OSMANLI DEVLETİ'NDE EĞİTİM

Bu dönemde, Batıda endüstri ve teknolojinin
hızla geliştiği; Osmanlı Devleti’nin ise, ekonomik ve
askeri gücünü giderek yitirmeye başladığı görülür. Bu
durumun farkına varan kimi Osmanlı yöneticileri, devleti
eski gücüne kavuşturabilmek için çeşitli reform
hareketlerine girişmişlerdir. Çağdaşlaşma hareketleri
denilebilecek bu değişmeler ilk olarak orduda başlamıştır.
Ancak, İslâm dini ve kültürüne sıkı sıkıya bağlı olan,
Batıdaki gelişmelere kapılarını kapatarak gerici güçlerin
etkisi altında kalan geleneksel okullarda amaçlanan
toplumsal değişime uygun insan gücü yetiştirmek pek
olanaklı değildi. Ne var ki, bu geleneksel okulların
yanında, yeni ve çağdaş nitelikli okullar da açılmaya
başlanmış ve eğitim sistemindeki bu ikili yaklaşım
Cumhuriyet dönemine dek sürmüştür.

Avrupa’nın bu gelişmesinin nedenlerini gerektiği
gibi değerlendirememiş; gerilemenin nedenlerini yalnızca
askeri alanda görmüş ve bu alanda önlemler alma yoluna
gitmeyi tercih etmiştir.

Osmanlı eğitim sistemindeki “anlaşılmayan
metinleri ezberleme” geleneğini yıkmış; “işe ve
uygulamaya dayalı eğitim” geleneğini kurmuştur.

1773 ile 1839 yılları arasındaki dönemde görülür.

Bu dönemde, eğitimde yenileşmeye askerî
okullar açılarak başlanmış; okullarda ilk kez Batı dilleri
(Fransızca, İngilizce) programlara girmiş; 1826’da
Yeniçeri Ocağı kaldırılmış; ilköğretim zorunluluğu ilk kez
bu dönemde getirilmiş; Batı ile ilişkiler artmış ve
1830’larda Avrupa’ya öğrenci gönderilmiş; Türkçe
yayınlanan ilk gazete, Takvimi Vekâyi adıyla bu dönemde
çıkmıştır.

Genellikle ailelerin sorumluluğunda çeşitli
biçimlerde gerçekleştirilmesinin yanında, okullaşmış
biçimiyle Sıbyan Okulları (Mektebi Sıbyan) denilen
kurumlarda yapılırdı.

Bu okullar ağırlıklı olarak dini bilgilerin
öğretiminin yapıldığı Mahalle Mektepleri/Sıbyan
Okullarıdır.

612 yaşlarındaki kız ve erkek çocukların birlikte
(karma) öğrenim gördükleri temel eğitim kurumlarıdır.

Sıbyan okullarının amacı, öğrencilere Kur’an
okutmak, namaz ayetlerini ve namaz kılmasını öğretmek,
biraz da yazı yazdırmaktı.
Sıbyan okullarında sınıf sistemi yoktu. Bireysel
yöntemlerle dört işlemin kurallarını belletmekte bu
okulların görevleri arasındaydı. Bu eğitim kurumlarında,
gerçekleştirilen dersler dışında, vakıf etkinlikleri
çerçevesinde, ilkbaharda çevre gezileri de düzenleniyordu.

Fatih Sultan Mehmet (1432-1481) döneminden
başlayarak Cumhuriyet dönemine gelinceye dek, başta
sultanlar olmak üzere, devletin ileri gelenleri, varlıklı
kimseler İstanbul’un her semtinde sıbyan okulları
yaptırmışlardır. Anadolu’da ise, sıbyan okulları,
Selçukluların düzenli bir yönetim anlayışıyla
geliştirdikleri kent yaşamı içinde, Osmanlı döneminde de
sayıca sürekli artmıştır.

Bu okulların amacı, küçük yaşlardaki çocukların
ezberleme yeteneğinden yararlanarak onları hafız olarak
yetiştirmektir.

sıbyan okulları ve Darü’lhüffaz’ların da üstünde,
Kur’an’ı ezberletmek ve bunu çeşitli Arap Lehçelerine
göre, değişik türlerde okutmak için açılan okullardır.

Fatih Sultan Mehmet döneminde, medrese
derslerine ek olarak öğretmenlikle ilgili kimi dersler
konmuştur. Ancak daha sonraları bu uygulamalardan
vazgeçilmiş ve sıbyan okullarında öğretmenlik için
medreseden diploma almak yeterli görülmüştür. Daha
sonraki dönemlerde ise, sıbyan okulu öğretmenliği için
mahalle camiinin imamı ya da müezzini olmak; ya da
Kur’an okumayı bilen yaşlı bir insan olmak yeterli bir
koşuldu.

Osmanlılardaki devşirme sistemi gereğince,
Hristiyan çocuklarının yeniçeri yetiştirilmek üzere
eğitildiği kurumlardır.

Osmanlı Devleti’nde de bilim adamı, devlet
adamı ve din adamı yetiştirme işlevlerini uzun yıllar etkili
biçimde sürdüren, orta ve yükseköğretim düzeyinde eğitim
öğretim yapılan kurumlardı.

İlk kez Selçuklular zamanında kurulmuş,
Osmanlılar zamanında da süregelmiş olan oldukça yaygın
ve önemli öğretim kurumlarıdır.

Müderrisler ve müderris yardımcıları olan
muitler, kadılar, müftüler, öğretmenler vb. elemanları
içinde toplayan İlmiye Sınıfı tarafından verilirdi.

Sıbyan okullarını bitirenler ya da kendi kendini
özel olarak yetiştirmiş ve özel öğrenim görmüş erkek
öğrenciler gitmekteydi. Kız öğrenciler medreselere
alınmazdı.

Medreseler yatılı okullardı, öğrenim parasızdı ve
öğrencinin yemeği ve giyimi medrese yönetimince
karşılanırdı.

İlk Enderun Okulu 1455 yılında Fatih Sultan
Mehmet tarafından kurulmuştur.

Türk toplumunda ileride görev alacak yönetici ve
devlet adamlarını eğitmek, onları güzel konuşan, dürüst,
kibar ve adil elemanlar olarak yetiştirmekti.

Bu okulda; medreselerde okutulan konulardan
başka, beden eğitimi, Türk örf ve âdetleri, nezaket
kuralları, askerî sporlar gibi konulara özel bir önem
veriliyor; hem özel hem de toplum yaşantısında düzenli ve
disiplinli davranışlar geliştirilmeye çalışılıyordu.
Öğrencilere müzik, resim, yabancı dil (Arapça ve Farsça)
ve matematik de öğretiliyordu.

Özellikle medreselerden farklı, laik kurumlardı.
Bu okullarda eğitim gören kişiler; din, dil ve ırk
önemsenmeksizin bilgi ve yeteneklerine göre, Osmanlı
siyasal sistemi içinde yerlerini alabiliyorlar, askeri lider ya
da yüksek yönetici olarak görevlendiriliyorlardı.

1773’te açılan Mühendishane-i Bahri
Hümayûn’dur.

Mühendishane-i Berri Hümayun.

1827’de açılan Tophane-i Âmire (Askeri Tıp
Okulu). Bu okul, Gülhane Askerî Tıp Akademisinin
başlangıcı sayılır. 1834’te açılan Mektebi Hümayûnu
Ulûmi Harbiye. Bu okul da günümüzdeki Kara Harp
Okulunun başlangıcıdır. 1834’te kurulan Mızıka-i
Hümayûn (Askeri Bando Okulu).

Bütün bu okullar, o yıllarda Avrupa’daki
örneklerine uygun biçimde kurulmuş olup yeni silâh,
savaş bilgisi ve öğretimde izlenecek yöntemlerin
kullanılıp geliştirilmesine önemli katkılar sağlamıştır.
Böylece, öğretimde ezberleme yerine, uygulamaya dönük
yeni yöntemler kullanılmaya başlandı.

Azınlıklara Fatih Sultan Mehmet döneminden
başlayarak; inanç ve ibadetlerini, gelenek ve göreneklerini
sürdürmeleri konusunda birçok hak ve özgürlükler
tanınmıştır. O dönemlerde eğitim, dinsel etkinliklerden
ayrı düşünülmediği için azınlıklar kendi geleneklerine
uygun biçimde eğitimlerini sürdürmeğe geliştirme olanağı
bulabilmişlerdir. Azınlık okullarının programları, dersleri,
uygulamaları vb. tüm çalışmaları devlet tarafından
denetlenemiyordu. Azınlık okullarına ve yabancı okullara
tanınan bu ayrıcalık Tanzimat’tan sonra da sürmüş ve
giderek yaygınlaşmıştır.

• Tarihsel gelişim süreci içinde, ülkede yeniliklere
büyük gereksinim duyulması ve halkın
eğitilmesinin “Devlet ve hükûmetin önemli bir
görevi” olarak görülmesi (1869 tarihli Maarifi
Umumiye Nizamnamesi),
• Osmanlı yönetimine ve Türklere karşı düşmanca
davranan Avrupa kamuoyunu kazanmak umudu,
• Avrupa devletlerinin baskıları.

Devleti felâkete gidişten kurtaracak yolun
eğitimin geliştirilmesi olduğu anlaşılmış ve çeşitli eğitimci
ve yazarlar ailelerin ve devletin eğitim görevleri
konusunda yazılar, kitaplar yazmaya başlamışlardır. Yeni
okullar açılmış, yeni ders araç gereçleri, öğretim
yöntemleri kullanılmaya başlanmıştır. Medrese dışındaki
örgün eğitimde, ilk, orta, yüksek biçiminde basamak
sistemine gidilmiş; eğitim yönetiminde yeni bir
örgütlenmeye geçilmiştir. Avrupa’daki gelişmelerin
topluma tanıtılmasında ve eğitimdeki yenileşmelerde,
Avrupa’da görevli Osmanlı elçilerinin ve öğrenim gören
aydınların önemli rolü olmuştur. Bu arada, azınlık okulları
ve yabancı okullar büyük gelişme göstermiş, devlet içinde
bir tehlike haline gelmeye başlamışlardır. Açılan yeni
okulların programlarına yaşama dönük, yeni dersler
konurken, Tanzimat’ın kökleşmesi için sivil okullara,
aydın ve memur yetiştirmeye özen gösterilmiştir. Medrese
dışındaki okullarda “Osmanlıca” denilen Türkçe, öğretim dili olarak benimsenmiş; mesleki ve teknik eğitimin
temelleri atılmış, ilk kez öğretmen yetiştiren meslek
okulları, kızlar için orta dereceli okullar açılmış; öğretmen
ve öğrencilerin kılık ve kıyafetleri düzenlenmiş; disiplin
aracı olarak falaka yasaklanmıştır.

• Eğitim Bakanlığının kurulması
• Genel Eğitim Yasasının çıkarılması
• Eğitim sisteminin ilk, orta ve yükseköğretim
olarak basamaklandırılması
• Yeni okulların açılması ve bu okullarda yeni
eğitim programlarının uygulanması
• Öğretmen yetiştirmeye önem verilmesi
• Kızlar için orta dereceli okulların açılma

Eğitimin ilk, orta ve yüksek aşamalarda
düzenlenmesini, ilköğretimi sağlayan sıbyan okullarının
geliştirilmesini; öncelikle devlete memur yetiştirmek
amacıyla açılmış olan rüşdiye okullarının
yaygınlaştırılmasını; bütün okulların kitaplarını yazdırmak
üzere bir kurul oluşturulmasını ve sürekli biçimde eğitim
sorunları üzerinde çalışacak (geçici olmayan) bir eğitim
genel meclisinin kurulmasını kararlaştırdı.

Yapılan planlama ilköğretimi, özel bağış ve
yardımlarla yürütülen cami okullarından farklı olarak
devlete bağlı kurumlar haline getirmeyi amaçlamıştır.

Bu tüzüğe göre, ilköğretim zorunlu olarak
köylere dek yaygınlaştırılacak, okullar merkezden
yönetilecek, okullara öğretmen okulundan yetişmiş
öğretmenler verilecek, öğretmenlere yeterince maaş
bağlanacaktır. Ayrıca okulların eğitim programlarına,
dinsel bilgilerin yanında, Aritmetik, Tarih, Coğrafya gibi
dünyevi bilgiler veren dersler de konulacaktır.

• Rüşdiye: İlkokul üzerine dört yıl öğretim yapılan
okuldur
• İdadiye: Dört yıllık rüşdiye üzerine üç yıl öğretim
yapılan okuldu
• Sultaniye: Rüşdiyelerin üzerine altı yıl öğretim
yapılan okuldur.

Tanzimat döneminde, her düzeydeki (ilk, orta,
yüksek) eğitim aşamasını içinde bulunduran medreselerin
dışında, yeni ve ayrı bir ortaöğretime gereksinim
duyulduğu undan dolayı açılmıştır.

Bu okulların programlarında; Arapça Dilbilgisi,
Yazı, Türkçe Okuma-Yazma, Farsça, Kur’an Okuma,
Osmanlı İslam ve Dünya Tarihleri, Aritmetik ve Coğrafya
gibi dersler bulunmaktaydı. 1869’dan sonraki programlara
Osmanlıca Dilbilgisi, Geometri, Jimnastik ve isteyenler
için Fransızca gibi dersler eklendi.

Bu okulların programlarında genelde şu dersler
yer almaktaydı: Türkçe Okuma-Yazma (Kompozisyon),
Fransızca, Mantık, Ulusal Ekonomi, Tarih, Coğrafya,
Cebir-Geometri, Defter Tutma, Canlılar, Fizik, Kimya,
Resim.

Çünkü Müslümanlarla Osmanlı uyruğunda olan
Hıristiyanları birbirine kaynaştırarak onları bu kurumlarda
ortak bir kültürle yetiştirmek ve birlikte yükseköğretime
hazırlamak amaçlanıyordu.

Yükseköğretime öğrenci hazırlamada Batı
ülkelerindeki yapı ve düzeye uygun öğretim kurumlarının
açılmasına olan gereksinim giderek arttıkça, Fransızların
da etkisiyle, yeni bir ortaöğretim kurumu olarak açılmıştır.

Bu okula, anasız babasız, fakir çocuklar alınıyor;
derslerde Fransız askerî liselerinin programı izleniyor,
öğretim Türkçe yapılıyordu. Darüşşafakada Türk asker
öğretmenler para almadan yıllarca öğretmenlik
yapmışlardır.

Daha etkili bir askeri eğitim için Avrupa’dan
alınan yeni askeri teknolojiyi öğretecek yeni ortaöğretim
kurumlarına gereksinim duyulduğundan, Avrupa’daki
okullara benzer askeri okulların kurulmasına karar verildi.
Askeri okulların ortaöğretim kısmını oluşturmak üzere
1845 yılında üç yıl süreli Askeri İdadiye Mektepleri
açılmıştır.

1847’de İstanbul’da açılan Ziraat Tâlimhanesi
adlı ilk uygulamalı tarım okulu; 1857’de önceleri kurs
olarak başlayan, sonradan okula dönüşen Orman Mektebi;
1874’te, maden mühendisi yetiştirmek üzere açılan
Maâdin Mektebi; 1868’de İstanbul’da erkekler için açılan
bir Sanayi Mektebi; kızlar için açılan kimi kursların
dışında, 1869’da yine İstanbul’da açılmış olan Kız Sanayi
Mektebi bunlar arasında sayılabilir.

Erkekler için tarım, orman, maden, teknik ve
sanat alanlarında, kızlar için de teknik ve sanat alanlarında
meslek okullar açılmıştır.

Darülfünun, medresenin aksine, Müslüman ve
Müslüman olmayan Osmanlı vatandaşlarını, dini gelenek
ve etkilerden uzak modern bir üniversite eğitimi ile
devletin kamu hizmetinde görev alacak üst düzey
görevlere hazırlamak amacıyla kurulmuştur.

Darülfünunda Felsefe, Edebiyat, Hukuk,
Matematik ve Tabiat Bilgisi bölümleri bulunuyordu. Daha
sonraları Fransızca, Arapça, Farsça, Eski Yunanca ve
Latince bölümleri de eklenmiş ve tüm bölümlere edebiyat,
sosyal ve fen dallarında birçok ders konmuştur.

Bu dönemde, Darülfünun dışında, Mektebi
Mülkiye, Mektebi Tıbbiye-i Mülkiye gibi kimi
yüksekokullar daha açılmıştır.

Osmanlı Devleti’nde rüşdiye okulları için
öğretmen yetiştirmek amacıyla 16 Mart 1848 tarihinde
İstanbul’da açılan ilk Erkek Öğretmen Okuludur.

1870 yılında sıbyan okullarına ve kız
rüştiyelerine öğretmen yetiştirmek için açılan ilk Kız
Öğretmen Okuludur.

Çeşitli kültür ve fen derslerinin yanında,
öğretmen adaylarına öğretmenlik formasyonu
kazandırmak amacıyla Usûlı Tedrisiye (Öğretim Yöntemi)
adıyla bir ders daha kondu. Kızlar için olan öğretmen
okulunda, ayrıca Dikiş, Nakış ve Musıkî dersleri de vardı.

Rumlar 1844’te İstanbul Heybeliada’da, papaz
yetiştirmek üzere bir Ortodoks İlâhiyat Okulu; Yahudiler
1854’te Musevi Asrî Mektebi açtılar. Ermenilerin de bu
dönemde birçok okul açtıkları bilinmektedir.

Fransızların Saint Benoit, Saint Louis, Saint
Joseph erkek okulları olarak; Notre Dame de Sion kız
okulu olarak; Amerikalı’ların Robert Kolej ve Arnavutköy
Amerikan Kız Koleji en çok tanınanlardır.

Yenileşme ve gelişmelerin sağlanması konusunda
önemli bir dönüm noktasını oluşturur. Genelde, bu
nizamnamenin getirmeye çalıştığı eğitim sistemi,
Cumhuriyet dönemindeki eğitim sisteminin de bir ölçüde
temeli sayılır.

1876 yılında II. Abdülhamit padişah olunca,
ıslahhanelerin ve sanayi mekteplerinin kurucusu olan
Mithat Paşayı Sadrazam olarak atadı ve I. Meşrutiyet
Dönemini (1876-1878) başlatan ilk Osmanlı Anayasası’nı
(Kanuni Esasî) kabul ederek halka duyurmuştur.

Birtakım siyasal gelişmeler, Osmanlı Rus Savaşı
(93 Harbi), savaşın acıları, felâketler, sen ben kavgaları,
çekişmeler vb. sorunlar nedeniyle, eğitim ve diğer
alanlardaki ilerlemeler ve çabalar sonuçsuz kaldı; Meclis
kapatılarak meşrutiyet düzenine son verildi.

Ülke genelinde yaygınlaştırılmasına çalışılmış;
ancak okulların eğitim programlarında din bilgisi
derslerinin ağırlığı artmıştır. Bu dönemde, yabancı ve
azınlık okullarının özellikle Anadolu’da yaygınlaşmaları
ve sayıları artmıştır.

1908-1918 yılları arasında eğitimin
ulusallaştırılması, zorunlu ve parasız olması, okullarda
Arap harfleri yerine Latin harflerinin kullanılması, eski ve
yeni okulların birleştirilerek laik eğitime geçilmesi
düşünceleri yoğunluk kazanmıştır..

Çeşitli meslek ve sanat eğitimi ile işitme ve
görme engellilerinin eğitimini sağlayan okulların açılması;
azınlık ve yabancı okulların sayısının artırılması ve
geliştirilmesi; ilk, orta ve yüksek öğrenim veren okulların
yaygınlaştırılması, eğitimin niteliğine ilişkin çabalara yer
verilmemesi; yaşamsal derslerin programlardan çıkarılarak
din ve ahlâk derslerinin artırılması, öğretmenlikle ilgili
kimi hukuksal düzenlemelerin yapılması gibi özelliklere
sahiptir.

II. Meşrutiyet döneminde eğitim sisteminin
ulusallaştırılması; geleneksel ve çağdaş okulların
birleştirilmesi; eğitim kurumlarının ülke çapında
yaygınlaştırılarak zorunlu ve parasız olması; Latin
harflerinin kabulü ile ilgili çabalar; laik eğitim veren
okulların açılması, kız öğrenciler için okuma olanaklarının
artırılması; üniversitenin yeniden canlandırılması vb. gibi
etkinliklerin gerçekleştirilmesi için yoğun çaba
harcanmıştır.

Balkan Savaşlarından sonra (1912-1913)
açılabilmiştir.

Ülkedeki bütün okullar Devletin denetimi altına
girdi. 1913 yılında Emrullah Efendi’nin nazırlığı
(bakanlığı) sırasında Tedrisatı İptidaiye Kanunu
Muvakkati (Geçici İlköğretim Yasası) çıkarıldığında,
ilköğretimin zorunluluğu yanında “parasız” olması da
kabul edildi. Bu arada, sıbyan okulları iptidai okul adını
aldı.

Kıraat, Hat, Lisanı Osmanî, Hesap, Hendese,
Coğrafya, Tarih, Malûmatı Tabiiye ve Tatbikatı,
Hıfzıssıhha, Malümatı Medeniye ve Ahlâkiye ve
İktisadiye, El İşleri ve Resim, Terbiye-i Bedeniye ve
Mektep Oyunları, Talîmi Askerî (erkek çocuklara), İdare-i
Beytiye ve Dikiş (kız çocuklara).

İstanbul İnas Sultanîsi

Beş ya da altı yıllık ilköğretim üzerine, birinci
basamağı (devre-i ulâ) dört; ikinci basamağı (devre-i
sâniye) üç yıl olmak üzere yedi yıl öğretim yapıyorlardı.

Gümrük işlerini yürütecek memurların eğitimi
için Rüsûmat Memurları Mektebi (I. Dünya Savaşı
sırasında yurt dışından mal gelmeyince 1917’de kapatıldı)
Polis Mektebi (1909), Maliye Memurları Mektebi (1909),
Belediye Memurları Mektebi (1911), Evkaf Memurları
Mektebi (1911), Sıhhiye Memurları Mektebi (1912),
Kondüktör Mektebi (1911), Kadastro Memurları Mektebi
(1911), Demiryolu Memurları Mektebi (1915), Çırak
Mektepleri (1914), Darülbedayi (Tiyatro Mektebi) (1914),
Darülelhan (Konservatuar) (1916), Darüleytamlar (Yetim
Yurtları) (1914).

1912 tarihli Nizamnameye göre, Darülfünun beş
bölüme ayrıldı. Bunlar, Ulûmi Şer’iye, Ulûmi Hukukiye,
Ulûmi Tıbbiye, Fünun ve Ulûmi Edebiye’dir. Daha sonra
I. Dünya Savaşı yıllarında Darülfünunda yeni
düzenlemelere gidildiyse de bir türlü gerçek anlamda
reformlar yapılamıyordu. Öğretim düzeyi de oldukça
düşüktü. Bu başarısızlığın nedenleri arasında I. Dünya
Savaşının önemli rolü vardır. 1919 yılında çıkarılan bir
Nizamname ile Darülfünuna bir ölçüde bilimsel özerklik
(ilmî muhtariyet)verilmişti. Ayrıca iki yılda bir
müderrislerce yapılacak bir seçimle kurumun yöneticisinin
belirlenmesi söz konusuydu.

1915 yılında İnas Darülfünunu adıyla kızlar için
bir yükseköğretim kurumu açıldı.

Orman Mektebi Âlisi (1909), Dişçi Mektebi
(1909), Kadastro Mektebi Âlisi (1911)’dir.

• Öğretmen yetiştiren kurumları medresenin
etkisinden kurtarmak ve öğretimin niteliğini
yükseltmek için önemli girişimlerde
bulunulmuştur.
• Öğretim programları yeniden düzenlenmiştir.
• Öğrencilerin uygulama yapması için öğretmen
okulu içinde uygulama okulu açılmıştır.
• Öğretmen sayısındaki yetersizlik nedeniyle
“ehliyetnameli öğretmen”lik uygulaması
getirilmiştir
• 1913 ve 1915 yıllarında çıkarılan Darülmuallimin
ve Darülmuallimat Nizamnameleriyle bu
okulların yapısı yeniden düzenlenmiş ve bu
okullara yeni bölümler eklenmiştir
• Darülmuallimat bünyesinde bir Ana Öğretmen
Okulu açılmış, fakat kısa bir süre sonra
kapatılmıştır
• İstanbul dışındaki öğretmen okullarına öğretmen
ve ilköğretim müfettişi yetiştirmek amacıyla
Darülmuallimini Âliye ile Darülmuallimatı Âliye
içerisinde, iki yıl öğretim süreli “Kısmı İhzari”
bölümleri açılmış, ancak ülkenin içinde
bulunduğu savaş nedeniyle, bir süre sonra bunlar
da kapatılmıştır.
• Öğretmen yetiştiren kurumların tek amacının
öğretmen yetiştirmek olduğu, köyler için
öğretmenlerin özel biçimde yetiştirilmesi
gerektiği, öğretmenlik mesleğinin itibarının
yükseltilmesi zorunluluğu vb. gibi konular bu
dönemin gündemini oluşturmuştur

Mâlumatı Diniye, Türkçe, Hat, Lisanı Ecnebi,
Hesap, Cebir, Resmi Hattî, Hendese, Fenni Mesaha,
Kozmoğrafya, Usûli Defterî, Coğrafya, Tarih, Fizik,
Kimya, Hayvanat, Nebatat, Tabakat, Teşrih ve Fizyolojii
Beşer ve Hıfzıssıhha, Hıfzıssıhhai Mekâtip, Ziraat, Fenni
Terbiye, Musıki ve Gına, El İşleri ve Terbiyei Bedeniye,
Resim, Ahlâk, Malûmatı Medeniye ve Hukukiye,
Tatbikat.

Heybeliada Papaz Okulu, Kuruçeşme Rum
Okulu, Ermeniler tarafından açılan kimi erkek ve kız okulları (1870’lerde İstanbul’da 48 Ermeni okulu
bulunuyordu), Musevi okulları (yine aynı tarihlerde
İstanbul’da ve ülkenin diğer yerlerinde 60 dolayında
okul)1913, 1914 yıllarında Rum, Ermeni ve Musevilere ait
2600 dolayındaki okulda 4000’den fazla öğretmen görev
yapmaktaydı.

Kendi dinleri ve dilleri, Tarih, Coğrafya,
Aritmetik, Geometri, Fizik ve Doğa Bilimleri, Müzik,
Yabancı Dil gibi dersler yer alıyordu.