TÜRK EDEBİYATININ MİTOLOJİK KAYNAKLARI - Deneme Sınavı - 10

B, C, D ve E seçenekleri gök tanrıya ilişkin özellikler iken; A seçeneği, Altay Türklerinin kam alkış ve ilahilerde en büyük yaratıcı tanrı olarak adlandırılan Ülgen'e ait bir özelliktir.

Utkuuçı, gökte yaşar ve Ülgen tanrının en yakın elçisidir. Ülgen’e ulaşmak isteyen kamları beşinci katta Altınkazık (Kutup Yıldızı) bölgesine inerek karşılar.

İlk insanın yaratılışı, soyların türeyişi antropogonik mitlerde anlatılır. Kozmolojik mitlerin konusu olan evrenin, dünyanın tabiatın yaratılmasıyla “büyük alem” (makro-kozmos) meydana gelir.

Dünyanın sonunu anlatan mitlere, eskatoloji mitleri denir. Türk mitolojisinde eskatoloji mitleri yok denecek kadar azdır.

Türk mitolojisinde ağaçların yukarıda ele aldığımız dünyanın eksenini oluşturmanın yanı sıra türeyiş mitlerinde de türenilen ana/ata olmak açısından da kutsal kabul edildikleri görülür. Türklerin en kutsal bildikleri ağaç “kayın ağacı”dır. Kayın ağacı kutsal olduğu için “bay (ulu, zengin, güçlü) kayın” olarak hitap edilir ve bütün kam ayinlerinde yer alır.

Uyuyan insanların göğüslerine bastırarak onu hareket ettiremez hale getiren ve boğmaya çalışan çoğunlukla erkek olarak tasavvur edilen bu olağanüstü varlığın halk kültüründeki adı "Karabasan"dır. Doğru yanıt: B'dir.

Ağaç, hayvan hatta futbol topu dahil her kılığa girebilen ve aniden ortaya çıkan ve korkunç sesler çıkaran halk arasında "Demirkırnak" adı verilen bu hayali varlık, "Balıkesir" şehrimizin bir inanışıdır. Doğru yanıt:E'dir.

"Yol Azdıran" adı verilen  olağanüstü bir varlığın İslamiyetin  etkisiyle "Cin" olarak da benimsendiği şehir "Çankırı"dır. Doğru yanıt: A'dır.

Geceleri çeşitli kılıklara girerek veya insanlara tanıdıklarının sesiyle seslenerek onları kandıran çoğunlukla uçurum ve benzeri yerlere getiren düşürüp ölümlerine neden olan bu kötü ruhun Anadolu kültüründeki adı "Kapoz"dur. Doğru yanıt: D'dir.

Her yılın şubat ayında evlerin bahçesindeki kuyulardan çıkan cadı şeklindeki bu kötü ruha "Şubat karısı" adı verilir. Bu inanış, Urfa şehrine aittir. Doğru yanıt: B'dir.

Anadolu halk kültüründe depremlerin olma nedeni "Elazığ" şehrinin bir efsanesiyle açıklanmaktadır. Doğru yanıt: E'dir.

Yalova şehrinde, kuruluş efsanesinin kozmolojik bir boyut taşıdığına inanılır. Doğru yanıt: C'dir.

Trabzon, efsaneye göre; soyunu geyiğin emzirdiği çocuğa bağlayan sülalenin yaşadığı şehirdir. Doğru yanıt: C'dir.

Kült terimi daha özel olarak ele alınan ve çalışılan bir konudaki tanrısal veya doğaüstü güçlere sahip şeylerle ilgili inanç örüntüsüdür.

Teogoni tanrıların doğuşu ve oluşumunu anlatan mitlerdir.

Dünyanın sonunu anlatan mitlere, eskatoloji mitleri denir.

Eski Türklerde Gök Tanrı, göğün zaman içinde evrilerek soyut bir yaratıcı güç haline dönüşmesinin bir sonucu oluştuğu düşünülür. Gök Tanrı, gökte ve çoğu zaman yaşam (kut) ve talihin (ülüğ) üleştiricisi veya paylaştırıcısıdır. Gök Tanrı, kozmik düzenin veya evrenin olduğu kadar siyasal ve toplumsal düzenin de kefili ve takipçisidir.

Umay kültünün sembolü ay, Gök Tanrı kültünün sembolü ise güneştir.

Eski Türkler kıyamete “uluğ gün” derlerdi; uluğ gün; deyimini Türkler, Müslüman olduktan sonra da kullanmışlardır. Altay Türklerinden bir gün dünyanın sonunun geleceğine yani kıyamete dair anlatılar derlenmiştir. Altay Türkleri, bu güne “Kalgançı Çak” (Kalacak Olan Çağ) derler.

Bir Türk tarafından çizilen ve elimize geçmiş en eski dünya haritası olan Kaşgarlı Mahmut’un haritasında dünya İslâm kültürünün tesiriyle daire şeklindedir.