TÜRK EĞİTİM TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

Darülfünun, 1923 yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin, çeşitli mesleki ve teknik eğitim amaçlı programlar uygulayan yüksekokulların yanında Osmanlı Devleti’nden devraldığı tek üniversitedir. Cumhuriyet kurulduktan sonra, yükseköğretim alanında ilk kapsamlı düzenleme 21 Nisan 1924 tarihinde çıkarılan 493 sayılı yasayla yapılmıştır. Bu yasa ile Darülfünun, İstanbul Darülfünunu adını almış ve tüzel kişiliğe sahip olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk üniversitesi olan İstanbul Darülfünunu tıp, hukuk, edebiyat, fen ve ilahiyat fakültelerinden oluşturulmuştur. Doğru cevap A'dır.

İstanbul Darülfünunu bilimsel eğitim-öğretim niteliğinin geliştirilmesi için yapılan tüm yasal ve yapısal düzenlemelere karşın kendisinden beklenen görevleri yerine getirmede yetersiz kalmıştır. Bu nedenle 1930’lu yılların başlarında Darülfünuna dönük eleştiriler giderek artmıştır. Bu eleştirilerin yoğunlaştığı noktalar şunlardır (Güler, 1994):
• Cumhuriyet hükümetinin benimsediği kültür politikası gereğince gerçekleştirilmesi planlanan dil ve tarih hareketlerine destek vermemesi
• Atatürk devrimlerine ayak uyduramaması, karşı çıkması ve direnç göstermesi
• Bilimsel çalışmaların yetersizliği ve yayınların azlığı
• Öğretim elemanlarının üniversiteye yeterince zaman ayırmamaları
• Birimler arasında işbirliği ve iletişim kopukluğu

Doğru cevap B'dir.

1933 yılında çıkarılan 2252 Sayılı Darülfünun Kanunu ile Türkiye Cumhuriyeti’nde yükseköğretim alanında ilk kapsamlı reform çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu düzenlemenin Darülfünun Reformu olarak adlandırılmasının temel nedeni o dönemdeki tek akademik kurumun İstanbul Darüfünunu olmasıdır. Doğru cevap C'dir.

1933 Üniversite Reformu ile ilgili yapılan tartışmalarda, üniversitede görev yapan
yönetici ve öğretim üyelerinin unvanlarındaki değişiklikleri, örneğin, üniversite
emini yerine rektör; fakülte reisi yerine dekan; müderris yerine profesör; muallim yerine doçent ve muallim muavini yerine de asistan kavramlarının kullanılmasını olumlu gelişmeler olarak değerlendirmektedirler (Korkut, 1983, s.317). Doğru cevap D'dir.

Ankara’da 14 Haziran 1935 tarihinde Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi açılmıştır. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, yasa ile kurulan ilk üniversite fakültesi olma özelliği taşımaktadır. Doğru cevap E'dir.

1965 yılında çıkarılan 625 Sayılı Özel Öğretim Kurumları Yasası ile özel yüksek
okullar açılmış, devlet üniversitelerine giremeyen birçok öğrenci bu okullara girmişlerdir. Doğru cevap A'dır.

7 Temmuz 1973 günü kabul edilen 1750 Sayılı Üniversiteler Yasası’nın temelindeki başlıca ilkeler şunlardır (Korkut, 2002; Sakaoğlu, 1993):

• Yükseköğretimin bütünlüğünün sağlanması ve ortaöğretimle ilişkisinin kurulması

• Yükseköğretimin toplumun gereksinimlerine yönelmesi gerekliliği

• Yükseköğretimde fırsat ve olanak eşitliğinin sağlanması

• Yükseköğretime ayrılan kaynakların etkin bir biçimde kullanılmasının sağlanması

• Yükseköğretim planlamasının örgütlenmesi

• Öğretim ve öğrenim özgürlüklerinin güvence altına alınması

Doğru cevap B'dir.

1750 Sayılı Üniversiteler Yasası’nın temel sonuçları ise şunlardır (Arslan, 2005; Ergün, 1982; Güler, 1994):

 Doğru cevap C'dir.

1973-1978 yılları arsında
kurulan üniversiteler:
• Diyarbakır Dicle Üniversitesi-1973
• Adana Çukurova Üniversitesi-1973
• Eskişehir Anadolu Üniversitesi-1973
• Malatya İnönü Üniversitesi-1973
• Sivas Cumhuriyet Üniversitesi-1974
• Elazığ Fırat Üniversitesi-1975
• Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi-1975
• Bursa Uludağ Üniversitesi-1975
• Konya Selçuk Üniversitesi-1975
• Kayseri Erciyes Üniversitesi-1978

 Doğru cevap D'dir.

Milli Eğitim Temel Yasası’na göre yükseköğretim kurumları:

Doğru cevap E'dir.

1982 Anayasası ile yükseköğretim alanında şu önemli düzenlemeler yapılmıştır:
• Resmi üniversitelerin yanında özel üniversitelerin kurulmasına izin verilmiştir.
• Üniversitelere bilimsel özerklik ve kamu tüzel kişiliği tanınmıştır.
• Üniversiteler üzerinde planlama, düzenleme, yürütme, karar verme, denetleme vb. yönlerden oldukça geniş yetkilere sahip bir Yükseköğretim Kurulu oluşturulmuştur.
• Öğretim elemanlarının yetiştirilmesi, atanması ve akademik yükseltilmeleriyle ilgili düzenlemeler Yükseköğretim Kurulu’nun yetkisine verilmiştir.
• Rektörlerin Cumhurbaşkanınca, dekanların ise Yükseköğretim Kurulu’nca seçilip atanması ilkesi getirilmiştir.

1973 yılında, yükseköğretim alanında nitelik sorunlarına çözüm bulmak, yükseköğretim kurumları arasında eşgüdüm ve denetimi sağlamak amacıyla “1750 Sayılı Üniversiteler Yasası” çıkarılmıştır.

1750 Sayılı Üniversiteler Yasası’nın yürürlükten kaldırılarak yeni bir yasanın hazırlanmasına ilişkin gerekçeler genel olarak şu şekilde açıklanabilir (Güler, 2004, s.247-251; Başaran, 1994, s.97):
• Yükseköğretim kurumlarının artan öğrenci talebini karşılayamaması
• Milli Eğitim Temel Yasası’nda belirtilen bütünleşmenin sağlanamaması ve buna bağlı olarak üniversite, akademi ve yüksekokulların ayrı yasalara bağlı olarak yönetilmesi
• Yeni kurulan ya da kurulacak olan yükseköğretim kurumlarına ilişkin temel amaç ve ilkelerin belirgin olmaması
• Üniversitelerin kuruluş aşamasında öğretim elemanı sayılarının dikkate alınmaması ve bunun bir sonucu olarak plansız bir değişimin yaşanması
• Yükseköğretim kurumlarının gelişmiş bölgelerde kurulması eğilimi ve bunun sonucunda yükseköğretim kurumlarının ülke genelinde dengesiz dağılımı
• Öğrenci sayısının artırılması kaygısıyla yeterli olanaklar ve gerekli ortamlar sağlanmadan yükseköğretim programlarının uygulamaya konması
• Yeni açılan programlar için bir başka kurumdan alınan öğretim elemanı desteğinin maliyeti artırması
• Nitel ve nicel, iş-istihdam ve arz-talep dengesi yönünden kalkınma planları hedeflerine uygun insangücünün yetiştirilememesi
• Yükseköğretim kurumlarında görev yapan öğretim elemanlarının alanlarının öğretimi konusunda yeterli bilgi ve beceriye sahip olmamaları ve bu nedenle eğitimin niteliğinin düşmesi
• Yükseköğretim kurumlarında rehberlik hizmetleri, toplumsal çalışmalar, yönetime katılma gibi konularda etkili bir hizmet verilememesi.

Yükseköğretim alanında yaşanan bu sorunların çözümüne dönük olarak, Doğan’ın (1996) da vurguladığı gibi “Türkiye’deki yükseköğretim kurumlarını bir çatı altında toplamak ve ülke genelinde kaliteyi yaygınlaştırmak” temel amacıyla hazırlanan 2547 Sayılı Yükseköğretim Yasası 6 Kasım 1981 yılında yürürlüğe girmiştir.

Enstitü, 1981 Yükseköğretim Yasası ile kurulan ve üniversitede lisansüstü eğitimden sorumlu olan akademik birimdir.

Yükseköğretimin üst kurulları:
• Yükseköğretim Kurulu
• Yükseköğretim Denetleme Kurulu
• Üniversitelerarası Kurul
• Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi

Dekan, rektörün önereceği, üniversite içinden veya dışından üç profesör arasından Yükseköğretim Kurulunca üç yıllığına seçilir ve bu süre sonunda yeniden atanabilir.

Enstitü Organları: 2547 Sayılı Yükseköğretim Yasası’nın 19. Maddesine göre, enstitü organları enstitü müdürü tarafından temsil edilir. Enstitü müdürü, üç yıl için ilgili fakülte dekanının önerisi üzerine rektör tarafından atanır. Rektörlüğe bağlı enstitülerde bu atama doğrudan rektör tarafından yapılır. Süresi biten müdür tekrar atanabilir. Müdürün, enstitüde görevli aylıklı öğretim elemanları arasından üç yıl için atayacağı en çok iki yardımcısı bulunur.
Enstitünün organlarını temsil eden enstitü müdürüne, Enstitü Kurulu ve Enstitü Yönetim Kurulu yardımcı olur.

Öğretim Üyeleri: Üniversitelerin çeşitli birimlerinde araştırma, eğitim-öğretim ve yönetim görevlerini yürüten profesör, doçent ve yardımcı doçentlerdir.

2006-2007 yılı verilerine göre, Türk Yükseköğretim Sistemi içinde halen 68’i resmi, 25’i özel olmak üzere 93 üniversite bulunmaktadır.