyecanlı bir üslûpla dile getirilir.

Gevhername, Kaygusuz Abdal'ın manzum eserlerinden birisidir.

Manzum Eserleri: 1. Divân, 2. Gülistân, 3. Mesnevî-i Baba Kaygusuz (I-II-III ),

Mensur Eserleri: 1. Budalanâme, 2. Kitâb-ı Miğlâte, 3. Vücûdnâme, 4. Risâle-i Kaygusuz Abdal (Tercüme).

Manzum+Mensur Eserleri: 1. Saraynâme, 2. Dil-güşâ.

Budalaname, Kaygusuz Abdal’ın “akl-ı maâş, akl-ı maâd, nefsi bilmek, gönül, mürşid...” gibi tasavvufî meselelerin anlatıldığı eserdir.

Sâlikin her şeyi Allah’ın tecellisi olarak görmesi haline Vahdet-i Şuhûd denir.

Münâcaat: Türk edebiyatında Allah’a yalvarıp yakarmak için yazılan eserlere verilen addır.

Dinî Tasavvufî Türk Edebiyatı'nın Orta Asya’da ilk kurucusu ve ilk örneklerini veren mutasavvıf-şair olarak kabul ettiğimiz ilk şair Ahmed Yesevi'dir.

Tasavvufi aşk; Kesretten uzak, Allah’a yönelmiş aşkın anlatıldığı temadır.

Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatının ilk örneği Yusuf Has Hacib tarafından yazılmış olan Kutadgu Bilig'dir.