TÜRK EDEBİYATININ MİTOLOJİK KAYNAKLARI

İran mitolojisi ve İran efsaneleriyle ilgili en eski bilgiler MÖ. XV. yüzyıla aittir.

İran mitolojisinin ana temaları: Âb: Su, Ahura Mazda, Asumân: Gök, Ateş, Ateşkede, Camasp, Câm-i Cem, Ehrimen, Elburz, Heft: Yedi, Hefthân: Yedi Makam, İmşâspendân:
Kutsal Ölümsüzler, İranvîc, Îzed: Tanrı, Kâf: Kaf Dağı, Kâve, Keyûmers, Mihr, Muğ, Nahîd, Nevrûz, Pîr-i Muğân, Sîmorğ, Surûş, Şebdîz, Yeldâ

Eski İran’da en çok kutsanan ögelerden olan su, Zerdüşt inançlarında ikinci kutsaldır. Göklerden sonra var edilen, yaratılışı elli gün süren ve dünyanın her bölgesinde yer altında bulunan suyun sorumlusu Hordâd kutsal ölümsüzüdür.

İslâm kültüründe Ehrimen, “Şeytan” ve “İblîs” kelimelerinin karşılığı olarak kabul edilir.

Mitolojik rivayetlerde Ehrimen, Ahura Mazda’nın yaratılışına muhalefetinden dolayı yerküreyi yararak tam ortasına girmiş, o anda şiddetli bir sarsıntıyla Elburz Dağı yerden yükselmiş, ardından da diğer dağlar Elburz’un köklerinden ortaya çıkarak yeryüzünde yerleşmişlerdir.

Ordîbehişt, manevî dünyada Ahura Mazda’nın doğruluk, temizlik ve kutsallığının simgesi, maddi evrende ise, yerküredeki bütün ateşlerin sorumlusudur.

Keyûmers, yaşadığı çağın en büyük kişiliği, İranlılar tarafından ilk insan ve yeryüzünün ilk hükümdarı olarak bilinir.

Eski İran’da Mihr, büyük tanrılardan biri, aynı zamanda “aydınlık meleği”nin adı, sevgi, dostluk, şef­kat ve sözünde durmanın, aydınlık ve mutluluğun sembolü olarak bilinir.

Arapça karşılığı “ankâ:uzun boyunlu”, Sîmorğ hiç kimse tarafından görülmemiş bir kuştur. Fars edebiyatında değişik görünümleriyle yer alan, oldukça dikkat çekici mitolojik ögelerden
biridir. Kendisine verilen üstün nitelikler dolayısıyla şairlerin değişik yorumlamalarına ve zengin nitelemelerine neden olmuştur.