TÜRK EĞİTİM TARİHİ

Okulöncesi eğitim çocuğun doğumundan ilköğretime başladığı zamana kadar olan ve onun tüm yaşantılarını kapsayan bir eğitim sürecidir. Bu süreçteki en önemli ve etkili kurum ailedir. Ancak ailenin yanı sıra çocuğun yakın çevresi, okulöncesi eğitim kurumları ve kitle iletişim araçları da çocuğun eğitim sürecinde etkili olmaktadır. Okulöncesi dönem olarak tanımlanan 0-6 yaş arasındaki dönem, insan yaşamının temelini oluşturmaktadır.

Okulöncesi eğitim; 0-72 aylar arasındaki yaşgruplarında bulunan çocukların geliflim düzeylerine ve bireysel özelliklerine uygun, zengin uyarıcı çevre olanakları sağlayan, onların bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönlerden geliflmelerini destekleyen, toplumun kültürel değerleri doğrultusunda onları en iyi biçimde yönlendiren ve ilköğretime hazırlayan, temel eğitim bütünlüğü içinde yer alan bir eğitim sürecidir. 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası’nda tanımlandığı biçimiyle (Md. 19), zorunlu ilköğrenim çağına gelmemişçocukların eğitimini kapsayan okulöncesi eğitimin yukarıdaki tanımını sistematik bir biçimde analiz edecek olursak, okulöncesi eğitimin; • 0-72 aylar arasındaki çocuklar için, • onların geliflim düzeylerine uyan, • bireysel özelliklerini dikkate alan, • zengin uyarıcı çevre sunan, • tüm geliflim alanlarını destekleyen, • kültürel değerlerle uyumlu, • ilköğretime temel oluflturan, • temel eğitim bütünlüğü içinde yer alan bir eğitim süreci olduğunu kolayca görebiliriz.

Osmanlı Devleti’nde; Cumhuriyet dönemine kadar okulöncesi eğitimde önemli çalışmaların yapılmadığını söyleyebiliriz. Osmanlı İmparatorluğu’nda Müslüman tebaanın eğitim öğretimi için yaygın olarak kullandığı okul tipi olan sıbyan okulları dışında küçük yaş grupları- na hizmet veren başka bir kurumun uzun süreli var olmadığı görülmektedir. Kimi kaynaklar, 4-6 yaş arasındaki çocukların alındığı bu okulları, okulöncesi eğitim olarak göstermiştir. Aslında sıbyan okulları her ne kadar 4-5 yaşlarından itibaren çocukları kabul etseler de gerek eğitim içerikleri gerek kullandıkları yöntemler göz önüne alındığında bugünün okulöncesi eğitim anlayışına hiç de uygun düşmemektedir. Çünkü bu okullarda yaşama dönük olmayan, sadece çocukların dini duygularının geliştirilmesi amaçlı dini bir eğitim yapılıyordu. Gerçek anlamda çağdaş kurumsal okulöncesi eğitim 1900’lü yılların başlarında görülmeye başlanmıştır. 1913 yılında çıkarılan İlköğretim Geçici Yasasında (Tedrisat-ı İptidaiye Kanun-u Muvakkati) ilkokulun bir basamağı olarak anaokullarının açılması öngörülmüştür. Ancak anaokullarının ve anasınıflarının açılması, 1915 yılında Anaokulu Yönetmeliğinin (Ana Mektepleri Nizamnamesi) yayımlanmasından sonra başlamıştır. Bu yönetmelikte anaokulu, “... çocukların yaşlarına uygun olarak, yararlı oyun, gezi, el işleri, ilahi, yurtseverlik şiiri ve doğa bilgisine ilişkin konuşmalar ile ruhsal ve bedensel gelişmelere hizmet eden” bir okul olarak tanımlanmıştır (Md. 4). Ancak anaokulları, İstanbul ve birkaç büyük ilin dışında yaygınlaşamamıştır. Birinci Dünya Savaşı, ardından Kurtuluş Savaşının getirdiği zorluklar bu uygulamaların sona ermesine neden olmuştur. Cumhuriyetin kurulması ile birlikte eğitim öncelikli bir konu olarak ele alınmıştır. Ancak eğitim seferberliğinde okuma-yazma öğretimine ve ilköğretimde okullaşmaya ağırlık verildiğinden okulöncesi eğitim ailelerin sorumluluğunda bir alan olarak kalmış ve kurumsal yönden fazla bir gelişme gösterememiştir. Cumhuriyetin kurulduğu ilk yıllarda, 38 ildeki 80 anaokulunda 5880 çocuğa okulöncesi eğitim hizmeti verilmekteydi.

On İkinci Milli Eğitim Şûrası (18-22 Haziran 1988)

1988 yılında toplanan bu şûrada, anaokulu ve anasınıfı öğretmeni gereksiniminin yükseköğretim tarafından karşılanması mümkün oluncaya kadar var olan öğretmenlerin yanına “öğretmen yardımcısı” veya “eğitici” verilmesi konusunda gerekli çalışmaların yapılması, lise ve dengi okul mezunlarının, kendilerine verilecek eğitimden sonra bu amaçla işe yerleştirilmeleri kararlaştırılmıştır.

Cumhuriyet döneminde okulöncesi eğitim konusu hazırlanan Beş Yıllık Kalkınma Planları’nda da zaman zaman ele alınmış, özellikle okulöncesi eğitimin yaygınlaştırılmasıve hizmetlere nitelik kazandırılmasıgibi noktalarda hedeşer belirlenmiştir. Ancak özellikle okulöncesinde okullaşma oranıolarak beş yıllık kalkınma planlarında hedeşenen sayılara genellikle ulaşılamamıştır. Okulöncesi eğitimin ele alındığıkalkınma planlarıve bu planlardaki kararlar şöyle özetlenebilir: İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı(1968-1972): Bu planda okulöncesi eğitimin 3-6 yaş çocuklarının eğitimi olduğu ve bu eğitimin ancak anne eğitiminden yoksun çocukların eğitimi içinde ele alınacağıbelirtilmiştir. Ayrıca okulöncesi eğitim hizmetlerinin bağımsız anaokullarıve ilkokullara bağlıanasınışarıolarak yürütüleceği üzerinde durulmuştur. O dönemde okulöncesi eğitime öğretmen yetiştiren önemli kaynaklardan biri olan kız enstitülerinde öğretim programının ve okulöncesi eğitim hizmetlerinin geliştirilmesi amacıyla çocuk yuvalarının açılması önerilmiştir.

Okulöncesi eğitim çocuğun doğumundan ilköğretime başladığı zamana kadar olan ve onun tüm yaşantılarını kapsayan bir eğitim sürecidir.

Okulöncesi eğitim çocuğun doğumundan ilköğretime başladığı zamana kadar olan
ve onun tüm yaşantılarını kapsayan bir eğitim sürecidir. Bu süreçteki en önemli ve
etkili kurum ailedir.

Okulöncesi dönem olarak tanımlanan 0-6 yaş arasındaki dönem, insan yaşamının temelini oluşturmaktadır.

Ülkemizde okulöncesi eğitim hizmeti veren kurum ve kuruluşların neler oldu- ğu incelendiğinde bu konuda da çeşitliliğin olduğu görülmektedir. Öncelikle Milli Eğitim Bakanlığı içinde üç farklı genel müdürlük okulöncesi eğitim hizmeti vermektedir. Bunlar; Okulöncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü, Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü, Kız Teknik Eğitim Genel Müdürlüğüdür. Milli Eğitim Bakanlığının dışında, okulöncesi çocuklarına hizmet veren diğer kurum ve kuruluşların en önemlileri şunlardır: Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Çalışma Bakanlığı (1457 Sayılı İş Kanunu ile açılan kurumlar nedeniyle), Silahlı Kuvvetler, Büyük Millet Meclisi, üniversiteler, yerel idareler, diğer devlet kuruluşları, sivil toplum kuruluşları. Bu hizmetler; anasınışarı, bağımsız ya da özel anaokulları, televizyonla eğitim, yaz kursları, özel ya da devlete bağlı kreş ve gündüz bakımevleri gibi kurumlarda verilmektedir. Bazı sivil toplum kuruluşları da farklı devlet kuruluşları ile işbirliği yaparak okulöncesi eğitim alanında farklı hizmetler vermektedirler. Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) bunlardan biridir. AÇEV Ev Merkezli Eğitim, Anne/Baba/Çocuk Eğitimi, Kadınları Güçlendirme, Ev Ziyareti, Televizyon Programı, Hızlandırılmış Okulöncesi Yaz Kursları gibi etkinliklerle okulöncesi eğitime destek vermektedir.

1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası’nda tanımlandığı biçimiyle (Md. 19), zorunlu ilköğrenim çağına gelmemiş çocukların eğitimini kapsayan okulöncesi eğitimin yukarıdaki tanımını sistematik bir biçimde analiz edecek olursak, okulöncesi eğitimin;
• 0-72 aylar arasındaki çocuklar için,
• onların gelişim düzeylerine uyan,
• bireysel özelliklerini dikkate alan,
• zengin uyarıcı çevre sunan,
• tüm gelişim alanlarını destekleyen,
• kültürel değerlerle uyumlu,
• ilköğretime temel oluşturan,
• temel eğitim bütünlüğü içinde yer alan
bir eğitim süreci olduğunu kolayca görebiliriz.

Kurum Merkezli Eğitim Modeli: 

Çeşitli ülkelerde okulöncesi eğitimde 1900’lu yıllardan başlayarak kabul gören en yaygın modeldir. Önceleri özel kişi ve kurumlar tarafından ana mektepleri, çocuk yuvaları, çocuk bahçeleri adıyla açılan bu kurumlar daha sonra devlet ve belediyeler tarafından da açılmıştır. Bağımsız anaokulları, anasınıfları, uygulama anaokulları ve anasınıfları, gezici anaokulları, yaz okulları, kadın ve çocuk merkezleri, çocuk yuvaları, kreş ve gündüz bakımevleri bu modele örnektir.

Türk Epitim Sistemi içinde okulöncesi e¤itimin kurumsallaştırılmasına dönük
ilk girişimlerin Osmanlı Devleti’nde 20. yüzyılın başlarında başlatıldığını, bu girişimlerin Cumhuriyetin kuruluşunu izleyen yıllarda da sürdürüldüğü, ancak yeterli
olmadığını, daha kapsamlı ve etkili girişimlerin ise yaklaşık son kırk yıl içinde gerçekleştiğini görüyoruz.

Gerçek anlamda çağdaş kurumsal okulöncesi eğitim 1900’lü yılların başlarında
görülmeye başlanmıştır. 1913 yılında çıkarılan İlköğretim Geçici Yasasında (Tedrisat-› İptidaiye Kanun-u Muvakkati) ilkokulun bir basamağı olarak anaokullarının
açılması öngörülmüştür. Ancak anaokullarının ve anasınıflarının açılması, 1915 yılında Anaokulu Yönetmeliğinin (Ana Mektepleri Nizamnamesi) yayımlanmasından
sonra başlamıştır.

36-72 aylık çocuklara yönelik olarak Okulöncesi Eğitim Programı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı'nda belirtildiği üzere; geliştirilen yeni eğitim programı, özellik bakımından gelişimsel, program anlayışı olarak bütüncül ve program yaklaşımı olarak da sarmal bir programdır.

Cumhuriyetin kurulması ile birlikte eğitim öncelikli bir konu olarak ele alınmıştır. Ancak eğitim seferberliğinde okuma-yazma öğretimine ve ilköğretimde okullaşmaya ağırlık verildiğinden okulöncesi eğitim ailelerin sorumluluğunda bir alan
olarak kalmış ve kurumsal yönden fazla bir gelişme gösterememiştir.

2005 yılında ilköğretim programlarına getirilen yenilikler ve Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne girme süreci içinde olması gibi nedenlerle 2002 Okulöncesi Eğitim Programını geliştirme çalışmalarına başlanmıştır. Program geliştirme çalışmalarının yanı sıra Öğretmen Kılavuz Kitabı hazırlama çalışmaları da yapılmıştır. 2006 yılında 36-72 aylık çocuklara yönelik olarak Okulöncesi Eğitim Programı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı tamamlanmıştır. Geliştirilen yeni eğitim programı ve öğretmen kılavuz kitabı 2006- 2007 eğitim-öğretim yılında 3-6 yaş grubu çocuklarına hizmet sunan tüm eğitim kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

Okulöncesi eğitimin gelişmesi 1960’lı yıllarda hızlanmıştır. Bunun etmenlerinden biri, 1961 Anayasası’nda “Aile Türk toplumunun temelidir. Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri ailenin, ananın ve çocuğun korunması için gerekli tedbirleri alır, teşkilat kurar (Md.35).” ve “Halkın eğitim ve öğretim ihtiyaçlarını sağlama devletin
başta gelen görevlerindendir (Md.50)” hükümleri ile çocuğun korunması ve halkın
eğitiminin zorunlu kılınmasıdır.

Milli Eğitim Bakanlığın merkez örgütünde okulöncesi eğitimden sorumlu olmak üzere, ilk kez 1977 yılında İlköğretim Genel Müdürlüğü bünyesinde Okulöncesi Şubesi kurulmuştur.

Eğitim sisteminin bir bütün olarak kamu adına konunun uzmanlarınca ve ilgili tarafların temsilcilerince incelenmesi, tartışılması ve uygulayıcılara yol gösterilmesinde önemli bir işlevi olan Milli Eğitim Şûraları 1939-2006 yılları arasında 17 kez toplanmıştır.

On Yedinci Milli Eğitim Şûrası (13-17 Kas›m 2006): Türk Milli Eğitim Sisteminde Kademeler Arasında Geçişler, Yönlendirme ve Sınav Sistemi ile Küreselleşme ve AB Sürecinde Türk Eğitim Sistemi konusunun görüşüldüğü bu şûrada okulöncesi eğitimle ilgili olarak; 60-72 aylar arasındaki eğitimin zorunlu hale getirilmesi, 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası’nda gerekli düzenlemeler yapılarak “Okulöncesi Eğitimi Kanunu”nun çıkarılması, Cumhuriyetin 100. yılının kutlanacağı 2023 yılına kadar okulöncesi eğitimde 36-72 aylık yaş grubu için okullaşma
oranının %80’e ulaştırılması, daha fazla kurum açılabilmesi için özel sektörün teşvik edilmesi gibi konular üzerinde durulmuştur.