TÜRK EDEBİYATININ MİTOLOJİK KAYNAKLARI - Deneme Sınavı - 2

Mitoloji ve sosyal bilimlerde “kült” terimi, genel olarak tanrıya, tanrısal kabul edilen şeylere veya doğaüstü güçlere sahip olduğuna inanılan şeylere saygı göstermek ve tapınmak anlamında kullanılır.

Teogoni tanrıların doğuşu ve oluşumunu anlatan mitlerdir.

Suyla, gökyüzünde yaşar; güneş ve ayın bir parçası olarak kabul edilir. İnanışa göre at gözlü olan Suyla çok iyi gören bir ruhtur ve insanın yeryüzündeki koruyucusudur. İnsanların hayatını kontrol eder ve bir değişiklik olduğunda Ülgen’e bildirir.

Teogoni mitlerinde geçen yeryüzündeki tanrılar, ruhlar ve kültleri şunlardır: Ruh, Kişioğlu,
Arvak, Yo Kan, Talay Kan, Ana Maygıl, Ak Ene, Umay, Al Karısı, Albıs, Al Ruhu, Kasırga,
Rüzgar ve Yel Ruhu, Taş, Kaya Ruhu, Dağ Ruhu, Ateş Ruhu, Su Ruhu, Ev Ruhları, Ata Ruhları. Ülgen, gökyüzünde bulunan tanrılar, kutsal ruhlar ve kültleri arasındadır.

Kozmogonik mitlerde evrenin, kozmik unsurların nasıl yaratıldığı kronolojik olmayan bir biçimde anlatılır.

İlk insanın yaratılışı, soyların türeyişi antropogonik mitlerde anlatılır.

Türklerin en kutsal bildikleri ağaç “kayın ağacı”dır.

Dünyanın sonunu anlatan mitlere, eskatoloji mitleri denir.

Eski Türkler kıyamete “uluğ gün” derlerdi.

Kültürün en basit ve yalın tanımı, “bir toplumun topyekün hayat tarzı” şeklindedir.

Bütün kültürlerde “resmi kültür” ve “halk kültürü” adı verilen iki katmanlı bir tabakalaşma oluşmaktadır. Bilgi kaynağı ve mahiyetinden kaynaklanan bu farklılıkları iki temel kategoriye
ayırmak mümkündür. Bunlardan birincisi bilimsel yöntemin kullanılmasıyla elde edilen bilgidir. Bir bilginin bilimsel olmasının ölçütü yöntemsel olmasıdır. Bilimsel bilgi aynı zamanda objektif, eleştiriye açık, sistemli ve tutarlı bilgidir. Herhangi bir kültürde bu tür bilginin ve ona dayalı yaşantıların oluşturduğu kültürel tabakaya “resmi kültür” adı verilir. Resmi kültüre ayrıca, “kitabî kültür”, “yüksek kültür” (high culture) gibi adlar da verilir. İkinci tür bilgi kategorisi ise “halkbilimi” veya “gündelik bilgi” adlarıyla bilinen bilgi çeşididir. Bu bilgi çeşidi,
günlük yaşamın sınırları içinde gelişen ve geçerli olan, kısmen bilimsel doğruluğu olan bir bilgidir. Gündelik bilgi veya halkbilimsel bilgi, duyum ve algıya dayanan, deneme-yanılma ile elde edilen, bilen (suje)-bilinen (obje) ilişkisinin sezgi yoluyla oluşan sezgisel ve empirik (deneyimsel) bir bilgidir.