TÜRK EDEBİYATININ MİTOLOJİK KAYNAKLARI

Yakındoğu’da kartalla ilgili ilk mitolojik tasavvurlar şöyledir: Sümer-Akat-Asur mitolojilerinde arslan başlı bir kartal, yağmur, fırtına, şimşek ve gök gürültüsü tanrısı Ninurta’nın sembolüdür. Ninurta, insan şeklini almadan gökyüzünde fırtınanın topladığı siyah, büyük bir bulut olarak tasavvur edilmiştir. Bu bulut, geniş kanatlarını iki yana açmış, gökyüzünde uçmakta olan aslan başlı bir büyük kuş gibi düşünülmüştür. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Sümer-Akat-Asur mitolojilerinde arslan başlı bir kartal, yağmur, fırtına, şimşek ve gök gürültüsü tanrısı Ninurta’nın sembolüdür. Akatların M.Ö. 2450 civarında bölgeye hâkim olması ve kuzeydeki Sümerleri de hâkimiyetleri altına almasıyla semitik kültürün ve dini anlayışların etkileri Mezopotamya’da giderek daha çok kendini göstermeye başlamış; yağmur ve karanlık gökyüzü, dolayısıyla gecenin mitolojideki önemli yerini güneş ve aydınlık gökyüzü almaya başlamıştır. Böylece semitik halk kendi kültüründeki bu özellikleri kendilerinden önce bu bölgeye hâkim olan Sümerlerin kültürüyle kaynaştırmaya çalışmışlar; bunun sonucunda eski yağmur ve fırtına tanrısı Ninurta/Ningirsu ve benzeri Temmuz tipi tanrılar aynı zamanda güneş tanrısı hüviyetini de benimsemişlerdir. Bu yeni kazanılmış hüviyet dolayısıyla Ninurta “yenilmeyen güneş” olarak hem Sümer’in, hem Akat ve Babil’in savaş Tanrısı olmuştur. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Kartalların yaşlandıkları vakit gözlerinin kör olması motifi ise akşam vaktinde batan ve karanlıklara karışan veya sonbaharda ve kış mevsiminde etkisini kaybeden, ölen yani bir nevi uykuya geçen güneş tasavvurunun sembolik bir ifadesidir. Bu mitolojik tasavvur Yakındoğu edebiyatlarında da bulunur. Nitekim Divan edebiyatında akşam vaktinde güneş ihtiyar bir adam gibi veya hasta bir kişi olarak tasavvur edilmiştir. Zâti, bu beyitte batarken hasta olan ihtiyar güneşi anlatmaktadır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Yakındoğu mitolojisinde güneş tanrısının doğudan doğuşunu anlatan insan sembollerinden biri; elinde ışıkları temsil eden testere biçiminde dişli hançer bulunan bir insan figürüdür. Bu testere güneşin karar verme, adil olma kavramlarıyla ilişkisini simgeler. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Güneş, kartal olarak batıdaki karanlık sulara ihtiyar olarak daldıktan sonra gökyüzünün doğu tarafında yeniden gençleşir ve gece boyunca karanlık sularında yürüdüğü okyanusa karşı bir zafer kazanmış olarak yeniden dünyaya geri gelir. Nitekim Divan edebiyatında güneş, “zafer” kavramıyla birleştirilir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

‘Acâyibü’l- Mahlûkât, Yazıldığı devrin coğrafya ve kozmografya telakkisine göre hazırlanmış, ansiklopedik bilgiler ihtiva eden, İslâmî edebiyatların ortak eserlerinden biridir. Eskiden coğrafya ve seyahatle ilgili kitaplara genellikle “Acâibü”l-büldân”. “Acâibü’lHind”. “Acâibü’l-mahlûkât” gibi isimler verilirdi. Buradaki acâib kelimesi “Hârikalar, görülmemiş ve duyulmamış garip şeyler” anlamına gelmektedir. Türk edebiyatındaki Acâ’ibü’l-mahlûkât tercümeleri Kazvîni’den ve İran edebiyatındaki diğer örneklerinden alınarak yapılmıştır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Gılgamış Destanı, tarihin en eski yazılı destanının adı olup, 12 kil tablete Akad çivi yazısı ile kaydedilmiştir. Uruk kralı Gılgamış’ın ölümsüzlüğü arayışının öyküsünün anlatıldığı destan aynı zamanda Nuh Tufanı’nın daha eski sürümünü de barındırmaktadır. Gılgamış, en yakın dostu Enkidu’nun ölümünün ardından giriştiği ölümsüzlüğe ulaşma çabasının nâfile olduğunu ve Tanrı Enlil’in öğütleriyle, insanın ancak büyük bir ad bırakmakla ölümsüzlüğe erişebileceğini kabul etmiştir. Destan, tarihte bilinen en eski medeniyetlerden olan Sümerlerin yaşayışları hakkında bilgi verir ve kendisi de ilk yazılı destan olma özelliğini taşır. Gılgamış Destanı’nın en önemli özelliklerinden biri de, anlattığı “Tufan” öyküsünün, üç büyük dinin kutsal kitaplarında yer almasıdır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Ninurta “yenilmeyen güneş” olarak hem Sümer’in, hem Akat ve Babil’in savaş Tanrısı olmuştur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

İmolugut aslan başlı kartala verilen isimdir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Sümer-Akat-Asur mitolojilerinde arslan başlı bir kartal, yağmur, fırtına, şimşek ve gök gürültüsü tanrısı Ninurta’nın sembolüdür. Yeraltı bu sembollerden biri değildir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Âb-ı hayatın kaynağı Gılgamış efsanesine, hatta bu efsanenin de temelinde bulunan Sümer mitolojisindeki daha eski bir motife dayanır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Yakındoğu edebiyatlarında ab-ı hayat hep tanrıların malı olarak kalmış, yani insanın eline hiçbir zaman geçmemiştir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Mezopotamya’da eski Sümer’de adı Dumuzi (Temmuz) olan ölen ve dirilen bitki tanrısı  değişik bölgelerde ve zamanlarda Asur, Marduk, Baal, Adonis, Attis, Osiris gibi değişik adlarla adlandırılmıştır. Zeus bu adlardan biri değildir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Simurg; Divan edebiyatında Ankâ, Zümrüdankâ ya da Sîmurg adlarıyla geçen efsanevi kuştur. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Seçeneklerin tamamı Hümâ kuşu ile ilgilidir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

İslâmiyet’te devlet ve iktidarla, baht ve talihle birleştirilmiş ve İslâm edebiyatında Hüma kuşu, “devlet kuşu, talih ve baht kuşu” olarak kabul edilmiştir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Hüdhüd, “çavuş kuşu” olarak da bilinir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Hüdhüd, “çavuş kuşu”, İslâm mitolojisine göre Hz. Süleyman’ın emrinde bulunan kuşlardan biridir. Hz. Süleyman onun vasıtası ile Belkıs’ı bulmuş, Müslüman etmiş ve onunla evlenmiştir.

İran şairi Attar (öl. 1221) Mantıku’t- Tayr (Kuşların Dili) adlı eserinde Hüdhüd’e önemli bir rol vermiştir. Çünkü bütün kuşlar, onun kılavuzluğu altında, Simurg’u aramak için yola çıkarlar.

Hüma kuşu sembolü bir daire içinde kanatlı bir insan figürüdür. Veya sadece bir kuşun kanatları ve kuyruğu ile süslü bir disktir.