TÜRK EDEBİYATININ MİTOLOJİK KAYNAKLARI - Deneme Sınavı - 21

Fénelon kitabının konusunu Homeros’un Odysseia’sından almıştır. Kitapta, Odysseia’nın önemli figürlerinden Odysseus’un oğlu Telemakhos’un babasını bulmak üzere çıktığı yolculuktaki maceraları anlatılırken pagan kültürünün çoktanrılı dünyasıyla karşılaşılır. Doğru cevap A'dır.

Télémaque’ı Türkçeye çeviren Yusuf Kâmil Paşa, bu dünyayı yaşadığı toplumun değerlerine göre düzenlemiş; “Yunan mitolojisindeki çok tanrılı yapıyı yansıtan bölümleri çıkarmış, mitolojik kişileri tanrı ya da tanrıça olarak değil peri olarak göstermiştir” (Gökalp Alpaslan 2007: 13). Paşa’nın bu tasarruf­ları, eserin aslına sadık kalınmadığı ve Osmanlılaştırıldığı eleştirilerini hazırlamıştır. Doğru cevap B'dir.

Açıklaması yapılan terim Hümanizm'dir. Doğru cevap C'dir.

Tanzimat Dönemi Edebiyatı’nın ilk nesli içinde değerlendirilen Nâmık Kemal, Celâleddin Harzemşah (1888) adlı tiyatro eserine yazdığı “Mukaddime-i Celâl”de, divan şiirinin “güzel”iyle bir bakıma dalga geçerken sadece bir mazmuna değil, bir dünya görüşüne ve estetik zevke de karşı çıkar (Namık Kemal 1975). Bununla birlikte şiir, roman veya piyeslerinde Yunan mitolojisinden herhangi bir ize rastlanmaz. Diğer eserler mitoloji ile ilgilidir. Doğru cevap A'dır.

Romandaki anlatıcı, romanın kahramanlarından Sâniha Hanım’ın çalışma odasındaki şöminenin iki tarafına konulmuş “halis beyaz mermer”den iki heykele dikkati çeker. Alafranga göstergesi olarak işaret edilen bu heykellerden biri, güzellik ve sevda sembolü “Venüs”; diğeri de güzel sanatlar, akıl ve bilgelik sembolü “Minerva”dır. “İşte efendim, Venüs ile Minerva’nın mukayesesi şundan ibarettir. Kadın kısmı asıl Minerva füyuzatıyla [iyilikleriyle] mütefeyyiz olmalı [donanmalı]. Venüs’ü kendi yanına uğratmamalı.” (Ahmet Midhat Efendi 2000: 107) cümleleriyle verilmiştir. Romanda kullanılan bu karşılaştırma vesilesiyle ana karakterler birlikte aşk yaşamışlardır. Doğru cevap E'dir.

“Onlar” sözcüğü, Avrupa’yı işaret eder. Şiirde seslenilen öznenin, ateşi Zeus’tan çalan Prometheus gibi, miskinliği gideren, benliği, ruhu, idraki besleyen ne varsa hepsini Avrupa’dan yüklenip getirmesi istenir. Doğru cevap D'dir.

Şehnâme İran şâiri Firdevsî tarafından, onuncu yüzyılın sonlarında yazılmıştır. İran’ın mitolojik tarihi anlatan altmış bin beyitlik büyük mesnevîsidir. Eserin çoğu bölümünde Turan ve İran savaşlarından bahsedilir.

Câm-ı cihan-nüma (Câm-ı kitînüma) Cemşid’e ait olduğu söylenen, fakat Şehnâme’de Keyhüsrev’in sahip olduğu, yedi değişik madenden yapılmış sihirli kadehtir. Bunun içine bakıldığında dünyada istenilen her yer görülebilirmiş.

Klâsik edebiyatımızda Dahhâk, büyük bir hükümdâr olması, zalimliği, Feridun tarafından yok edilmesi ve özellikle de omuzlarındaki iki yılan sebebiyle zikredilmiştir. Aşk meydanında sevgilisinden zulümler gören âşıkın hâlini ifadede sevgili zaman zaman Dahhâk olarak tasavvur edilmiştir.

Feridun edebiyatta, adalet, iyilik ve uzun ömürlülüğüyle anılırken, bilhassa kasidelerde, memdûha Feridun’la ilgili çeşitli sıfatlar verilir ve böylece övülmüş olur.

Rivâyetlere göre âb-ı hayâtı içerek ölmezlik sırrına erişen, peygamber veya veli olduğu tartışmalı olan kutsal bir kişidir. İskender’le birlikte âb-ı hayatı aradıkları, âb-ı hayâtı İskender’in içemediği fakat Hızır’ın içtiği ve kıyamete kadar yaşayacak olduğu söylenir.

Eski kültürümüzün hemen hemen bütün alanlarına girmiş, tarihî-efsânevî bir şahsiyet olan İskender; İslâm tarihindeki Zü’l-Karneyn, Yunan (Makedon) tarihindeki Büyük İskender ve bunların karıştırılmasıyla meydana gelmiş olan âb-ı hayatı arayan İskender olmak üzere üç farklı kimlikle karşımıza çıkmaktadır.

Keyhüsrev, Divan şâirleri tarafından bir kıyas malzemesi olarak kullanılan iktidar, saltanat, kudret ve ihtişam sembolü şahsiyetlerden biridir. Genellikle kasidelerde memdûhu överken bir kıyas olarak kullanılır ve memdûhun Keyhüsrev-i Sânî (İkinci Keyhüsrev) olduğu söylenir. Şâir, övdüğü kişinin yüceliğinin, kahramanlığının artık Keyhüsrev’i unutturduğunu söylemektedir.

Adaleti ile meşhur Nûşirevân, Tâk-ı Kisrâ veya Eyvân-ı Kisrâ adıyla anılan ünlü sarayının tâkına bir çan astırmış ve bu çanın ucuna da bir zincir bağlatmıştı. İhtiyacı olan bu zinciri çekerek Nûşirevân haberdar eder ve o da bu kişiyle ilgilenirdi. Bu zincire âdalet zinciri denirdi.

Rüstem’in sıfatı olan dâstân kelimesi aynı zamanda hile anlamına da geldiğinden, şâirler sevgilinin kaş, göz, kirpik, gamze vs. unsurlarını Rüstem’le beraber kullanmışlardır.

Siyavuş, İran mitolojik tarihinin bahtsız kahramanlarından biridir. Üvey annesi Siyavuş’a aşık olmuş, bunu öğrenen Siyavuş Afrasiyab’ın ülkesine kaçmış ve orada feci şekilde öldürülmüştü. Siyavuş, Klâsik edebiyatımızda bir kıyas malzemesi olarak kullanılırdı.

Atatürk döneminde yazılan bazı manzumelerde ve manzum piyeslerde, Millî Mücadele “Ergenekon”a, Başkomutan Mustafa Kemal Paşa “Bozkurt”a benzetilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Salih Zeki; Persefon (1930), Asya Şarkıları (1933), Pınar (1936), Rüzgâr ve Dallarda Şarkılar (1961) adlı kitaplarındaki şiirlerinin hemen hepsinde Yunan mitolojisini referans almıştır. Şair; Ovidius’un “Metamorphoses”unu Değişişler (1935) adıyla Türkçeye kazandırmış, Mitoloji (1948) adlı 64 sayfalık bir kitap çıkararak Yunan ve Latin mitolojisine karşı ilginin sıcak tutulmasına katkıda bulunmuş, yazılarıyla da ömrü boyunca Yunan mitolojisini tanıtmaya ve yaymaya çalışmıştır. Doğru cevap E'dir.

Şiirlerinde mitoloji, halk hikâyesi, masal gibi kaynaklardan kaçındığı rahatlıkla hissedilen Ahmet Hamdi Tanpınar, ömrünün sonuna doğru yazdığı “İnsanlar Arasında” adlı şiirinde, Yunan mitolojisinin büyük tanrısı Zeus’u Olemp’ten insanların içine indirerek insan hayatının güçlüklerini gösterir. Doğru cevap E'dir.

Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaçlı), Anadolu’nun Sesi (1971) adlı kitabındaki yazılarında, medeniyetin kaynağının Anadolu olduğunu, Türklerin burayı fethetmeleri sonrasında bu mirasla yoğrulduğunu ve emperyalist Avrupa’nın bunları görmezden gelmek için hep Yunanistan’ı öne çıkardığını savunur. Halikarnas Balıkçısı Anadolu Efsaneleri (1954) ve Anadolu Tanrıları (1955) adlı kitaplarında, Akdeniz havzasında oluşan kültürü, Anadolu’nun şekillendirdiğini efsaneler ve mitoslarla göstermeye çalışır. Azra Erhat’ın denemeleri ve inceleme yazılarını da belirleyen Mavi Anadolu görüşü, Halikarnas Balıkçısı’nın edebî metinlerini de hazırlamıştır. Deniz etrafında şekillenen hikâyelerinde, “kökünü mitolojiden, plastik sanatlardan ve sanatçıların her gün içinde yaşadığı tabiat çevresinden alan” zengin bir atmosfer görülmektedir (Alangu: 1965). Doğru cevap C'dir.