TÜRK EĞİTİM TARİHİ

Türk eğitim sisteminin tarihsel gelişimi gözden geçirildiğinde, Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyılın ortalarına değin, eğitimin dinsel kurumların etkisi altında bulunduğu söylenebilir. Bununla birlikte, 18. yüzyılda Avrupa ülkelerinde oluşan ekonomik ve politik değişmeler Osmanlı Devleti’ni de büyük ölçüde etkilemiştir. Bu dönemde, Batıda endüstri ve teknolojinin hızla geliştiği; Osmanlı Devleti’nin ise, ekonomik ve askeri gücünü giderek yitirmeye başladığı görülür. Bu durumun farkına varan kimi Osmanlı yöneticileri, devleti eski gücüne kavuşturabilmek için çeşitli reform hareketlerine girişmişlerdir.

18. yüzyılda Avrupa’da endüstrileşme hareketleri artarak sürerken Osmanlı Devleti, Avrupa karşısında eski üstünlüğünü yavaş yavaş yitirmiş ve gerilemeye başlamıştır. Geçmişin parlak dönemlerini anarak kendi içine çekilmiş olan Osmanlı Devleti, Avrupa’nın bu gelişmesinin nedenlerini gerektiği gibi değerlendirememiş; gerilemenin nedenlerini yalnızca askeri alanda görmüş ve bu alanda önlemler alma yoluna gitmeyi tercih etmiştir. Doğru yanıt C'dir.

Osmanlılardaki devşirme sistemi gereğince, Hristiyan çocuklarının yeniçeri yetiştirilmek üzere eğitildiği kurumlar   Acemioğlanlar Mektebi adıyla anılmaktadır. Devşirme yoluyla toplanan çocuklar, önce Türk ailelerinin yanında Türk olarak yetiştirildikten sonra, devlete sadık askerler olmaları için daha çok kışla görünümündeki bu okullara aktarılırdı. Bunların en yeteneklileri Enderun Mektebine alınır, geri kalanlar yeniçeri ocağına gönderilirdi. Doğru yanıt E'dir.

18. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıkan siyasal ve ekonomik devrimler etkilerini Osmanlı Devleti’nde de göstermiştir. Savaşlarda karşılaşılan yenilgiler sonucunda yenileşme hareketleri önce askerî alanlarda kendini göstermeye başladı. Yeni askerî okullar açıldı. Bunların ilki 1773’te açılan Mühendishane-i Bahri Hümayûn’dur. Bu okul, daha sonraları kurulan Deniz Harp Okulunun temeli olarak kabul edilebilir. Doğru yanıt B'dir.

Tanzimat ile birlikte kız çocukları için orta dereceli eğitim kurumları açılmıştır. Daha öncesinde ilk dereceli eğitim kurumları bulunmaktaydı. Doğru yanıt A'dır.

Tanzimat döneminde meslekî-teknik öğretime yönelik, çok düzenli olmayan kimi girişimlere tanık olunmaktadır: 1847’de İstanbul’da açılan Ziraat Tâlimhanesi adlı ilk uygulamalı tarım okulu; 1857’de önceleri kurs olarak başlayan, sonradan okula dönüşen Orman Mektebi; 1874’te, maden mühendisi yetiştirmek üzere açılan Maâdin Mektebi; 1868’de İstanbul’da erkekler için açılan bir Sanayi Mektebi; kızlar için açılan kimi kursların dışında, 1869’da yine İstanbul’da açılmış olan Kız Sanayi Mektebi bunlar arasında sayılabilir. Mekteb-i Mülkiye idareci yetiştirmek için kurulmuş yükseköğretim kurumudur. Doğru yanıt C'dir.

1856 tarihli Islahat Fermanı ile ülkedeki tüm azınlıklar ve yabancılar okul kurma ve eğitim yapma konusunda izinli sayılmışlar ve bu alanda çabalarını giderek artırmışlardır. Doğru yanıt C'dir.

1869 Nizamnamesi ile ilköğretim zorunlu hale getirilince, ülkedeki bütün okullar Devletin denetimi altına girdi. 1913 yılında Emrullah Efendi’nin nazırlığı (bakanlığı) sırasında Tedrisat-›ı İptidaiye Kanun-u Muvakkati (Geçici ‹lköğretim Yasası) çıkarıldığında, ilköğretimin zorunluluğu yanında “parasız” olması da kabul edildi. Sıbyan okulları iptidai okul adını aldı. Doğru yanıt C'dir.

1919 yılında çıkarılan bir Nizamname ile Darülfünun'a bir ölçüde bilimsel özerklik (ilmî muhtariyet) verilmişti. Ayrıca iki yılda bir müderrislerce yapılacak bir seçimle kurumun yöneticisinin belirlenmesi söz konusuydu. Doğru yanıt E'dir.

Osmanlı Devleti’nin yönetimi sona erinceye dek ülkenin eğitim sistemini düzenleyen 1869 Nizamnamesi, azınlık ve yabancı okulların durumuna da değiniyor ve çeşitli yerlerde açılan bu okulları Mekâtib-i Hususiye (Özel okullar) olarak tanımlıyordu. Bu okulların kimileri ücretli, kimileri ise ücretsizdi ve giderleri bağlı oldukları vakıflarca karşılanıyordu. Doğru yanıt E'dir.

1830’larda Avrupa’ya öğrenci gönderilmiş; Türkçe yayınlanan ilk gazete, Takvim-i Vekâyi adıyla bu dönemde çıkmıştır.

Kendine özgü, ilk, orta ve yükseköğretim basamaklarından oluşan medreseler, ilk kez Selçuklular zamanında kurulmuştur.

Medreselere sıbyan okullarını bitirenler ya da kendi kendini özel olarak yetiştirmiş ve özel öğrenim görmüş erkek öğrenciler gitmekteydi. Kız öğrenciler medreselere
alınmazdı. Medreseler yatılı okullardı, öğrenim parasızdı ve öğrencinin yemeği ve giyimi medrese yönetimince karşılanırdı.

Sıbyan okulları ve medreselerin yanında, onlar gibi yaygın olmasa bile, Enderun
Okulu’nun Osmanlı eğitim sisteminde ayrı bir yeri vardır. İlk Enderun okulu
1455 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından kurulmuştur.

Bunların ilki 1773’te açılan Mühendishane-i Bahri Hümayûn’dur.
Bu okul, daha sonraları kurulan Deniz Harp Okulunun temeli olarak kabul edilebilir.

İlk kez, 1838’de açılan rüşdiyelere sıbyan okullarını bitirenler alınıyordu. Bu
okullar dört (kısa bir süre beş) yıl süreliydi.

İlk kız rüşdiyesi ise 1859’da açılmıştır.

1873 yılında açılan ve sultaniye düzeyinde öğrenim veren bir başka önemli
okul da Darüşşafaka’dır.

Osmanlılarda, eğitimde ilk yenileşme hareketleri 1773 ile 1839 yılları arasındaki dönemde görülür. Bu dönemde, eğitimde yenileşmeye askerî okullar açılarak başlanmış; okullarda ilk kez Batı dilleri
(Fransızca, İngilizce) programlara girmiş; 1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırılmış; ilköğretim zorunluluğu ilk kez bu dönemde getirilmiş; Batı ile ilişkiler artmış ve 1830’larda Avrupa’ya öğrenci gönderilmiş; Türkçe yayınlanan ilk gazete Takvim-i Vekâyi adıyla bu dönemde çıkmıştır. Mevcut eğitim kurumlarının, 18. yüzyılın başlarına dek toplumun e¤itim gereksinimlerini büyük ölçüde
karşıladığı söylenebilir.