MODERN TÜRK EDEBİYATINDA MİTOLOJİ

Mehmed Sadık Efendi, Tanzir-i Telemak adlı kitabıyla Fénelon’un eserinin yerli ve İslamî bir sürümünü oluşturmuştur.

Şemseddin Sâmi’nin Yunan ve Roma mitolojilerini genişçe tanıttığı kitabının adı Esâtîr'dir.

İlyada, 1890’da ölen Sadullah Râmi Paşa tarafından on beyti aruz ölçüsüyle manzum, elli sayfaya yakını da düzyazı olarak Türkçeye çevrilmiştir. Paşa hayattayken yayımlanıp yayımlanmadığı tespit edilemeyen bu çeviri bir kenarda tutularsa Selanikli Hilmi’nin 1900’de yayımlanan İlyas Yâhud Şâir-i Şehîr Omiros’u, İlyada’nın Yunancadan ilk çevirisi olmak bakımından öne çıkar.

Ahmet Mithat Efendi, Ahmed Metin ve Şirzad’da düşünce şeklinde dikkat çektiği Yunan ve Latin mitolojisini, Taaf­füf (1897) adlı romanında kurgusal bir unsur olarak kullanır.

Tevfik Fikret’in Halûk’un Def­teri (1911) adlı kitabında yer alan “Promete” şiiri, Servet-i Fünûn Edebiyatı’nın mitolojiyle edebî metin bağlamında kurduğu ilişkiyi örnekler.

Mehmet Rauf, 1911’de bir ders kitabı olarak yayımlanan Yunân-ı Kadîm Târih-i Edebiyatı adlı kitabında, Yunan edebiyatını tanıtır, klasik eserlerin önemine dikkat çekerek bizde bu tarz eserler olmayışına değinir.

Ömer Seyfettin “Boykotaj Düşmanı” başlıklı bir hikâye yazar ve Yahya Kemal’in “Çamlar Altında Musâhabe” başlıklı yazılarının yayımlandığı günlerde 17 Mayıs 1330’da (1914) Tanin’de yayımlar. “Nev-Yunânîlik”i esas alanların sözcük dünyasını ve söyleyiş özelliğini kullandığı hikâyede, Yahya Kemal’in yorumuyla, onların iddialarını gülünç hâle getirir; başka bir deyişle “Nev-Yunânîlik”in parodisini yapar ve onları “Yunan donanmasına iane toplayan ve Yunanlılığa hizmet eden iki adam gibi gösterir.

“Servet-i Fünûn” ve “Fecr-i Âtî”nin görüşlerini eleştirip onlara karşı yeni bir oluşumun merkezi niyetiyle 1914 Mart’ında yayımlanan Safahat-ı Şiir ve Fikir dergisinde, “Nev-Yunânîlik” görüşü onarılarak canlandırılmak istenirse de, bir sonuç alınamaz. Şahabeddin Süleyman’ın “Nâyîler” diye sunduğu bu çıkışta, Yahya Kemal’in “Nev-Yunânîlik” görüşünün etkisi bulunmakla birlikte (Tural 1983), kaynak olarak Yunan kültürüne Selçuklu dönemi verimleri, özellikle Mevlânâ’nın eserleri eklenir. Bununla birlikte “Osmanlı Türklüğü” ve Mevlânâ vurgusu “Nev-Ef­lâtunî lik”le (Yeni Platonculuk) ilişki kurularak “Bahr-i Safîd Havzası”na bağlanır.

1917’de yayımladığı “Deli Dumrul” ile “Arslan Basat”, Dede Korkut Kitab'ndaki destanları dönüştürerek yazdığı manzumelerdir.

Ömer Seyfettin 1914’te yazdığı “Türklerin Millî Bayramı” başlıklı yazısında,
“Oğuz Kağan Destanı” ile “Ergenekon Destanı”na göndermelerde bulunarak “Yenigün”ün (Nevruz) gelişini bildiren “9 Mart”ın millî bayram olarak kutlanması
gerektiğini ileri sürmüştür.

Müf­tüoğlu Ahmet Hikmet’in “Altın Ordu” başlıklı yazısı, 28 Temmuz 1329’da
(10 Ağustos 1913) yayımlanmaya başlanan Altınordu dergisinin ilk sayısında çıkmıştır. Türk destanlarından izlerle kurgulanan yazıda, Türklerin Orta Asya’dan dünyanın dört bir tarafına yayılışı, “Tanrı’nın sözüyle” gerçekleşmiş kutlu bir göç hikâyesi şeklinde anlatılmış; göç kafileleri de, “Altın Ordu” olarak tasarlanmıştır.

Ali Cânip (Yöntem), “Homer Kimdir? İlyada ve Odise Nasıl Eserlerdir?”, “Epope Nedir?”, “Epope Asrî Bir Nev’i midir?” ve “Yine Epope’ye Dair” başlıklı yazılarından da anlaşılabilir. Bu yazıların ilki 1916’da, diğerleri de 1918 ve 1919’da yayımlanmıştır.

Akın'da çok eski zamanlarda Orta Asya’da Türklerin karşılaştığı bir kuraklık sorunu ve bunun aşılması için yapılanlar, mitoslar kullanılarak anlatılır. Piyeste Türk mitolojisinin motif­lerine çokça yer verilmiştir. 

İshak Refet Işıtman, Ne Mutlu Bana ki Türk Yaratıldım (1933), Cumhuriyet Destanı
(1934), Atatürk (1935) adlı kitaplarındaki manzumeleriyle Cumhuriyet’i romantik bir kavrayışla yüceltir ve Atatürk’ü büyük bir bağlılıkla mitoslaştırmaya çalışır.

Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu Bozkurtların Ruhu (1952), Gençosman Destanı (1959), Kür Şad İhtilâli Destanı (1970), Malazgirt Destanı (I971), Bozkurtların Destanı (1972), Kopuzdan Ezgiler (1979) ve Destanlarda Uyanmak (1984) adlı kitaplarında, pagan dönemi mitosları ile İslâmî döneme ait menkıbeleri kaynak olarak değerlendirir.

1940’lı yıllarda Hilmi Ziya Ülken, önce İnsan sonra da Şadırvan dergilerindeki yazılarıyla Yunan’ın da farkında olan İslâm kaynaklı Hümanizm görüşünü belirginleştirmeye ve bu görüş doğrultusunda şiirler yazılmasını özendirmeye çalışmıştır.

1930’ların ortasında kültür politikası hâlinde beliren ve Halkevlerinin abone edilmesi suretiyle desteklenen Yücel dergisinde (ilk sayı: Şubat 1935) çeviriler ve dar görüşlü yazılarla kamuoyuna sunulan Yunan kaynaklı Hümanizm, “Millî Şef devrinin Maarif Vekîli Hasan Âli Yücel’in gayretleriyle 1940’tan sonra katıksız bir devlet politikası hâline getirilir” (Ayvazoğlu 1987: 83).

Hilmi Ziya Ülken’in Sabahattin Eyüboğlu ve Nurullah Ataç’la çıkardığı İnsan dergisi (ilk sayı 15 Nisan 1938), adının da işaret ettiği gibi, hümanist bir projedir.

Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaçlı), Anadolu’nun Sesi (1971) adlı kitabındaki yazılarında, medeniyetin kaynağının Anadolu olduğunu, Türklerin burayı fethetmeleri sonrasında bu mirasla yoğrulduğunu ve emperyalist Avrupa’nın bunları görmezden gelmek için hep Yunanistan’ı öne çıkardığını savunur.

Osman Türkay’ın Evrenin Düşünde Gezgin (1971) adlı kitabında bizim mitolojimizin unsurları kullanılarak bir kurgu gerçekleştirilmiş ve varoluş sorunu, “Anadolu duyarlılığı” da ihmal edilmeden kavranmaya çalışılmıştır. Evrenin Düşünde Gezgin hem yapı, hem algı, hem de kavrayış yönünden özgün bir kitaptır. “Altay mitolojisi, eski Yunan sanat ve felsefesi, modern Japon, Güney Kore ve Kuzey Amerika, İngiliz edebiyatı” üzerinde
incelemeler yaptığını belirten Türkay, “bilimsel ülkücülük diye bir akım” yaratmaya çalışırken “bir Türk olarak ta Orta Asya’ya, köke kadar yönelmek” gerektiğine
inanmıştır (Dil 1961: 293).