TÜRK EĞİTİM TARİHİ

Özerklik: Yükseköğretim kurumlarının iç işleyişlerine, mali işlerine ve yönetimlerine ilişkin kararlar almada ve eğitim, araştırma, dışa yönelik çalışmalar ve diğer ilgili faaliyetlerde kendi politikalarını oluşturmada devlet ve toplumun tüm diğer güçleri karşısındaki bağımsız olma durumudur.

Türk yükseköğretim sistemini yeniden düzenleyen 6 Kasım 1981 tarih ve 2547 Sayılı Yükseköğretim Yasası’nda belirtilen yükseköğretimin yetiştirmeyi amaçladığı öğrenci özellikleri:
• Atatürk inkılâpları ve ilkeleri doğrultusunda Atatürk milliyetçiliğine bağlı,
• Türk milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini taşıyan, Türk olmanın şeref ve mutluluğunu duyan,
• Toplum yararını kişisel çıkarının üstünde tutan, aile, ülke ve millet sevgisi ile dolu
• Türkiye Cumhuriyeti ve Devletine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getiren,
• Hür ve bilimsel düşünce gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı
• Beden, zihin, ruh, ahlak ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş
• İlgi ve yetenekleri yönünde yurt kalkınmasına ve ihtiyaçlarına cevap verecek, aynı zamanda kendi geçim ve mutluluğunu sağlayacak bir mesleğin bilgi, beceri, davranış ve genel kültürüne sahip vatandaşlar olarak yetiştirmek.

Enstitü, 1981 Yükseköğretim Yasası ile kurulan ve üniversitede lisansüstü eğitimden sorumlu olan akademik birimdir.

Meslek yüksekokulu, belirli mesleklere yönelik ara insangücü yetiştirmeyi amaçlayan dört yarı yıllık eğitim öğretim veren yükseköğretim kurumudur

Yükseköğretimin üst kurulları:
• Yükseköğretim Kurulu
• Yükseköğretim Denetleme Kurulu
• Üniversitelerarası Kurul
• Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi

2547 Sayılı Yükseköğretim Yasası’nın 13. Maddesine göre, üniversite organları, en üst düzeyde rektör tarafından temsil edilir.

2547 Sayılı Yükseköğretim Yasası’na göre profesör, en yüksek düzeydeki akademik unvana sahip kişidir.

Yasaya getirilen en önemli eleştiriler şu şekilde özetlenebilir:

• Yönetsel kararların Yükseköğretim Kurulu’na verilerek üniversitelerin yönetsel özerkliğinin kaldırılması
• Üniversitelerin tüzel kişiliğinin sınırlandırılması ve mali özerkliğin kaldırılması
• Üniversite sayılarının artırılmasına paralel olarak yeterli sayı ve nitelikte öğretim elemanının yetiştirilememesi,
• Üniversitelerde bürokratik işleyişinin ağırlaştırılması nedeniyle çalışmaların etkili bir biçimde yürütülememesi

Öğrenci sayıları ve öğretim elemanlarının sayıları karşılaştırıldığında, öğretim üyesi başına yaklaşık 72 öğrenci, öğretim görevlisi başına da yaklaşık 44 öğrenci düşmektedir. Bu sayı AB ortalamasından oldukça yüksektir.

Doçentlik unvanın alınmasından sonra en az beş yıl ilgili bilim alanında çalışan, uluslararası düzeyde bilimsel yayınlar yapan ve başyapıt niteliğinde bir araştırma eseri hazırlayan ve bu yayınları, araştırması ve diğer bilimsel ve akademik çalışmaları beş kişilik bir jüri tarafından yeterli bulunan doçentler profesör olarak atanırlar.

1982 Anayasası ile yükseköğretim alanında şu önemli düzenlemeler yapılmıştır:
• Resmi üniversitelerin yanında özel üniversitelerin kurulmasına izin verilmiştir.
• Üniversitelere bilimsel özerklik ve kamu tüzel kişiliği tanınmıştır.
• Üniversiteler üzerinde planlama, düzenleme, yürütme, karar verme, denetleme vb. yönlerden oldukça geniş yetkilere sahip bir Yükseköğretim Kurulu oluşturulmuştur.
• Öğretim elemanlarının yetiştirilmesi, atanması ve akademik yükseltilmeleriyle ilgili düzenlemeler Yükseköğretim Kurulu’nun yetkisine verilmiştir.
• Rektörlerin Cumhurbaşkanınca, dekanların ise Yükseköğretim Kurulu’nca seçilip atanması ilkesi getirilmiştir.

1973 yılında, yükseköğretim alanında nitelik sorunlarına çözüm bulmak, yükseköğretim kurumları arasında eşgüdüm ve denetimi sağlamak amacıyla “1750 Sayılı Üniversiteler Yasası” çıkarılmıştır.

1750 Sayılı Üniversiteler Yasası’nın yürürlükten kaldırılarak yeni bir yasanın hazırlanmasına ilişkin gerekçeler genel olarak şu şekilde açıklanabilir (Güler, 2004, s.247-251; Başaran, 1994, s.97):
• Yükseköğretim kurumlarının artan öğrenci talebini karşılayamaması
• Milli Eğitim Temel Yasası’nda belirtilen bütünleşmenin sağlanamaması ve buna bağlı olarak üniversite, akademi ve yüksekokulların ayrı yasalara bağlı olarak yönetilmesi
• Yeni kurulan ya da kurulacak olan yükseköğretim kurumlarına ilişkin temel amaç ve ilkelerin belirgin olmaması
• Üniversitelerin kuruluş aşamasında öğretim elemanı sayılarının dikkate alınmaması ve bunun bir sonucu olarak plansız bir değişimin yaşanması
• Yükseköğretim kurumlarının gelişmiş bölgelerde kurulması eğilimi ve bunun sonucunda yükseköğretim kurumlarının ülke genelinde dengesiz dağılımı
• Öğrenci sayısının artırılması kaygısıyla yeterli olanaklar ve gerekli ortamlar sağlanmadan yükseköğretim programlarının uygulamaya konması
• Yeni açılan programlar için bir başka kurumdan alınan öğretim elemanı desteğinin maliyeti artırması
• Nitel ve nicel, iş-istihdam ve arz-talep dengesi yönünden kalkınma planları hedeflerine uygun insangücünün yetiştirilememesi
• Yükseköğretim kurumlarında görev yapan öğretim elemanlarının alanlarının öğretimi konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmamaları ve bu nedenle eğitimin niteliğinin düşmesi
• Yükseköğretim kurumlarında rehberlik hizmetleri, toplumsal çalışmalar, yönetime katılma gibi konularda etkili bir hizmet verilememesi.

Yükseköğretim alanında yaşanan bu sorunların çözümüne dönük olarak, Doğan’ın (1996) da vurguladığı gibi “Türkiye’deki yükseköğretim kurumlarını bir çatı altında toplamak ve ülke genelinde kaliteyi yaygınlaştırmak” temel amacıyla hazırlanan 2547 Sayılı Yükseköğretim Yasası 6 Kasım 1981 yılında yürürlüğe girmiştir.

Enstitü, 1981 Yükseköğretim Yasası ile kurulan ve üniversitede lisansüstü eğitimden sorumlu olan akademik birimdir.

Yükseköğretimin üst kurulları:
• Yükseköğretim Kurulu
• Yükseköğretim Denetleme Kurulu
• Üniversitelerarası Kurul
• Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi

Dekan, rektörün önereceği, üniversite içinden veya dışından üç profesör arasından Yükseköğretim Kurulunca üç yıllığına seçilir ve bu süre sonunda yeniden atanabilir.

Enstitü Organları: 2547 Sayılı Yükseköğretim Yasası’nın 19. Maddesine göre, enstitü organları enstitü müdürü tarafından temsil edilir. Enstitü müdürü, üç yıl için ilgili fakülte dekanının önerisi üzerine rektör tarafından atanır. Rektörlüğe bağlı enstitülerde bu atama doğrudan rektör tarafından yapılır. Süresi biten müdür tekrar atanabilir. Müdürün, enstitüde görevli aylıklı öğretim elemanları arasından üç yıl için atayacağı en çok iki yardımcısı bulunur.
Enstitünün organlarını temsil eden enstitü müdürüne, Enstitü Kurulu ve Enstitü Yönetim Kurulu yardımcı olur.

Öğretim Üyeleri: Üniversitelerin çeşitli birimlerinde araştırma, eğitim-öğretim ve yönetim görevlerini yürüten profesör, doçent ve yardımcı doçentlerdir.

2006-2007 yılı verilerine göre, Türk Yükseköğretim Sistemi içinde halen 68’i resmi, 25’i özel olmak üzere 93 üniversite bulunmaktadır.