İLKÖĞRETİM II:1973-2007

Türkiye’deki eğitim kurumlarının yapısı
incelendiğinde, yapının örgün ve yaygın eğitim kurumları
olmak üzere ikiye ayrıldığı görülmektedir. Örgün eğitim
kurumları; okulöncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim ve
yükseköğretim basamaklarından oluşmaktadır.

İlköğretim, örgün eğitim sisteminin ilk ve önemli
eğitim basamağıdır. Çünkü bu basamakta kazanılan bilgi
ve beceriler diğer eğitim basamaklarında kazanılacak
bilgi ve beceriler için temel oluşturmaktadır. Türkiye’de,
ilköğretimi bitiren bireylerin büyük çoğunluğunun sonraki
eğitim basamaklarına devam etmemesi ya da edememesi
bu basamağın etkili olarak değerlendirilmesini
gerektirmektedir. Çünkü bireylerin ilköğretim
basamağında kazandıkları temel bilgi, beceri, görüş ve
tutumlar daha sonraki yaşamları üzerinde çok etkili
olmaktadır.

1973-1981 yılları arasını kapsayan dönemdeki
ilköğretimle ilgili gelişmelere, 1973 yılında çıkarılan 1739
Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası; bu dönemde toplanan
Dokuzuncu ve Onuncu Milli Eğitim şûraları ve yine bu
dönemde uygulamaya konulan Üçüncü ve Dördüncü Beş
Yıllık Kalkınma Planları yön vermiştir.

1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası ile Türk
Eğitim Sistemi kapsamlı bir biçimde ele alınarak yeniden
düzenlenmiştir. Bu yasada, 6-14 yaş arasındaki kız ve
erkek tüm çocuklar için zorunlu ve parasız olan sekiz
yıllık bir temel eğitim öngörülmüştür. Yasanın bu hükmü
gereğince, beş yıllık ilkokullar ile üç yıllık ortaokullar
birleştirilerek sekiz yıllık “Temel Eğitim” basamağını
oluşturmuşlardır. Ancak Milli Eğitim Temel Yasası’nda
öngörülen sekiz yıllık zorunlu temel eğitim uygulaması
yaklaşık 25 yıl sonra gerçekleştirilebilmiştir.

1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası’nın
getirdiği bir diğer önemli yenilik ise, öğretmenlik
mesleğinin yükseköğretim gerektiren bir uzmanlık alanı
olduğunu vurgulayan hükmüdür. Yasanın bu hükmü
uyarınca, ortaöğretim düzeyindeki ilköğretmen
okullarından sınıf öğretmeni yetiştirme işine son verilerek,
sınıf öğretmeni yetiştirmek üzere Milli Eğitim
Bakanlığı’na bağlı iki yıllık eğitim enstitüleri kurulmuştur.
Böylece, 1974-1975 öğretim yılından itibaren temel
eğitimin ilk beş yılını kapsayan ilkokullarda görev
yapacak sınıf öğretmenlerinin yetiştirilmesi görevini
önlisans düzeyinde öğretim yapılan iki yıllık eğitim
enstitüleri üstlenmiştir. Temel eğitimin ikinci basamağını
oluşturan ortaokullarda görev yapacak alan
öğretmenlerinin yetiştirilmeleri, önceden olduğu gibi gene
üç yıllık eğitim enstitülerinde sürdürülmüştür. Metin
düzenleyici yazılımlar ne zaman geliştirilmeye
başlanmıştır?

1973-1981 yılları arasını kapsayan dönemde
Dokuzuncu ve Onuncu Milli Eğitim şûraları toplanmıştır.

Dokuzuncu milli eğitim şurası 24 Haziran-4
Temmuz 1974 tarihleri arasında toplamıştır.

Dokuzuncu Milli Eğitim şûrası, genel ekonomik
planlama ışığında, eğitim sisteminin tümüne yönelmiş ve
Milli Eğitim Sisteminin Bütünlüğü İçinde Programlar ve
Öğrenci Akışını Düzenleyen Kurallar adı altında önemli
çalışmalar gerçekleştirmiştir. Şûra’nın ilköğretimle ilgili
gündeminde ortaokulun amaç ve görevleri tanımlanmış;
ortaokul programının genel özelliklerine değinilerek
programda yer alması gereken ortak ve seçmeli dersler
belirlenmiştir.

Onuncu milli eğitim şurası 23-26 Haziran 19781
tarihleri arasında toplamıştır.

Onuncu Milli Eğitim Şûrası’nda da, önceki
şûrada olduğu gibi, Türk Milli Eğitim Sisteminin Yapısı,
Programlar ve Öğrenci Akış Kuralları üzerinde
durulmuştur.

Bu şûra’da, Türk Milli Eğitim Sisteminin Atatürk
ilkeleri doğrultusunda bütünleştirilmesini öngören bir
model önerilmiştir. Bu modele göre, ilk ve ortaokul
programlarının temel eğitim programları halinde
bütünleştirilmesi öngörülmüştür. Yine bu şûrada
ilköğretimle ilgili olarak; temel eğitim okullarında birer
yıllık anasınıfları açılması, temel eğitime giriş yaşının
yediden altıya indirilmesi ve sekiz yıllık zorunlu eğitim
uygulamasına geçilmesi, zorunlu temel eğitim
uygulamasının aşamalı olarak yaygınlaştırılması ve bu
yaygınlaştırma sürecinde yatılılık, araçla taşıma ve benzeri
yöntemlerden yararlanılması gibi önemli kararlar
alınmıştır.

Onuncu Milli Eğitim şûrası’nda ilköğretim
basamağına öğretmen yetiştirmeyle ilgili olarak ilk beş yıl
için sınıf öğretmenliği, son üç yıl için ise alan
öğretmenliğinin temel olması kararlaştırılmıştır. Ayrıca,
temel eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlerden
yükseköğrenim görmemiş olanların olanaklar ölçüsünde
yükseköğrenim görmelerinin sağlanması konusu da karara
bağlanmıştır.

1973-1981 yılları arasında Üçüncü ve Dördüncü
Beş Yıllık Kalkınma Planları uygulamaya konulmuştur.

Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1973-1977
yılları arasında uygulamaya konulmuştur.

1973-1977 yılları arasında uygulamaya konulan
Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı uyarınca, 22 yıl içinde
temel eğitimin sekiz yıla çıkarılması öngörülmüştür.
Ayrıca, yine bu plan ile 1977 yılında ilkokullarda
okullaşma oranının %100’e; ortaokullarda ise, %75’e
çıkarılması hedeflenmiştir. Ancak, uygulanan bu plan
sonunda belirlenen sayısal hedeflere ulaşılamamış;
ilkokullardaki okullaşma oranı %87,5, ortaokullarda ise
%35 düzeyinde gerçekleşmiştir.

1979-1983 yılları arasında uygulanan Dördüncü
Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda okullaşma oranı,
ilköğretim birinci basamakta %100, ikinci basamakta ise
% 60 olarak öngörülmüştür. Ayrıca, bu plan döneminde,
ilköğretim yaşı 6-14 yaş olarak değiştirilerek altı yaş
grubundaki çağ nüfusunun da ilköğretim kapsamına
alınması; tüm köylerin okula, okul olmayan yerlerdeki
çocukların da okula kavuşturulması hedeflenmiştir.

Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı sonunda da,
fiziki kapasite yaratılmasındaki sınırlılık, derslik ve okul
sayılarındaki yetersizlik, öğretmen dağılımındaki
dengesizlik, ilkokul programlarının temel eğitimin
amaçlarına uygun biçimde geliştirilmemiş olması ve araçgereç
eksikliği vb. nedenlerden dolayı ilköğretimle ilgili
olarak belirlenen sayısal ve nitel hedeflere ulaşılamamıştır.

1973-1981 yılları arasında ilköğretimdeki okul
sayısı yaklaşık %13, öğrenci ve öğretmen sayısı da
sırasıyla %7 ve %37 oranında artmıştır. 1973-1974 eğitimöğretim
yılında ilköğretimde öğretmen başına düşen
öğrenci sayısı 33 iken, 1980-1981 eğitim-öğretim yılında
öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 26 olarak
gerçekleşmiştir.

1982-1996 yılları arasını kapsayan dönemdeki
ilköğretimle ilgili gelişmelere; 1983 yılında kabul edilerek
uygulamaya konulan program geliştirme modeli ve bu
modele göre 1985, 1990 ve 1992 yıllarında öğretim
programlarında yapılan program geliştirme ve değiştirme
çalışmaları, bu dönemde toplanan On İkinci ve On Beşinci
Milli Eğitim şûraları ve yine bu dönemde uygulamaya
konulan Beşinci, Altıncı ve Yedinci Beş Yıllık Kalkınma
Planları yön vermiştir.

Yeni düzenlemeye göre programların derslere
göre hazırlanması esası getirilmiştir. Ancak, kararda, bu
model konusunda bağlayıcı bir madde bulunmaması
nedeniyle, kimi programlar farklı modellerle hazırlanarak
geliştirilmiştir. Böylece, ders programlarının
geliştirilmesinde bir standartlaşma yerine çeşitliliğe doğru
gidilmiştir.

1985, 1990 ve 1992 yıllarında ilköğretim
programları üzerinde yeni düzenlemeler
gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde Fen Bilgisi, Sosyal
Bilgiler, Matematik, Müzik, Beden Eğitimi ve Resim-İş
Öğretim Programları ele alınmıştır.

1982-1996 yılları arasında On Birinci, On İkinci,
On Üçüncü, On Dördüncü ve On Beşinci Milli Eğitim
şûraları toplanmıştır. Toplanan bu şûraların sadece
ikisinde ilköğretimle ilgili kararlar alınmıştır. Bunlar, On
İkinci ve On Beşinci Milli Eğitim şûraları’dır.

18-22 Temmuz 1988 tarihleri arasında toplanan
On İkinci Milli Eğitim şûrası kapsamında, ilköğretime
yönelik alınan kararlar şöyle sıralanabilir:
• Liselerin bünyesinde bulunan ortaokulların
tamamen ilköğretim bünyesine alınması
• Mevcut ortaokulların ilköğretimle bütünleştirilmesi
• İlköğretime başlama yaşının 72 ay olarak
belirlenmesi
• Sekiz yıllık zorunlu öğretime geçişin, bir program
ve sistem bütünlüğü içinde uygulanması ve altıncı
plan dönemi sonuna kadar yaygınlaştırılması
• Ortaokullar ile ilköğretim okullarının son iki
yılında her öğrenci için ayrı bir değerlendirme
dosyasının tutulması
• Sekiz yıllık ilköğretimin ortak bir öğretim
programına kavuşturulması
• Merkezi yerlerden başlanarak diplomaların
sekizinci yılın sonunda verilme uygulamasına
geçilmesi
• Öğretim programları hazırlığı ve eğitim teknolojisi
seçiminde kullanılmak üzere, her kademe ve yöre
için “öğrenme güçlükleri araştırmaları”nın
yapılması
• Öğrenci velilerinin, çocuklarının durumu ve
yönelmesi yararlı olacak meslek ve bilgi alanları
konusunda aydınlatılması
• Yatılı ilköğretim bölge okullarından mezun olan
kız öğrencilerin, meslek kazandırıcı okullara
sınavsız alınmaları
• Kız öğrencilerin okula devamlarının özendirilmesi.

13-17 Mayıs 1996 tarihleri arasında toplanan On
beşinci Milli Eğitim şûrası kapsamında, ilköğretime
yönelik alınan kararlar şöyle sıralanabilir:
• Temel eğitim kavramı yerine ilköğretim
kavramının kullanılması
• İlköğretimin sekiz yıllık zorunlu eğitim olarak
uygulanması ve sekiz yıl sonunda tek diploma
verilmesi
• Dokuzuncu sınıfın liseye ya da mesleki eğitime
yönlendirme yılı olması
• Sekiz yıllık ilköğretim uygulamasına geçilmeden
önce ilköğretimin amaçlarının ve ders
programlarının bütünlük ilkesine bağlı olarak
yeniden düzenlenmesi
• Altıncı, yedinci ve sekizinci sınıflarda seçmeli
derslere işlerlik kazandırılması.

1982-1996 yılları arasında Beşinci, Altıncı ve
Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planları uygulamaya
konulmuştur.

1985-1989 yılları arasında uygulamaya konulan
Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda, ilköğretim;
anasınıfı, ilkokul ve ortaokulu kapsayan eğitim basamağı
biçiminde tanımlanmıştır. Buna göre, öğrenciyi tanıma,
yöneltme, üst öğrenime ve mesleğe hazırlama, diğer
eğitim basamaklarıyla ve çevreyle bütünleşme
ilköğretimin temel özellikleri olarak vurgulanmıştır.

1990-1994 yılları arasında uygulanan Altıncı Beş
Yıllık Kalkınma Planı’nda, ilkokul çağındaki nüfusun
tamamının okullaştırıldığı kabul edilerek ilkokullarda
niteliğin yükseltilmesine yönelik çalışmaların yapılması
gerektiği vurgulanmıştır. Bu dönem içerisinde Milli
Eğitimi Geliştirme Projesi kapsamında Müfredat
Laboratuvar Okulları (MLO) açılmış ve niteliği
geliştirmeye yönelik çalışmalar yapılmıştır. Müfredat
Laboratuvar Okulları ile gelen en önemli yenilik,
geliştirilen programların pilot uygulama olarak bu
okullarda denenmesidir.

1996-2000 yılları arasında uygulanan Yedinci
Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda, eğitimin en öncelikli
sektör olacağı, niteliğinin yükseltilip geliştirileceği ve
eğitimde fırsat eşitliği sağlanmasına çalışılacağı
vurgulanmıştır. Bu plan dönemi sonunda, sekiz yıllık
zorunlu eğitimde okullaşma oranının %100 olması
hedeflenmiştir. Ayrıca, Öğretim Birliği Yasası
çerçevesinde, sekiz yıllık zorunlu eğitimin temel eğitim
olarak uygulanması, eğitimin her basamağında teknoloji
destekli eğitim yapılması, aşamalı olarak bilgisayar
destekli eğitimin geliştirilerek yaygınlaştırılması konuları
üzerinde önemle durulmuştur.,

1982-1996 yılları arasında ilköğretimdeki okul ve
sayısı yaklaşık %6, öğretmen sayısı da %9 oranında
artmıştır. 1982-1983 eğitim-öğretim yılında öğretmen
başına düşen öğrenci sayısı 28 iken, 1995-1996 yılında
öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 27 olmuştur.

1997-2007 yılları arasını kapsayan dönemdeki
ilköğretimle ilgili gelişmelere, 1997 yılında kabul edilerek
uygulamaya konulan 4306 Sayılı Yasa, bu yasaya bağlı
olarak ilköğretim okulu programlarında yapılan
düzenlemeler, 2004 yılında geliştirilen ilköğretim
programları, bu dönemde toplanan On Altıncı ve On
Yedinci Milli Eğitim şûraları ile yine bu dönemde
uygulamaya konulan Sekizinci ve Dokuzuncu Beş Yıllık
Kalkınma Planları yön vermiştir.

4306 Sayılı Yasa’nın getirdiği uygulamalar
şunlardır:
• İlköğretim kurumlarının sekiz yıllık okullardan
oluşması, bu okullarda zorunlu ilköğretimin
kesintisiz yapılması ve bitirenlere “ilköğretim
diploması” verilmesi,
• İlköğretimin 6., 7. ve 8. sınıf öğrenimini
ortaöğrenim kurumları bünyesinde yapmakta olan
öğrenciler ile çıraklık eğitim merkezlerindeki
öğrencilerin eğitimlerini bu kurumlarda tamamlaması ve 1997-1998 öğretim yılı başından
itibaren bu sınıflara hiçbir şekilde öğrenci
alınmaması,
• Kimi derslerin öğretimini yabancı dille yapan
okulların hazırlık sınıflarında başarılı olan
öğrencilerle 1997-1998 öğretim yılı başında
okumaya hak kazanan öğrencilerin zorunlu
ilköğretimlerini bu okullarda tamamlaması,
• Milli Eğitim Sisteminin öğrencileri ilgi, yeti ve
yetenekleri doğrultusunda her bakımdan
yöneltmeyi gerçekleştirecek biçimde düzenlenmesi;
bu amaçla, ortaöğretim kurumlarına eğitim
programlarının hedeflerine uygun düşecek şekilde
hazırlık sınıflarının konulabilmesi,
• Sekiz yıllık kesintisiz ilköğretim giderlerinde
kullanılmak üzere 01.09.1997- 31.12.2000 tarihleri
arasında bazı işlem ve kâğıtlardan eğitime katkı
payının alınması.

İlköğretim okulu programında yapılan
değişiklikler şöyledir:
• İlköğretim 6. ve 7. sınıflarda yer alan Milli Tarih ve
Milli Coğrafya dersleri Sosyal Bilgiler adı altında
birleştirilerek 4., 5., 6. ve 7. sınıflarda haftada üç
saat olmak üzere ilköğretim okulu programına
alınmıştır.
• İlköğretim 4. sınıftan itibaren yabancı dil
öğretimine yer verilmiş ve 6. sınıftan itibaren bu
derslerin süresi artırılmıştır.
• İlköğretim 3. sınıftan itibaren İş-Eğitimi dersi
haftada üç saat olmak üzere programda yer
almıştır.
• İlköğretimin ilk üç sınıfında “Bireysel ve Toplu
Etkinlik” adı altında seçimlik derslere ve
etkinliklere yer verilmiştir.
• İlköğretim 4. sınıftan itibaren seçimlik derslere
programda yer verilmeye başlanmıştır.

Sekiz yıllık ilköğretimin yaygınlaştırılması
amacıyla uygulamaya konulan diğer bir yenilik de taşımalı
ilköğretimdir. Bu uygulamanın nedeni; okulu bulunmayan,
nüfusu az ve dağınık yerleşim birimlerinde bulunan
ilköğretim çağındaki çocuklar ile birleştirilmiş sınıf
uygulaması yapan okullarda bulunan öğrencilerin daha
nitelikli eğitim-öğretim olanaklarına kavuşturulması,
eğitimde fırsat ve olanak eşitliğinin sağlanması olarak
belirtilmektedir.

2004 İlköğretim Programlarını geliştirme
çalışmalarında şu hareket noktaları temel alınmıştır:
• Yeni öğretim programları ülkenin tarihsel, kültürel,
sosyal ve ahlâki birikimini ve kalıtımını
motivasyon kaynağı olarak görür ve Atatürk’ün
kurduğu Türkiye Cumhuriyeti projesinin gelişerek
devamlılığı ilkesini birinci referans noktası olarak
ele alır.
• Yeni öğretim programları dünyada yaşanan tüm
değişimleri ve gelişmeleri ikinci referans noktası
olarak alır. Son yıllarda uzak doğu, Kuzey Amerika
ve Avrupa Birliği ülkelerinde peş peşe
gerçekleştirilen program hareketleri bu anlamda
önem taşır. Bu hareketlerin çıkış noktası, sanayi
toplumu için uygun olan eğitim modellerinin bilgi
toplumunun rekabetçi yapısını kaldıramaması
olarak değerlendirilir.
• Türkiye, Avrupa Birliğine üye olmayı hedefleyen,
bunu bir millet projesi olarak ele alan, bu konuda
gerekli kanunları çıkaran ve adımları atan ülke
olarak tüm çalışmalarını ve çabasını bu doğrultuda
yönlendirmiştir. Bu nedenle, yeni öğretim
programları, üçüncü referans noktası olarak,
Avrupa Birliği normlarını, hedeflerini ve eğitim
anlayışını kabul eder.
• Yeni öğretim programları, ülkemizin mevcut
eğitim özelliklerinin belirlenmesini, başarı ve
başarısızlıkların değerlendirilmesini ve ortaya
çıkan sonuçları dördüncü referans olarak kabul
eder. PISA, TIMSS ve PIRLS gibi uluslararası
araştırmaların ortaya koyduğu bulgular bu
çerçevede ele alınır.

13-17 Kasım 2006 tarihleri arasında toplanan On
Yedinci Milli Eğitim şûrası’nda Türk Millî Eğitim
Sisteminde Basamaklar Arasında Geçişler, Yönlendirme
ve Sınav Sistemi ile, Küreselleşme ve Avrupa Birliği
sürecinde Türk Eğitim Sistemi konuları ele alınmıştır.

Şûrada ilköğretimle ilgili olarak şu öneriler
kararlaştırılmıştır:
• İlköğretim 8. sınıf sonunda yapılan Ortaöğretim
Kurumları Sınavı’nın (OKS) kaldırılması
• Öğrencileri yöneltmeye yönelik olarak ailelerle ve
meslek örgütleriyle işbirliğine gidilmesi,
• Her ilköğretim okuluna rehber öğretmen
görevlendirilmesi,
• İlköğretimde seçmeli ders sayısının artırılması,
• Özel sektörün eğitime yatırım yapması ve özel
sektörden hizmet satın alınması konusunda öneriler
getirilmiştir. Bunun yanı sıra, şûranın ilköğretimle
ilgili olarak dikkat çeken önerilerinden biri de sınıf
öğretmenliği ile ilgilidir. şûranın önerisine göre,
• 1, 2 ve 3. sınıflarda derslerin sınıf öğretmenleri, 4
ve 5. sınıflarda ise derslerin dal öğretmenleri
tarafından verilmesi.