TÜRK EDEBİYATININ MİTOLOJİK KAYNAKLARI - Deneme Sınavı - 3

1890’da, Şemseddin Sâmi’nin Yunan ve Roma mitolojilerini genişçe tanıttığı
Esâtîr adlı kitabı, 1894’te Nâbizâde Nâzım’ın yirmi dört sayfalık Esâtîr adlı risalesi
yayımlanır.

Tevfik Fikret’in Halûk’un Def­teri (1911) adlı kitabında yer alan “Promete” şiiri, Servet-i Fünûn Edebiyatı’nın mitolojiyle edebî metin bağlamında kurduğu ilişkiyi
örnekler.

Yahya Kemal (Beyatlı), Paris’ten 1912’de “Nev-Yunânîlik” düşüncesiyle yurda döner. Paris’ten yeni fikirler getiren Yahya Kemal ile Fransız edebiyatının öne çıkan bazı yazarlarının romanlarını okuyup etkilenen Yakup Kadri (Karaosmanoğlu), “Nev-Yunânîlik”i esas alan bir “edebî mektep” (edebiyat
hareketi) kurmaya niyetlenir.

Hilmi Ziya Ülken’in Sabahattin Eyüboğlu ve Nurullah Ataç’la çıkardığı İnsan
dergisi (ilk sayı 15 Nisan 1938), adının da işaret ettiği gibi, hümanist bir projedir.

Genç Kalemler dergisinde yayımlanan “Yeni Lisan” başlıklı yazısıyla dilde sadeleşme düşüncesinin olduğu kadar Millî Edebiyat görüşünün de temellerini atan Ömer Seyfettin, 1913-1915’te yazdığı “Yüksek Aydınlıklar”, “Fecr” ve “Güneş” adlı manzumelerinde Turancılık’a bağlılığını gösterir.

1960’ların ilk yıllarında Yeditepe dergisinde Yunan destanlarından yaptığı çeviriler yayımlanan Osman Türkay, Edebiyat, Eleştiri ve Dil Üstüne Düşünceler (1993) adlı kitabında bir araya getirdiği yazılarıyla da Yunan mitolojisinden haberdar bir şair olduğunu göstermiştir.

Mustafa Seyit Sutüven; “Sutüven”, “Akdeniz” ve “Orşilim Kızları” adlı şiirlerinde sırf güzellik duygusuyla, estetik bakışla Yunan mitolojisinin çağrışımından yararlanır

Ali Cânip, “Epope Nedir?” başlıklı yazısında, epopenin tanımı için Voltaire’e
müracaat eder ve onun “kahramanca maceraların manzum hikâyesi” tanımını
benimser.

Ziya Gökalp’in Kızılelma (1914) ve Altın Işık (1923) adlı kitaplarında bir araya getirdiği manzumelerinde, Türk mitolojisinden figürlere, motif­lere yer verildiği
veya bazı manzumelerin tamamen mitosun yeni bir yorumu olarak kurgulandığı
görülür.

Kendine has referanslarıyla divan şiiri, bütünlüklü bir dünyanın, başka bir deyişle bir zihniyetin ürünüdür. Bu bütünlük içinde mitoloji de vardır elbette; ama bu mitoloji, kaynağını büyük oranda Firdevsî’nin Şehnâme’sinden alır. Yunan destanları İlyada ile Odysseia’dan esintiler bulunmakla birlikte Şehnâme, Doğu’nun metnidir ve Fars kültürünü ihya etmek amacıyla yazılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Ahmet Mithat Efendi, Ahmed Metin ve Şirzad’da düşünce şeklinde dikkat çektiği Yunan ve Latin mitolojisini, Taaffüf (1897) adlı romanında kurgusal bir unsur olarak kullanır. Doğru cevap C'dir.

Halit Ziya (Uşaklıgil), 1307 (1891)’de yayımlanan Hikâye adlı kitabında “realist bir edebiyatın kaideleri”ni verirken, “hikâyenin ilk olarak Yunanlılarda görüldüğünü” belirtip bunları birer birer sayar. Ayrıca Homeros ve Virgile’in kendilerinden sonraki Batı edebiyatı için kaynak olarak nasıl değerlendirildiğini örneklerle vurgular. Doğru cevap A'dır.

İkinci Meşrutiyet’in (1908) ilanından sonra Servet-i Fünûn Edebiyatı’nın iki önemli yazarı Halit Ziya ve Mehmet Rauf, Yunan ve Latin mitolojileriyle ilgili kitap çıkarmıştır.

“Bizde mitolojiyi sanat ve fikriyatta canlı bir mevzu hâline getirmek isteyen Ziya Gökalp’tir” diyen Hilmi Ziya Ülken, onun yönelişini, çabasını ve etkisini şöyle açıklar: “O, ilk defa Türk destanlarını tetkik ederek onları yeni lisanla nazma çevirmeye ve yeni sanata mal etmeye çalıştı. Genç şair Orhan Seyfi tarafından takip edildi. Ziya Gökalp daima köklere kadar giderek payen devrin mitolojisini tetkik etti. İslâmî devrin destanlarıyla meşgul olmadı.” Ziya Gökalp, Türk destanlarından çıkardığı mitoslardan ilhamla manzumeler yazmakla birlikte, destanları, dolayısıyla mitosları yazılarıyla da güncellemiştir. Böylece etrafında toplanan şiir heveslisi gençlerin dikkatini ve ilgisini Türk mitolojisine çekmiştir. Doğru cevap E'dir.

Ahmet Hamdi Tanpınar, “Türkçülük hareketinin geliştiği ve saf Türkçe namına bütün maziyi itham ettiği bir devirde keşfedilen iki mühim eserin tesir payını da burada unutmamak gerekir.” diyerek Türk mitolojisine kaynak sağlayan Divan-ı Lügati’t-Türk ile Dede Korkut Kitabı’na dikkat çeker. Millî Edebiyat Hareketi’nde mitolojiye bağlı kaynaklanma sorunu açısından bu, çok önemli bir dikkattir. Doğru cevap B'dir.

İshak Refet Işıtman, Ne Mutlu Bana ki Türk Yaratıldım (1933), Cumhuriyet Destanı (1934), Atatürk (1935) adlı kitaplarındaki manzumeleriyle Cumhuriyet’i roman- tik bir kavrayışla yüceltir ve Atatürk’ü büyük bir bağlılıkla mitoslaştırmaya çalışır. Doğru cevap B'dir.

Mustafa Necati Sepetçioğlu; Kilit (1971), Anahtar (1973), Kapı (1973), Konak (1974), Çatı (1974) adlı bir dizi romanda, Malazgirt Savaşı’ndan Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşuna kadar Türklerin Anadolu’daki varlığını işlemiştir. Türk mitolojisine ilgisini Türk Destanları (1973) adlı kitabıyla gösteren Sepetçioğlu’nun romanlarını Türk-İslâmcı bir görüşle kurduğu söylenebilir. Doğru cevap C'dir.

Salih Zeki, “büyük bir Şark ve Türk edebiyatı, büyük bir Şark ve Türk romantizmi” doğması için Türk edebiyatçılarının “Fransız tesiri ve taklidinden kurtulup” Yunan ve Latin kaynağına yönelmeleri gerektiği kanısındadır; sanattaki hedefinin bunu gerçekleştirmek olduğunu belirtir. Salih Zeki; Persefon (1930), Asya Şarkıları (1933), Pınar (1936), Rüzgâr ve Dallarda Şarkılar (1961) adlı kitaplarındaki şiirlerinin hemen hepsinde Yunan mitolojisini referans almıştır. Doğru cevap E'dir.

Halikarnas Balıkçısı Anadolu Efsaneleri (1954) ve Anadolu Tanrıları (1955) adlı kitaplarında, Akdeniz havzasında oluşan kültürü, Anadolu’nun şekillendirdiğini efsaneler ve mitoslarla göstermeye çalışır. Doğru ceavp B'dir.

Halkbiliminin ilgilendiği ve kısaca “halk inançları” olarak adlandırılan araştırma alanı ise, yukarıda işaret edildiği gibi  mitoloji başta olmak üzere eski dinlerden aktarılanlarla resmî dinin inançlarının türlü nedenlerle geniş halk yığınları arasında çeşitlenerek aldığı yeni yorum ve inanış şekilleridir.