TÜRK EDEBİYATININ MİTOLOJİK KAYNAKLARI

Türk halk kültüründe teogoni mitleriyle ilgili olarak yaşayan unsurları gökyüzü, yeryüzü ve yeraltı gibi bulundukları yere göre ele almak süreklilikleri de göstermek bakımından yararlı olacaktır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Kış aylarında istedikleri herkesin sesini taklit ederek insanları aldatarak çağıran ve rast geldikleri insanlara sorular sorup olumsuz cevap aldıklarını ellerindeki tarakla öldüren kötü ruhlara Kara Koncolos adı verilir. Doğru cevap C şıkkıdır.

Türk halk kültüründe özellikle kırsalda insanları korkutan ve yolunu kaybettirmeye çalışan değişik kılıklara girebilen bir başka kötü ruhun adı “Kul”dur. Kalıplaşmış ve daima görüldüğü bir şekli yoktur. Her kılığa girebilir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Bazı evlerde yaşadığına ve yaşadığı eve bet bereket, sağlık ve huzur verdiğine inanılan çoğunlukla görünmemekle birlikte sarışınlığından dolayı “Sarıkız” olarak adlandırılan ve “iyi” bir ruh veya güç olarak tasavvur edilen olağanüstü varlıktır. Bu sıraladığımız özellikleriyle İslâm öncesi Türk mitolojisindeki “ev” ve “ocak iye”lerini çağrıştırmaktadır. Başta Kaz Dağlarındaki “Sarıkız” olmak üzere İslâmileşmiş “Evliya Sarıkız” kültünün de tesiriyle günümüzde yaşamaya devam etmektedir. Doğru cevap D şıkkıdır.

Geceleri çeşitli kılıklara girerek veya insanlara tanıdıklarının sesiyle seslenerek onları kandıran çoğunlukla uçurum ve benzeri yerlere getirerek düşüp ölmelerine neden olan kötü ruha “kapoz” ya da “kapos” adı verilir. Bu haliyle kapoz, insanları aldatıp canlarını alan ve yer altı ruhlarına götüren Erlik’in oğullarını ve kızlarını çağrıştırmaktadır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Mayısalar, Trabzon Çaykara civarından derlenen inanışlara göre dişi ve alevden saçları olan cadılara (cazu) verilen addır. Mayısaların ıssız yerlerde yaşadıklarına ve buraları sahiplendiklerine inanılır. Mayısalar, yaylada yapılan ilk tereyağının bereketini alırlar. Bu yörede, Mayısalardan satın alınan yağlar, yedi dere geçince insan pisliğine dönüşür, inancı yaygındır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Günümüz Türk halk kültüründe kozmoloji mitleriyle ilgili olarak yaşamakta olan pek çok unsur vardır. Bu kozmolojik unsurlar samanyolu, güneş, ay, dünyanın şekli, deprem, yerleşim yeri kökeni, tekrarlanan zaman, ateşin kökeni, bitkiler ve hayvanlarla ilgili mitler gibi alt başlıklara ayrılabilir. Doğru cevap C şıkkıdır.

“Çam sakızı”nın kökeni de halk kültürümüzde bir mitsel efsanede Hz. Muhammed ile ilişkilendirilerek anlatılır. Bu efsaneye göre, Hz. Muhammed terleyince alnındaki teri sıyırıp çam ağacına doğru atmış. Bu olaydan sonra çam ağacından sakız akmaya başlamıştır. Bu nedenle de çam sakızı her derde deva bir ilaç olarak halk tıbbında (folk medicine) kullanılmaktadır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Efsaneye göre, güvercin torunlarından eziyet gören bir ninedir. Tanrı’dan kendisini kuş kılmasını diler. Duası kabul olunur. Bu nedenle güvercin ötmesi ninenin “Büyüğü dövdü, ortanca sövdü, küçüğü kovdu.” şeklinde yakınmalarıdır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Halk kültürümüzde insanın yaratılışı veya türeyişi, ağaç ana/ata ve hayvan ana/ata başlıkları altında toplanabilecek antropogonik unsurlar yaşamaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Başlarında altından bir fes ve ellerinin ortasının delik olduğuna inanılan  "Enkebir" adı verilen bu kötü ruh,  Sivas şehrinin bir halk kültürüdür. Doğru yanıt: C'dir.

Uyuyan insanların göğüslerine bastırarak onu hareket ettiremez hale getiren ve boğmaya çalışan çoğunlukla erkek olarak tasavvur edilen bu olağanüstü varlığın halk kültüründeki adı "Karabasan"dır. Doğru yanıt: B'dir.

Ağaç, hayvan hatta futbol topu dahil her kılığa girebilen ve aniden ortaya çıkan ve korkunç sesler çıkaran halk arasında "Demirkırnak" adı verilen bu hayali varlık, "Balıkesir" şehrimizin bir inanışıdır. Doğru yanıt:E'dir.

"Yol Azdıran" adı verilen  olağanüstü bir varlığın İslamiyetin  etkisiyle "Cin" olarak da benimsendiği şehir "Çankırı"dır. Doğru yanıt: A'dır.

Geceleri çeşitli kılıklara girerek veya insanlara tanıdıklarının sesiyle seslenerek onları kandıran çoğunlukla uçurum ve benzeri yerlere getiren düşürüp ölümlerine neden olan bu kötü ruhun Anadolu kültüründeki adı "Kapoz"dur. Doğru yanıt: D'dir.

Her yılın şubat ayında evlerin bahçesindeki kuyulardan çıkan cadı şeklindeki bu kötü ruha "Şubat karısı" adı verilir. Bu inanış, Urfa şehrine aittir. Doğru yanıt: B'dir.

Efsaneye göre ay erkek, güneş kızdır. Sabah erken doğmak için kavga ederler. Güneş hamurlu elini ayın yüzüne çarpar. Bu nedenle ayın yüzü çaparlı kalır. Bu kavgadan sonra güneş gündüz, ay da gece doğmaya başlar. Sözü edilen efsane "Adana" şehrine aittir. Doğru yanıt: A'dır.

Anadolu halk kültüründe depremlerin olma nedeni "Elazığ" şehrinin bir efsanesiyle açıklanmaktadır. Doğru yanıt: E'dir.

Yalova şehrinde, kuruluş efsanesinin kozmolojik bir boyut taşıdığına inanılır. Doğru yanıt: C'dir.

Trabzon, efsaneye göre; soyunu geyiğin emzirdiği çocuğa bağlayan sülalenin yaşadığı şehirdir. Doğru yanıt: C'dir.