TÜRK HALK ŞİİRİ - Deneme Sınavı - 18

Dini-Tasavvufi Halk Şiirinin kendine özgü nazım şekli yoktur. Bu şiir türü geleneğinde divan şiirinden ve halk şiirinden anonim ve aşık kollarından alınan bazı nazım şekilleri kullanmıştır. Bu yönüyle Dini-Tasavvufi Halk şairleri, hem klasik edebiyatın hem de halk edebiyatının nazım şekillerini kullanabilme özelliğine sahiptirler.

Dini-Tasavvufi Halk şiirinde Türk Halk edebiyatı ile ortak nazım şekilleri Mani ve Koşma'dırç

.

Dini-Tasavvufi Halk şiirinde Allah hakkında yazılan şiir türleri Tevhid, İlahi, Münacaat, Elifname'dir.

Ezgi, Belli bir kurallara göre düzenlenmiş, kulağa hoş gelen ses dizisidir. Maninin bir ismi değildir.

Başından geçen hadiseleri anlatırken birkaç maniye de yer veren Divan şairi Şeyyad Hamza'dır.

Perişan Halil’in okuduğu bu mani, cinaslı bir manidir. “Bu dana” şeklinde bir
sözle başlar. Bu şekilde başlangıç, maninin ilk dizesini “kesik” yapmıştır. Cinaslı
manilerin bir kısmında ilk dize, bu örnekte olduğu gibi, kesik, yani hece sayısı açısından diğer mısralardan farklıdır.

Tarifte yer alan bilgiler Kırık Havalar'a aittir.

Ağıt bir uzun hava değildir.

İslamiyet öncesinde ölenin ardından ağıt yakma törenlerine Yuğ adı verilir.

şekil olarak tekerlemeler, “mensur”, “yarı manzum” ve “manzum” olmak üzere üç kısımda değerlendirilir.

Ninniyle ilgili ilk bilgileri Divanü Lügati’t-Türk’te bulmaktayız. Divan’da ninni için “balu balu” ifadesi geçer ve bu ifadeyle ilgili olarak Kâşgarlı, “kadınlar beşikte çocuğu uyutmak için söylerler.” der.

Nen eylemek ninni için verilen bir isimdir.

Türk Halk şiirinde kullanılan, genellikle yedi heceli, tek dörtlükten ve aaxa kafiye şemasına sahip şiirlere Mani adı verilir.

Kırgızistan'da mani tarzında yazılan anonim halk şiiri ürünlerine tört sap, aytipa, öleng, kayım ülenek, aytış gibi isimler verilmektedir.

Mısra sayıları dörtten fazla olan Yedekli Mani denilen bu türün diğer adı da Artık Mani'dir. Cinaslı Mani'den ayrıştığı nokta ise kafiyede cinasın bulunmamasıdır.

Hapishane türküleri, güldürü türküleri, anlatı türküleri ve lirik türkülerde konu önemlidir. Ancak iş türküleri, tören türküleri, oyun ve dans türkülerinde önemli olan türkünün söylenmesine vesile olan olgulardır.

Usulsüz ezgiler olarak da bilinen uzun havalar ölçü, ezgi ve ritim açısından serbest ancak dizi ve dizi içindeki seyir bakımından bazı kalıplara bağlıdırlar. Bozlak, Dağbaşı, Divan, Garip, Hoyrat, Kalenderi, Kayabaşı, Kerem vb. şeklinde adlandırılan şiirler bu usulle icra edilirler.

Geçiş törenlerine bağlı tekerlemeler; Doğum, Ad koyma, Diş çıkarma, Sünnet, Okula başlama, Evlilik ve aşamaları ve Ölüm temalı tekerlemelerdir.

Ninniler genellikle mani nazım türü ile söylenirler. Yukarıda verilen diğer seçenekler Tekerleme türü için geçerlidir.

Beddua mahiyetindeki ninniler dilek ve temenni mahiyetindeki ninniler başlığı altında yer almaktadır.