TÜRK EDEBİYATININ MİTOLOJİK KAYNAKLARI - Deneme Sınavı - 12

Eski İran’da en çok kutsanan ögelerden olan su, Zerdüşt inançlarında ikinci kutsaldır. Göklerden sonra var edilen, yaratılışı elli gün süren ve dünyanın her bölgesinde yer altında bulunan suyun sorumlusu Hordâd kutsal ölümsüzüdür. Doğru yanıt C'dir.

Zerdüşt’ün, Avestâ’daki en büyük tanrısı Ahura Mazda, Fars edebiyatında genel­ likle “Ahura Mazda”, “Hurmuzd” ve “Hormez” şekillerinde geçer Farsça sözlük­ lerde bu kelimenin “tanrı” karşılığı dışında “müşteri gezegeni” anlamı da yer alır. Doğru yanıt D'dir.

Eski İran halklarının inanışlarına göre ateş, ilk olarak Hûşeng tarafından bu­ lunmuştur. Şahnâme’nin rivayetine göre; Hûşeng bir gün ava çıkmış, yolda bir yılanla karşılaşmış, bu yaratığı o güne kadar tanımamış olduğundan dolayı öldür­ mek istemiş ve bir taş alarak ona doğru fırlatmıştır. Ancak yılan ölmemiş, o atı­ lan taştan kıvılcımlar ve ateş meydana gelmiştir. Hûşeng, bu aydınlığa şükretmek amacıyla o günü bayram olarak ilan etmiş ve ondan sonra o gün ve gecesi, İran geleneklerinde törenlerle kutlanan bir bayram olarak yer almıştır. Doğru yanıt E'dir.

Tulpar: Türk mitolosindeki efsanevî kanatlı ve uçan at.

Zerdüşt inanışının kutsal mekân­ ları ve tapınakları olan ateşkedelerde hiç söndürülmeden yakılan ateş, bu inanışta tanrısal gücü simgeler. Ateşkedelerin yapılış tarzları, şekilleri ve iç bölümleri he­ men her yerde aynı olarak tasarlanmıştır. Genellikle her ateşkede; sekiz kapılıdır ve sekiz köşeli birkaç odadan oluşmaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Anahita’nın, dört beyaz atın çektiği bir arabası vardır. Atları; bulut, yağmur, kar ve doludur. Doğru yanıt D'dir.

İran takviminde yılın başlangıcına denk gelen bayramın adı olan Nevrûz, Ferver­ dîn ayının (21 Mart) ilk günü kutlanmaya başlanır. Doğru yanıt A'dır.

Türk mitolosindeki efsanevî kanatlı ve uçan ata Tulpar adı verilir.

İran tarihinde yeni bir dönem, yeni bir sayfa olarak kabul edilen “Eşkanîler Dönemi” MÖ. 250-MS. 226 yılları arasını kapsamaktadır.

Câm-i Cem: İran hükümdarlarından Cemşîd ile Keyhusrev’e, aynı zamanda Süleyman Peygamber ve Büyük İskender’e ait olduğu kabul edilen sihirli kadeh. İçine bakıldığında, dünyada olup biten her şeyin görüldüğüne inanılan bu kadeh, İran ve Türk edebiyatlarında; “Âyîne-yi Süleyman: Süleyman’ın aynası”, “Âyîne-yi Sikender: İskender’in aynası”, “Piyâle-yi Cem: Cem’in kadehi” adlarıyla da anılır.

İmşâspendân: Kutsal Ölümsüzler. İmşâspendân: Kutsal Ölümsüzler İmşâspendler “ölümsüz kutsallar”, “ölümsüz temizler” anlamlarını ifade eder. Terim olarak da, Mazdeizm’in en büyük melekleridir. Bunlar Ahura Mazda’nın simgeleri olarak kabul edilirler. Her birinin karşılarında özel  düşmanları vardır. İmşâspendlerin sayısı gerçekte altı olarak kabul edilir. Ancak daha sonraki dönemlerde Surûş da bunlar arasına katılarak sayıları yediye çıkartılmıştır. Bazılarınca da Ahura Mazda ile birlikte bunların sayısı yedi olmaktadır.

Farsça’da; “Allah” anlamındaki isimlerden “Îzed” ya da Avestâ’daki şekliyle “Yaza- ta”, “yeze” kökünden gelen ve “tapınmak” anlamını veren bir kelimedir. Avestâ’da çoğu yerde bu kelime bütün tanrıları da gösterir. Ancak Pehlevice’de bu çoğul, tekil olarak “Tanrı” anlamında kullanılır. Doğru cevap B şıkkıdır.

“Pîr” ya da pîr kelimesinin içerisinde yer aldığı, “pîr­-i muğân”, “pîr­-i harâbat”, “pîr­-i gulreng”... vb. tamlamaların ilk olarak Hâfız­-i Şîrâzî tarafından kullanıldı­ğı kanısının yaygınlığına rağmen, başta “pîr” ve “pîr-­i muğân” olmak üzere söz konusu mazmûnlar ve tamlamalar Hâfız’dan önce de Fars şiirinde özellikle ga­zellerde yer almıştır. Örneğin Hâcû­yi Kirmânî (ö. 753/1353) “pîr­-i muğân”a ga­zellerinde yer verir. Doğru yanıt A’dır.

İranlılar tarafından ilk insan ve yeryüzünün ilk hükümdarı olarak bilinir. İnsanlar, birlikte yaşarlarken aralarında çıkan anlaşmazlıkları çözecek, bireyler arasında adaleti sağlayacak büyük ve güç sahibi birini aramış ve Keyûmers’in huzuruna çıkarak bu isteklerini dile getirmiş: “Bizim en büyüğümüz, en üstünümüz, en yeteneklimiz sensin. Atalarımızdan yadigar kalan da sensin. Bu devirde senin eşin ve bezerin de yoktur. Al artık bütün işlerimizi eline, geç başımıza, liderimiz, hükümdarımız ol. Emrine amâdeyiz. Bütün ihtiyaçlarımızı senin huzuruna getirelim” demişler, Keyûmers, bütün bu istek ve arzuları dinledikten sonra, onlardan, dediklerini yapacakları konusunda kesin sözler alarak dileklerini kabul etmiş, ondan sonra da taç giymiştir. Yeryüzünde taç giyen ilk kişi odur.

Fars edebiyatında sevgilinin zülfü ve ayrılık günleri karanlık, siyah ve uzun oluşları nedeniyle şeb-­i yeldâ’ya benzeti­lir. Söz konusu gecenin en uzun ve dola­ yısıyla en karanlık gece olması gerekçe­siyle derin ve karanlık özellikleriyle kuyu da bazen şiirde bu gecenin karanlığı ve derinliğine benzetilerek “çah­-i yeldâ” ni­telemesiyle anılır. Doğru yanıt D’dir.

Mihr’e tapınma ayinleri klasik dönemlerde, İran bölgesinden Babil ve Anadolu’ya de geçmiştir. Daha sonraki devirlerde Bizans askerleri aracılığıyla Avrupa ülkelerine de yayılmıştır. Zamanla Mihr, o bölgelerde büyük bir tanrı olarak tapılmaya başlanmış ve bir süre sonra da Mitraizm inanışı ortaya çıkmıştır.
I. Klasik dönemlerde Mihr’e tapınma ayinleri yapılması
II. İran bölgesinden Babil ve Anadolu’ya geçmesi
III. Bizans askerleri aracılığıyla yayılması
IV. Avrupa ülkelerine yayılması
V. Mihr, büyük bir tanrı olarak tapılmaya başlanması
Mitraizm inanışının ortaya çıkmasının kronolojik sıralaması aşağıdaki hangi seçenekte doğru verilmiştir?

İlkel, avrupa merkezci kültürel gelişme kuramına göre okuma-yazması olmayan topluluklardır. Dolayısıyla doğru cevap D şıkkıdır.

Nahîd, yıldıza dönüşmeden önce Babil’de yaşayan çok güzel ve alımlı bir kadındı. Hârût ve Marût, sınanmak için yeryüzüne gönderildiklerinde onun evine gitmiş ve onun güzelliğinin büyüsüne kapılıp aldanarak günahlara dalmışlardır. Nahîd, onlardan ism-i a’zâm’ı öğrenmiş, göklere yükselmiş ve Allah tarafından yıldıza dönüştürülmüştür.

a. Mit, tanrısal ve olağanüstü varlıkların eylemlerinin öyküsüdür.
b. Mitlerde anlatılan bu öykü, kesinlikle “gerçek” ve “kutsal” olarak kabul edilir.

c. Mit, her zaman için bir “yaratılış” ve “köken”le ilgilidir. Bir şeyin nasıl ha­yata geçtiği ya da bir davranışın, bir kurumun, bir çalışma biçiminin nasıl yaratılmış olduğunu anlatır. Bu nedenle de mitler, insana özgü her anlamlı eylemin örnek tiplerini (modellerini) oluşturur.

Dolayısıyla doğru cevap C şıkkıdır.

Mitler tanrısal ve olağanüstü varlıkların eylemlerinin öyküsüdür. Mitler her zamna yaratılış ve kökeni konu almaktadır. Doğru cevap E şıkkıdır.