TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ

İkinci Dünya Savaşı sonrasında Batı’da oluşan liberal demokratik ortama uyum sağlama amacı güden sürecin sonunda hem kentli aydın kesim hem de geniş bir kırsal nüfusu arkasına almayı başaran Demokrat Parti (DP), Türkiye için önemli bir dönüm noktası olan bir seçim başarısı ardından 1950 yılında iktidara gelmiştir

Celal Bayar, Refik Koraltan, Fuad Köprülü ve Adnan Menderes tarafından 7 Haziran 1945’te CHP Meclis Grubu’na verilen Dörtlü Takrir, Demokrat Parti’nin kuruluşunda önemli bir yer tutmaktadır. Bu takrirde siyasi liberalleşme talep edilmiş, “yurttaşların siyasi hak ve hürriyetlerini Anayasa’nın gerektirdiği genişlikte kullanabilmeleri” istenmiştir. İsmet İnönü ise bu dönemde Cumhurbaşkanı’dır.

27 Mayıs 1960 tarihinde gerçekleşen darbe sonrasında 1961 Anayasası yürürlüğe girmiş ve bu anayasa da yerini daha sonradan 1982 Anayasası’na bırakmıştır.

1980 sonrası dünya pazarları ve uluslararası para piyasalarıyla bütünleşmek ve bu yolla ödemeler dengesini düzenlemek amacıyla Dünya Para Fonu (IMF) istikrar politikaları temelinde bir program yürürlüğe kondu. Türkiye ekonomisi, serbest faiz ve döviz kuru politikalarıyla ve düşük emek maliyetleri aracılığıyla ihracat yapabilir duruma getirildi.

2001 Şubatında Cumhuriyet tarihinin en büyük krizlerinden birinin yaşanmasının ardından DSP, MHP ve ANAP’tan oluşan koalisyon hükümeti IMF yönlendiriciliği de hazırlanan ve dalgalı döviz kuru ve sıkı mali politikalarına dayalı bir dizi ekonomik önlemi devreye sokmuştur.

27 Mayıs sonrası yapılan ilk seçimlerin ardından 20 Aralık 1961’de çıkarılmaya başlayan Yön, Doğan Avcıoğlu, İlhan Selçuk, Mümtaz Soysal, Cemal Eyüboğlu vb. radikal sol aydınlar öncülüğünde eski Türkiye Komünist Parti (TKP)’lilerden, sosyal demokratlara, sosyalistlerden Kemalistlere solun çeşitli eğilimlerini içine alıyordu. Başlangıçta sosyal demokrat eğilimlere hitap eden Yön için daha sonraları ordu içindeki radikal saydıkları kesimleri etkileme çabası öne çıkmıştır

“Necip Fazıl Kısakürek, Türk basını, siyaseti ve düşünce tarihinde, sağcı yaklaşımları teşkil eden çeşitli siyasal ve ideolojik bütünlükler arasındaki önemli “geçiş figürü”dür. İslamcılık ile milliyetçilik, milliyetçilik ile muhafazakârlık, muhafazakârlık ile İslamcılık; deyim yerindeyse onun aracılığıyla birbirleriyle “konuşup anlaşırlar”.

Türk Ocakları 1949’da Hamdullah Suphi Tanrıöver’in başkanlığında yeniden açılmıştır.

Sonradan Milliyetçi Hareket Partisi adını alacak olan Cumhuriyetçi Köylü Millet Parti (CKMP) tabanı daha çok Orta ve Doğu Anadolu’da olan muhafazakâr ve sağ popülist bir partiydi.

1969 seçimlerinde “Millî Görüş” olarak adlandırılan İslamî siyasi söylem, “Müstakiller Hareketi” ile Türk siyasi hayatına katılmış ve Necmettin Erbakan Konya’dan bağımsız milletvekili olarak Meclise girmiştir.

Türkiye İşçi Partisi 1965 seçimlerinde 15
milletvekili ile parlamentoya girmeyi başarmıştır. Bu parti emekçi sınıflar için bir
çekim merkezi hâline gelmiştir.

1970’li yılların sonlarına doğru
toplumsal hareketlilik yerini toplumsal bir yılgınlığa bırakmıştı. Yıkımın eşiğinde olan bizzat “ulus”
fikrinin kendisiydi. Ulus, gerek birbirleriyle ekonomik olarak gerek aynı devletin yurttaşları olarak
aynı anlam ve değerleri paylaşan insanlar olarak
tanınmaz hâle gelmişti.

Çağdaşlaşma, kalkınma, bağımsızlık ve antiemperyalizm kavramları ekseninde gelişen sol Kemalizm, 1930’lardaki Kadro hareketinden sonra,
bu kez 1960’larda, yeni koşullar altında ve bu koşullar ile uyumlu yeni tezlerle birlikte, Yön-Devrim
hareketi içinde yeniden ortaya çıkmıştır.

27 Mayıs sonrası yapılan ilk seçimlerin ardından 20 Aralık 1961’de çıkarılmaya başlayan Yön,
Doğan Avcıoğlu, İlhan Selçuk, Mümtaz Soysal,
Cemal Eyüboğlu vb. radikal sol aydınlar öncülüğünde eski Türkiye Komünist Parti (TKP)’lilerden,
sosyal demokratlara, sosyalistlerden Kemalistlere
solun çeşitli eğilimlerini içine alıyordu.

Yön, çekirdek bir kadro ile sınırlı, dar bir çevrenin yayın organı olmamıştır. Dönemin sol yazarları
için önemli bir çekim merkezi olan Yön, sayfalarını
birçok yazara açmış ve geniş bir yazar kadrosuna
sahip olmuştur. Kendisini solda konumlandıran
ve daha sonraları sol içinde belirecek ayrışmaların
karşıt tarafları olacak birçok aydın-düşünür, Yön
içinde görüşlerini ifade etme olanağı bulmuştur.
Sadun Aren, Mihri Belli, Muzaffer Erdost, İdris
Küçükömer, Fethi Naci, Muammer Aksoy, Turan
Güneş gibi yazarlar bunlardan sadece birkaçıdır.

“Türkiye siyasal düşünce tarihinde Kemalizm
ile sosyalizmi birleştirmeye yönelik kuramsal çabanın önde gelen ismidir. 1950’lerin ikinci yarısından
itibaren Demokrat Parti iktidarına karşı yürütülen
muhalefet hareketi içinde yer aldı. Bu dönemde haftalık Akis ve Kim dergileri ile CHP’nin yayın organı
niteliğindeki Ulus gazetesinde yazılar yazdı. Kuruluşunda aktif olarak yer aldığı ve müdür yardımcılığını yaptığı CHP Araştırma Bürosu’nda iktisadi ve
toplumsal konular üzerine çalışmalar yaptı. 27 Mayıs sonrasında İsmet İnönü kontenjanından Kurucu
Meclis’e girdi. Bir yandan 1961 Anayasası’nın ortaya çıkardığı siyasi iklimin elverişli koşullarında Cemal Reşit Eyüboğlu, Mümtaz Soysal, İlhami Soysal
ve İlhan Selçuk ile birlikte Yön dergisini çıkardı. İlk
sayısı 20 Aralık 1961’de yayımlanan Yön’ün çıkış
bildirgesi geniş yankılar uyandırdı. Avcıoğlu’nun
başyazarı olduğu Yön, yayın hayatında kaldığı beş
buçuk yıllık dönem boyunca Türkiye’nin bütün temel sorunlarını tartışmaya açtığı gibi, Türkiye’nin
belli, başlı tabularının yıkılmasında cesur ve öncü
bir rol oynadı. 1962’de Türk-İş tarafından kuruluş
çalışmaları yapılan Çalışanlar Partisi girişiminin hazırlık ve program toplantılarına katıldı. 1963-1965
yılları arasında Türk-İş Araştırma Merkezi Müdürlüğü görevini yürüttü. 30 Haziran 1967’de Yön dergisinin yayın hayatına son verdikten sonra, başyapıtı olan Türkiye’nin Düzeni: Dün-Bugün-Yarın’ı
yazdı.

Mehmet Ali Aybar (1908-1995), gerek Marksist-Leninist tezlere karşı savunduğu hümanist bakış açısı ve bu doğrultuda Türkiye sosyalizmine ilişkin değerlendirmeleri, gerekse eylem adamı ve lider
kimliğiyle, Türkiye’de sosyalist düşünce ve pratiğin
mihenk taşlarından biridir.

Mihri Belli, hırslı, atak, efsanevi militan imgesiyle Türkiye sosyalist hareketinin belirgin simalarından birisi; solda 1960’lara kadar damgasını vuran aşamacı devrim fikrinin Doğuculuk,
millicilik, cuntacılık ve koyu bir Kemalizm ile
kaynaştırılması ile ortaya çıkan Millî Demokratik Devrim (MDD) çizgisinin kuramcısıdır.

Necip Fazıl Kısakürek, Türk basını, siyaseti ve düşünce tarihinde, sağcı yaklaşımları teşkil eden çeşitli siyasal ve
ideolojik bütünlükler arasındaki önemli “geçiş figürü”dür.

Türkiye, 1939-1945 yılları arasında gerçekleşen İkinci Dünya Savaşı’na fiilen katılmamış olsa da savaşın ekonomik ve siyasi alandaki olumsuz etkilerini dramatik bir biçimde hissetmiştir. Savaş koşulları nedeniyle savunma harcamalarında yaşanan artış, bazı temel ihtiyaç mallarının yokluğu ve hayat pahalılığı gibi etkenler, yurttaşları oldukça olumsuz biçimde etkilemiştir. Bu sorunları aşmak için birçok önlem alınmış olsa da savaşın yıkıcılığı karşısında bunlar etkili olmamıştır. “Harp zenginleri” adı verilen yeni bir sınıf ortaya çıkmıştır. Savaş döneminde oluşan bu olumsuz koşullarda, yurttaşlar ve harp zenginleri arasında tek parti yönetimine yönelik hoşnutsuzluk artmış ve bu hoşnutsuzluk çok partili hayata geçişin iç dinamiğini oluşturmuştur.