MESLEKİ VE TEKNİK ORTAÖĞRETİM

: Mesleki ve teknik eğitimin amacı; bireye, bireysel
ve toplumsal yaşam için zorunlu olan belirli bir mesleğin
gerektirdiği bilgi, beceri ve uygulama yeterliliğini
kazandırmaktır.

İşlevi bireyin parasal kazanç elde etmesini,
böylece sosyal ve ekonomik yönden yararlı olmasını
sağlamaktır.

Mesleki ve teknik eğitim, yetiştirdiği insan
gücünün nitelikleri ile ülkenin endüstriyel ve ekonomik
kalkınmasını büyük ölçüde etkileme gücüne sahiptir. Bu
nedenle gelişmiş ülkelerin eğitim sistemleri içerisinde orta
ve yükseköğretim düzeyinde mesleki ve teknik eğitime
özel bir önem verilmekte, gelişmekte olan ülkelerde de
daha güçlü bir ekonomi ve daha hızlı bir toplumsal
kalkınma için gereksinim duyulan daha nitelikli iş
gücünün geliştirilmesi için mesleki ve teknik eğitimin
geliştirilmesine çaba gösterilmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti Osmanlı Devleti’nden
eğitimin diğer alanlarında olduğu gibi mesleki ve teknik
eğitim alanında da nicel ve nitel yönden yetersiz ve
sorunlu bir mesleki ve teknik eğitim sistemi devralmıştır.
Bu nedenle Cumhuriyetin kuruluşu ile beraber, ülkenin
kalkınması için gereksinim duyulan mesleki ve teknik
bilgi ve becerilere sahip bireylerin yetiştirilmesi için
mesleki ve teknik eğitimin geliştirilmesine öncelik
verilmiştir.

 Özellikle Kurtuluş Savaşı sırasında yokluğu
yoğun bir biçimde hissedilen meslek elemanlarının ve
teknik uzmanların yetiştirilmesine önem verilmiştir. Buna
paralel olarak, ekonomik kalkınma hedefleri
doğrultusunda mesleki ve teknik eğitimin nicel ve nitel
yönden geliştirilmesi ve ülke düzeyinde
yaygınlaştırılmasına dönük bir eğitim politikası
benimsenmiştir.

Atatürk, Cumhuriyetin devamının ve başarısının
sağlanması için, öncelikle istikrarlı bir eğitim politikasına
sahip olunması gerekliliği üzerinde durmuş ve Türkiye
Cumhuriyeti’nin medeni, dünyada güçlü ve itibarlı
olmasında eğitimin ana unsur olacağını belirtmiştir

Atatürk’ün çağdaş eğitim sistemi içerisinde
mesleki ve teknik eğitime yönelik bakış açısında,
toplumsal ve bireysel varlık bilinci ile çevresel, ulusal ve
evrensel gereksinme ve koşullara uygunluğu esas olan
program boyutları yanında, bireylere ekonomik yaşam için
gerekli bilgi, beceri ve alışkanlıklar kazandırılması önemli
bir boyut olarak yer almıştır

1924 yılında Türkiye’ye davet edilen Amerikalı
eğitimci John Dewey, raporunda; gençlerin yetenek ve
gereksinmelerine uygun, meslek ortaokulları, ticari, zirai
meslek kursları ve 8-10 yaşındaki çocuklar için meslek
dersi programları hazırlama gibi konular ile uğraşmak için
Milli Eğitim Bakanlığı’nda mesleki ve teknik öğretim
hizmetlerini yürütecek bir bölümün kurulması gerektiğini
vurgulamıştır ve dersler ve meslekler üzerine pratiklerini
artırmak amacıyla işyerlerinde çalışmaya mecbur
edilmelerini ve bu nedenle sanat okullarının işyerleri ile
sıkı bir işbirliğinin sağlanması gerektiğine dikkat
çekmiştir.

Güçlü bir devletin kurum ve kuruluşlarını işlerlik
kazanmasının eğitilmiş insan gücü ile mümkün
olabileceğini belirtmiştir. Kühne raporunda, Türkiye’de de
çıraklık öğretim kurumlarının olması gerektiğini
vurgulamış; teknisyen yetiştirilmesi, ticaret mesleğinin
geliştirilmesi ve ev idaresi öğretimi için okullar açılmasını
önermiştir
10. 1927 T

Buyse, her meslek okulunun bulunduğu bölgenin
ekonomik ve endüstriyel ihtiyacını karşılayabilmesi için,
mahalli sanayi ve ticaret temsilcilerinden oluşacak ko
misyonların kurulmasını önermiş, mevcut ve yeniden
açılacak okulların bölgelerin ekonomik şartlarına uygun
olması ve programların bu esasa göre düzenlenmesi
gerektiğini belirtmiştir.

Baltacıoğlu, meslek okullarının ekonomik yaşama
açık olmasının bu okulların başarısı için önemli olduğunu
savunmuş ve Milli Eğitim Bakanlığı içinde, orta ve
yükseköğretim müdürlüklerinden ayrı olarak meslek
okulları ile görevlendirilecek bir müdürlüğün
oluşturulmasının gerekli olduğunu belirtmiştir.
Hasan Ali Yücel, ülkenin endüstriyel kalkınmasının büyük
ölçüde mesleki ve teknik eğitimden geçmiş nitelikli insan
gücüne bağlı olduğunu savunmuş (Oğuzkan, 1987) ve
Yücel’in Milli Eğitim Bakanlığı süresince, mesleki ve
teknik eğitim niceliksel ve niteliksel olarak ülke çapında
büyük bir gelişim göstermiştir.

Rüştü Uzel, teknik öğretim okullarının atölye ve
laboratuvarlarının modern araçlar ile donatılması ve örgün
eğitim yolu ile geleceğin teknisyenlerinin okullarda
yetiştirilmesi için büyük çaba göstermiştir. Uzel,
işbaşındaki usta ve işçilerin yetiştirilmesi için de akşam
okullarında gezici ve sabit meslek kurslarının sayılarının
artırılması ve geliştirilmesi konusunda çalışmalar
yapmıştır.

Gelişen teknolojiye uyum sağlanabilmesi, farklı
siyasi yapılanmaların önüne geçilebilmesi ve en önemlisi
mesleki ve teknik eğitimde bir birlik oluşturulabilmesi
amacıyla 1052 Sayılı Meslek Okulları Hakkında Kanun
kabul edilmiştir. Bu yasa ile şimdiye kadar açılmış ve
bundan sonra açılacak olan tüm meslek okullarının eğitim
programlarının, malzeme ve ders araçlarının, öğretmen ve
memur atamalarının, öğretmen ve usta mesleki
yeterliliklerinin saptanmalarının yetkileri Milli Eğitim
Bakanlığına devredilmiştir

 Bölge Sanat Okulları açılmıştır. Bu kapsamda ilk
iş olarak mevcut dokuz erkek sanat okulunun öğretim
programlarında birlik sağlanarak öğretim süreleri beş yıla
çıkarılmıştır. İlk üç sınıfı bulunanlara Erkek Orta Sanat
Okulu ve beş sınışı olanlara da Erkek Sanat Enstitüsü
unvanı verilmiştir

Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatının
Kuruluşu bu kanın ile gerçekleşmiştir. Mesleki Teknik
Öğretim Genel Müdürlüğü kurulmuş ve başına Rüştü Uzel
getirilmiştir.
2287 Sayılı Yasanın birinci maddesi, 1941 yılında
değiştirilerek Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı
kurulmuştur. Gerçekleştirilen bu kanun değişikliği ile
eğitim sistemi içerisinde yer alan her derece ve
kademedeki mesleki ve teknik eğitim kurumları, Mesleki
ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı içerisindeki birimler
tarafından yönetilmeye başlanmıştır

Endüstride olmayan birçok makine, araç ve
gerecin meslek okullarının atölyelerinde bulunabilmesi ve
yurt dışına eğitim amaçlı gönderilen öğretmenlerin de
dönmeye başlaması ile birlikte, mesleki ve teknik
ortaöğretim içine kapanmaya başlamıştır. Meslek okulları
mezunlarının, endüstrinin arkasında yer almaları değil,
önünde yürüyüp endüstrinin gelişimine katkıda
bulunmaları ve endüstriye liderlik etmeleri gerektiği
görüşleri egemen olmuştur. Bu perspektiften dolayı
meslek liseleri ile iş dünyası ile olan işbirliği ilişkileri
azalmıştır. Okul ve işletmeler arasında kopukluk başlamış
ve mesleki ve teknik ortaöğretim programları okul
merkezli olmaktan uzun yıllar kurtulamamıştır.

Mesleki ve teknik eğitimde bir birlik
oluşturabilmek amacıyla 1927 yılında 1052 Sayılı Meslek
Okulları Hakkında Kanun kabul edilmiştir. 1931 yılında
iller dokuz bölgeye ayrılmış ve her bölgede, mali ve
yönetimi bölgeye dâhil illerce karşılanmak üzere, birer
sanat okulu faaliyete geçirilmiştir. 1933 yılında Mesleki
Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü kurulmuş ve bu
yönetim, 1941 yılında Mesleki ve Teknik Öğretim
Müsteşarlığına dönüştürülmüştür. 1973 tarih ve 1739
Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası ile mesleki ve teknik
ortaöğretim kurumları liselere dönüştürülmüştür. 1997
yılında kabul edilen 4306 Sayılı Yasa ile sekiz yıllık
kesintisiz zorunlu ilköğretim uygulamasına geçilmiştir. Bu
yasa ile tüm mesleki ve teknik ortaöğretim, sekiz yıllık
ilköğretime dayandırılmıştır. Haziran 2005 tarihli ve 184
Sayılı Kurul Kararı ile 2005-2006 öğretim yılından
itibaren, 9’uncu sınıflardan başlamak üzere, üç yıllık
genel, mesleki ve teknik liselerin eğitim ve öğretim
süresinin dört yıla çıkarılması kabul edilmiştir.

 Türk Eğitim sisteminin ilk, orta, yüksek, meslek
ve teknik alt sistemlerden oluştuğu ifade edilirken,
Mesleki ve teknik öğretimde ise her iki yüz ilkokul
mezunu olan yerde, mesleğe yönelik muhtelif sınışı
meslek kurs veya okulların açılması kararlaştırılmıştır.

Burada halk eğitiminin önemi göze çarpar. Sanat
Liselerinin oluşumu bu dönemde gerçekleşmiştir.
Programlara Yabancı dil, müzik ve beden eğitimi gibi
derslerin eklenmesi yine bu şurada gerçekleşmiş olup
ilkokul mezunlarına çırak okulları, gündüz tekniker
okullarının eğitiminin 2 yıl, akşam tekniker okullarının ise
3 yıl olması kararlaştırılmıştır.

Mesleki ve teknik öğretim kurumlarını
bitirenlerin sanayide güçlükle iş bulmaları ve
buldukları işlerden hoşnut olmamaları,
• İş hayatına hazırlayan imkânların öğretim
sırasında yaratılmamış olması,
• Sanayi ile ilişkilerinin kopuk olması yüzünden
öğrenim sürecinde sanayide ki gelişmelerin
izlenememesi,
• İşverenlerin mesleki ve teknik öğretim okullarını
bitiren elemanların yeterliliği konusundaki
güvensizlikleri,
• Elemanların ücret, yetki ve sorumluluklarının
tespit edilmemiş olması.

Milli Eğitim Şûrası, 1939-2006 yılları arasında 17
kez toplanmıştır. Burada mesleki ve teknik eğitimle ilgili
olarak yaygınlaştırma, yöneltme, eğitim programlarını
geliştirme, niteliği artırma, öğrenim süresi, öğretim
süreçleri ve yönetim boyutlarında MEB’e yasal, yapısal ve
eğitsel yönden yol gösterici kararlar alınmıştır.
1961 Anayasası gereğince başlatılan planlı kalkınma
uygulamalarına temel oluşturan ve 19632005 yılları
arasında uygulanan sekiz adet Beş Yıllık Kalkınma
Planı’nda, mesleki ve teknik eğitimin nicel ve nitel yönden
geliştirilmesine dönük hedefler belirlenmiş bu hedeflere
ulaşılması için yapılması gerekenler ve alınması gereken
önlemler saptanmış ve uygulamaya dönük öneriler ortaya
konmuştur.

Bu yasanın 29. Maddesindeki “Ortaöğretim,
çeşitli programlar uygulayan liselerden meydana gelir.
Belli bir programa ağırlık veren okullara lise, teknik lise
ve tarım meslek lisesi gibi eğitim dallarını belirleyen adlar
verilir.” ifadesi ile, mesleki ve teknik ortaöğretim okulları
yeniden tanımlanmış ve lise adını almışlardır. Bunun yanı
sıra, mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarından mezun
olanlara, yetiştirildikleri yönde yüksek öğretime aday
olma hakkı tanınmıştır.

1983 yılında yapılan düzenleme ile mesleki ve
teknik ortaöğretim mezunlarına tüm
yükseköğretim kurumlarına girebilmeleri için aday olma
hakkı verilmiştir. Buna karşılık, 1999 tarihli YÖK kararı
ile mesleki ve teknik ortaöğretim okulu mezunlarının,
kendi alanları dışındaki yükseköğretim kurumlarına
yönelmelerini kısıtlamak amacıyla, farklı katsayı
uygulamaları getirilmiştir.

• Beceri eğitimi yaptırması zorunlu iş yerleri “20
ve daha fazla personel” olarak değiştirilmiştir.
• Mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumları ile
işletmelerde yapılacak mesleki eğitimin
planlanması, geliştirilmesi ve değerlendirilmesi
konularında karar almak üzere illerde il mesleki
eğitim kurulu kurulması öngörülmüştür.
• On ve daha fazla öğrenciye beceri eğitimi
yaptıracak işletmelerde, bu amaçla bir eğitim
birimi kurulması ve bu birimde, yapılan eğitim
için alanında ustalık yeterliğine sahip ve iş
pedagojisi eğitimi almış usta öğretici veya eğitici
personel görevlendirilmesi öngörülmüştür.

1923-1940 yılları arasında mesleki ve teknik
ortaöğretim öğrencileri okul-endüstri ortaklığı ile
yetiştirilmeye çalışılmıştır, dönemin ekonomik ve sosyal
yapısının etkileriyle de mesleki ve teknik ortaöğretim
kurumları ile endüstri arasındaki işbirliği geliştirilmiştir.
1940-1960 yılları arasında, meslek okulları mezunlarının
endüstriye öncülük etmesi düşüncesi ile mesleki ve teknik
ortaöğretim içe kapanmaya başlamış ve endüstri ile olan iş
birliği yapıları zayıflamıştır.
Bu durum 1960-1980 döneminde değişerek endüstrinin
yeterli katkısı olmadan mesleki ve teknik eğitimin nitelikli
olamayacağı düşüncesi ağırlık kazanmış ve tekrar okulendüstri
arasındaki eğitim yapıları geliştirilmeye
çalışılmıştır.
1980’den günümüze kadarki sürede ise bu işbirliği yapıları
mesleki eğitim projeleri ile desteklenerek geliştirilmiştir.
1975-1986 yılları arasında, mesleki ve teknik okullarda
atölye ve meslek derslerinin bloklaştırılıp öğrencilerin bir
bölümünün atölye derslerini iş yerlerinde yapabilmeleri
amacıyla, “Yoğunlaştırılmış Eğitim Uygulamaları”
başlatılmış ve bunu “Okul Sanayi Ortaklaşa Eğitim Projesi
(OSANOR)” takip etmiştir.
1982-1983 öğretim yılında, OSANOR projesinin kapsamı
genişletilerek Mesleki ve Teknik Eğitim Projesi (METEP)
uygulanmaya konmuş ve bunu 1993 yılında Mesleki ve
Teknik Eğitimi Geliştirme Projesi (METGE), 2002 yılında
da Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi
Projesi (MEGEP) takip etmiştir.

• Yerel ihtiyaçlara duyarlı okul yapısı ve öğretim
sistemi geliştirmek (Bu amaç la bölgesel mezun
izleme çalışmaları başlatılmıştır.),
• Çevrenin katılım ve işbirliğini sağlamak (Bu
amaçla Okul-Danışma ve Meslek Danışma
Kurulları oluşturulmuş, ayrıca okul tarafından
Sanayi Koordinatörleri görevlendirilmiştir.),
• Belirlenen ihtiyaçlara yönelik modüler öğretim
programları geliştirmek (Eğitim programlarının
geliştirilmesinden sorumlu Program
Koordinatörü görevlendirilmiştir.),
• Eğitim sisteminde çağdaş teknolojiyi
uygulayabilmek,
• Mesleğe yönelik standartları öğretime taşımak,
• Kaynak materyaller hazırlamak,
• Öğrencileri iş hayatı ve istihdam olanakları
hakkında bilinçlendirmek (Bu amaçla Mesleki
Rehber görevlendirilmiştir).

Günümüzde mesleki ve teknik ortaöğretim
okulları, bağlı oldukları Genel Müdürlüğe göre dört
gruptan toplanmaktadırlar:
1. Erkek Teknik Ortaöğretim Genel Müdürlüğüne
bağlı Endüstri Meslek ve Anadolu Meslek
Liseleri ile Teknik ve Anadolu Teknik Liseleri.
2. Kız Teknik Ortaöğretim Genel Müdürlüğüne
bağlı Kız Teknik ve Anadolu Kız Teknik ile
Anadolu Meslek Liseleri
3. Ticaret ve Turizm Öğretimi Genel Müdürlüğüne
bağlı Ticaret Meslek ve Anadolu Ticaret Meslek
Liseleri ile Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek
Lisesi ve Anadolu İletişim Meslek Liseleri
4. Din Öğretimi Genel Müdürlüğüne bağlı İmam
Hatip ve Anadolu İmam Hatip Liseleri
Bu okullar 1973 Milli Eğitim Temel Yasası’ndan önce
“Enstitü” ve “Okul” olarak adlandırılırken, yasadan sonra
“Lise” adını almış ve meslek liselerinin öğrenim süresi üç,
teknik liselerin dört yıl olmuştur. Daha sonra yabancı dille
öğretimi ağırlık verilen meslek ve teknik liselerin adlarına
“Anadolu” sözcüğü eklenmiştir. 2005-2006 öğretim
yılından itibaren bu okulların tümünün öğrenim süresi dört
yıl olmuştur.