TÜRK EDEBİYATININ MİTOLOJİK KAYNAKLARI - Deneme Sınavı - 19

Mitlerin yer aldığı anlatılardaki zaman kavramı hiç sona ermeyen ve ermeyecekmiş gibi görünen  âdeta daimi süreklilik gösteren bir şimdiki zamandır.

Mitlerin temel karakterleri veya kahramanı insanoğlu değildir. Ancak mitleri gerçekleştiren tanrısal, olağanüstü karakter veya kahraman insan tavır ve davranışları sergiler.

Mit, her zaman için bir “yaratılış” ve “köken”le ilgilidir.

Mekânı, kutsallıkla ilişkili olarak merkezî bir yapı içinde algılamaya “merkez simgeciliği” adı verilir.

Etiyolojik Mitler: Mitolojik zamanı aşamamış ve yaşam tarzı olarak ilkel topluluklarda çok yaygın olarak görülen mitlerdir. İlkel insanın kafasında oluşturduğu sorulara cevap vermeyi soyut ve somut her türlü varlığın kökenini izah edip açıklamayı amaçlayan mitlerdir.

Antropogoni Mitleri: İnsanların nereden geldiklerini veya nasıl oluştuklarını konu edinen mitlerdir. Türeyiş mitleri de denilen bu tür mitler, ilk insanın yaratılmasından, insan topluluklarının, kabilelerin, soyların boyların ortaya çıkmasına kadar geniş bir alanı içerir.

Daha önce de işaret edildiği gibi, Yunancada “anlatı” veya “hikâye” anlamına gelen “mythos” sözcüğü, sözlü kültür ve edebiyat üzerine çalışanlara hemen hemen ele aldıkları bütün türlerin genel özelliklerinden başka hiçbir anlam ifade etmezler.

Mandol: Hint mitolojisinde dünyanın, evrenin ve tanrıları temsil eden sembolik ifade.

Kaliforniya ve Yeni Meksika arasında yaşayan Pimalarda dinleyenler arasında kadınlar varsa mitler anlatılmaz. Genelde dünyanın nasıl oluştuğu gibi konular sadece erkek çocuklara anlatılır.

Eski Mezopotamya’da Yeni Yıl Festivali’nde Yaradılış mitini anlatmak için sanki dünya yeniden oluşuyormuş gibi söz konusu yaratıcı hareketi törenlerle tekrarlamak gerekirdi.

Tanrısal varlıklardan

Evrensel olarak su, ateş, dağ, toprak, gök, ağaç ve atalar gibi nesne ve konuların kült haline geldiği görülmektedir. Doğru cevap A'dır.

Teogoni tanrıların doğuşu ve oluşumunu anlatan mitlerdir. Türk mitolojisinde farklı zamanlarda ve farklı Türk boylarından derlenmiş birbirinin varyantı olan ve birbiriyle doğrudan bir ilişkisi saptanamamış pek çok teogoni mitleri vardır. Bu nedenle Türk teogoni mitlerini ve kültlerini tek bir sistem halinde henüz açıklayabilmekten uzağız. Ancak Türk teogoni mitlerini ve onlara ait kültlerini şamanlığın evreni “Gökyüzü”, “Yeryüzü” ve “Yeraltı” olarak üç katmana ayırılmasından hareketle bu üç yerde bulunuşlarına göre tasnif etmek mümkündür. Doğru cevap D'dir.

Gök Tanrı, gökte oturan ve dünyayı unutmuş tembel bir tanrı değildir. Gerektiğinde yeryüzündekileri cezalandırır. Bu cezalandırma çoğu zaman yıldırım çarpması şeklindedir. Doğru cevap A'dır.

Altay Türkleri arasında 19. yüzyılda halkbilimsel derlemeler yapan Anohin’in tespitlerine göre Ülgen, ay ve güneşin arkasında, yıldızların üstünde yaşar ve iyilik yapmayı sever bir tanrıdır. Kamlama ayini yaparak Ülgen’e ulaşmak isteyen bir kamın yedi veya dokuz engeli/katı aşması gerekir. Doğru cevap D'dir.

Saçı kurbanı, doğanın ve insanın taşıyıcısı olduklarına inanılan yaşamın kesintisizliğini simgeleyen, göksel güçler ya da yer/su ruhları için sunulan serpme, saçma ve benzeri biçimlerde uygulanan süt, rakı, kımız, yağ, buğday, darı vb. kansız kurban. Doğru cevap E'dir.

Altay Türkleri arasında yeryüzündeki ruhların en güçlüsü olduğuna, dünyanın merkezinde bulunan ve ucu Ülgen’in evine kadar ulaşan bir çam ağacının yanında oturduğuna inanılır. Yo Kan’ın So Kan ve Temir Kan adlı iki oğlu olduğu ve bunların insanların verdikleri şeyleri kabul ettikleri tasarlanır. Saha Türklerindeyse, Aan Alahçın Hotun, büyük bir kayın ağacında oturur, tabiatı, insanları ve hayvanları korur. Onun kasırga şeklinde gezdiğine, insanların tabiatı tahrip etmesine üzüldüğüne inanılır.

Altay Türklerine göre, insan öldüğünde, ruhu yeraltı dünyasına gider ve onu, Erlik’in elçisi ölüm ruhu “Aldaçı” karşılar. Ölen her kişinin ruhu yeraltı dünyasında “körmös”e dönüşür. İnsanın canı olan “süne” ise Aldaçı ile birlikte ölen akrabalarını dolaşır ve onlardan kurban ister. Bu süreç, ölen kişinin temsili bir fetişi yapılıp bir kamın (şamanın) üzerine şarap vb. saçı kurbanları saçıp dualar okumasıyla sona erebilir ve ölenin ruhu sakinleşebilir. Doğru cevap A'dır.

Tasviri yapılan Erlik'tir. Diğer seçenekler Erlik'in oğullarıdır. Doğru cevap A'dır.

Türklerin en kutsal bildikleri ağaç “kayın ağacı”dır. Kayın ağacı kutsal olduğu için “bay (ulu, zengin, güçlü) kayın” olarak hitap edilir ve bütün kam ayinlerinde yer alır. Kayın ağacı tanrıyla kulu arasında bir köprü gibi düşünülür. Altay Türklerinin kamlarına göre, insanlar yaratıldıkları zaman ilk Kayın ağacı da Umay Ana’yla birlikte yeryüzüne inmiştir. Kayın ağacının ilk insanı doğurması motifi Türk mitolojisinde son derece yaygın olarak karşımıza çıkar. Doğru cevap D'dir.