TÜRK EDEBİYATININ MİTOLOJİK KAYNAKLARI

Evrensel olarak su, ateş, dağ, toprak, gök, ağaç ve atalar gibi nesne ve konuların kült haline geldiği görülmektedir. Doğru cevap A'dır.

Teogoni tanrıların doğuşu ve oluşumunu anlatan mitlerdir. Türk mitolojisinde farklı zamanlarda ve farklı Türk boylarından derlenmiş birbirinin varyantı olan ve birbiriyle doğrudan bir ilişkisi saptanamamış pek çok teogoni mitleri vardır. Bu nedenle Türk teogoni mitlerini ve kültlerini tek bir sistem halinde henüz açıklayabilmekten uzağız. Ancak Türk teogoni mitlerini ve onlara ait kültlerini şamanlığın evreni “Gökyüzü”, “Yeryüzü” ve “Yeraltı” olarak üç katmana ayırılmasından hareketle bu üç yerde bulunuşlarına göre tasnif etmek mümkündür. Doğru cevap D'dir.

Gök Tanrı, gökte oturan ve dünyayı unutmuş tembel bir tanrı değildir. Gerektiğinde yeryüzündekileri cezalandırır. Bu cezalandırma çoğu zaman yıldırım çarpması şeklindedir. Doğru cevap A'dır.

Altay Türkleri arasında 19. yüzyılda halkbilimsel derlemeler yapan Anohin’in tespitlerine göre Ülgen, ay ve güneşin arkasında, yıldızların üstünde yaşar ve iyilik yapmayı sever bir tanrıdır. Kamlama ayini yaparak Ülgen’e ulaşmak isteyen bir kamın yedi veya dokuz engeli/katı aşması gerekir. Doğru cevap D'dir.

Saçı kurbanı, doğanın ve insanın taşıyıcısı olduklarına inanılan yaşamın kesintisizliğini simgeleyen, göksel güçler ya da yer/su ruhları için sunulan serpme, saçma ve benzeri biçimlerde uygulanan süt, rakı, kımız, yağ, buğday, darı vb. kansız kurban. Doğru cevap E'dir.

Altay Türkleri arasında yeryüzündeki ruhların en güçlüsü olduğuna, dünyanın merkezinde bulunan ve ucu Ülgen’in evine kadar ulaşan bir çam ağacının yanında oturduğuna inanılır. Yo Kan’ın So Kan ve Temir Kan adlı iki oğlu olduğu ve bunların insanların verdikleri şeyleri kabul ettikleri tasarlanır. Saha Türklerindeyse, Aan Alahçın Hotun, büyük bir kayın ağacında oturur, tabiatı, insanları ve hayvanları korur. Onun kasırga şeklinde gezdiğine, insanların tabiatı tahrip etmesine üzüldüğüne inanılır.

Altay Türklerine göre, insan öldüğünde, ruhu yeraltı dünyasına gider ve onu, Erlik’in elçisi ölüm ruhu “Aldaçı” karşılar. Ölen her kişinin ruhu yeraltı dünyasında “körmös”e dönüşür. İnsanın canı olan “süne” ise Aldaçı ile birlikte ölen akrabalarını dolaşır ve onlardan kurban ister. Bu süreç, ölen kişinin temsili bir fetişi yapılıp bir kamın (şamanın) üzerine şarap vb. saçı kurbanları saçıp dualar okumasıyla sona erebilir ve ölenin ruhu sakinleşebilir. Doğru cevap A'dır.

Tasviri yapılan Erlik'tir. Diğer seçenekler Erlik'in oğullarıdır. Doğru cevap A'dır.

Türk mitolojisinde dört anayönü simgeleyen dört büyük yıldız kümesinden Doğu’yu belirleyen Ağaç Yıldız’ı veya Müşteri Yıldızı’nın biçimi olarak büyük bir canavar olduğu düşünülürdü. Bu gök ejderinin göğün en altında yer alan ve bütün gök cisimlerinin bağlı bulunduğu çarkı çevirdiğine inanılırdı. Doğru cevap B'dir.

Türklerin en kutsal bildikleri ağaç “kayın ağacı”dır. Kayın ağacı kutsal olduğu için “bay (ulu, zengin, güçlü) kayın” olarak hitap edilir ve bütün kam ayinlerinde yer alır. Kayın ağacı tanrıyla kulu arasında bir köprü gibi düşünülür. Altay Türklerinin kamlarına göre, insanlar yaratıldıkları zaman ilk Kayın ağacı da Umay Ana’yla birlikte yeryüzüne inmiştir. Kayın ağacının ilk insanı doğurması motifi Türk mitolojisinde son derece yaygın olarak karşımıza çıkar. Doğru cevap D'dir.

Gök Tanrı’ya dua edilir; onun adına yılda iki kez takvime bağlı törenler düzenlenir ve tercihen lekesiz sütbeyaz aygır at kurban edilir.

Kamlara (şaman) göre, güneşin ve ayın tutulmasının nedeni kötü ruhların onları yakalayıp karanlık dünyaya sürüklemeleridir. Bu nedenle
onları kötü ruhlardan korumak için bağırır çağırır, davul çalarlar.

Ülgen tanrıya kamların ve insanların adadığı kurbanları Yayık götürür.

Suyla, gökyüzünde yaşar; güneş ve ayın bir parçası olarak kabul edilir. İnanışa göre at gözlü olan Suyla çok iyi gören bir ruhtur ve insanın yeryüzündeki koruyucusudur. İnsanların hayatını kontrol eder ve bir değişiklik olduğunda Ülgen’e bildirir. Kamı kötülüklerden korur, ona gökyüzü ve yeraltına yaptığı yolculuklarda eşlik eder. Suyla, Ülgen tanrıya adanan kurbanları ona Yayık ile birlikte götürür. “Karlık” adlı tanrısal güçte Suyla ile aynı görevleri üstlenir ve kamın kurban kesme töreninde ona yardım eder.

Utkuuçı gökte yaşar ve Ülgen tanrının en yakın elçisidir. Ülgen’e ulaşmak isteyen kamları beşinci katta Altınkazık (Kutup Yıldızı) bölgesine inerek karşılar. Kamın getirdiği kurbanını alır ve tahtında oturan Ülgen’e götürür. Kam Altınkazık’ta Utkuuçı’dan aldığı kazlara binerek yeryüzüne döner.

Türk dünyasının en Kuzey-doğusunda, Sibirya’da yaşayan Türk boyu olan Sahalar (Yakutlar), eski Türk mitolojisi’ni en iyi koruyan topluluklar arasındadır. Sahalara göre gökyüzünde iyi tanrılar ve kötü şeytanlar vardır. Bunların içinde en büyük, ulu tanrı Ürün Aar Toyon’dur (Ürün Ayıı Toyon), göğün dokuzuncu katında ve doğu tarafında yaşar. Ürün Aar Toyon dünyayı ve insanları yaratmıştır, dünyaya
aydınlık, insanlara iyilik ve güzel düşünceler verir. O yukarı dünyaya (gökyüzü) ve orta dünyaya (yeryüzü) hükmeder, diğer tanrıları yönetir. Ürün Aar Toyon’un eşi olan Kün Kübey Hatun (Ürün Arıh Hotun) güneşle bir tutulur ve ışığıyla dünyayı ısıtıp temizler. Bu ikili dünyada iyilik ve güzelliğin hakim olması için çalışırlar, insanların uyması gereken töreleri gönderirler, iki oğlulları ve iki de kızları vardır. Sahaların inancına göre, Uluu Suorun Toyon adlı bir başka ve ikincil dereceden tanrı insana can verir ve “oyun” (kam/şaman) olacak insanları bu göreve tayin eder. Cılğa Haan Toyon ve Tanha Haan Toyon insanın doğmasından itibaren kaderine hükmeder ve yaşadıklarını yazarlar.

Saha Türklerine göre gökyüzünde çeşitli hastalıkları insanlara musallat eden kötü ruhlar da vardır. Bu kötü ruhlardan Hagdan Buuray Toyon bel bükülmesi ve kamburluğu, Dohsun Duyar deliliği, Çaaday Bolloh ayak ve göz hastalıklarını, Kere Ubahalaah Hatun baş, mide, karın ve eklem hastalıklarını insanlara gönderirler.

Yo Kan; Altay Türkleri arasında yeryüzündeki ruhların en güçlüsü olduğuna, dünyanın merkezinde bulunan ve ucu Ülgen’in evine kadar ulaşan bir çam ağacının yanında oturduğuna inanılır. Yo Kan’ın So Kan ve Temir Kan adlı iki oğlu olduğu ve bunların insanların verdikleri şeyleri kabul ettikleri tasarlanır.

Talay Kan’ın yeryüzündeki bütün suların, denizlerin hakimi, ölülerin koruyucusu olduğuna inanılır. Talay Kan’ın evinin Altay Türklerinin Yayık adını verdiği on yedi denizin birleştiği yerde olduğu tasarlanır.

Altay Türkleri arasında Ak Ene (Ak Ana) adlı dişi tanrıça, Ülgen tanrıya yaratma ilhamını veren olağanüstü bir güç olarak görülür.