TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ

Osmanlı İmparatorluğu’nun son yüzyılında gözlemlenen üç farklı bütünleşme stratejisi Osmanlıcılık / İslâmcılık / Türkçülük olarak verilebilir.

Tanzimatçılar, daha çok Batılı devletlerin zorlamaları sonucu birtakım idarî/hukukî düzenlemelerle yetinmişlerken, Genç Osmanlılar, siyasi yapının meşrutiyet düzenine evrilmesi yönünde mücadele vermişlerdir.

İttihad ve Terakki Cemiyeti'nin önceki adı İttihad-ı Osmanî Cemiyeti'dir.

Harsı yüksek kültürden ayırarak, onu gelenek, görenek, örf, âdet, din, ahlak, müzik gibi antropolojik ögelerle tanımlayan kişi, Ziya Gökalp'tir.

Mavi Anadoluculuk ‘Batı’dan daha Batılı olma’ iddiasının fikri ve akademik düzeyde taşıyıcısı olmuş bir akımdır.

Batıya meydan okuyarak “Biz ilk çağ kültürlerinin doğrudan doğruya mirasçılarıyız. Ne yazık ki Avrupa bu kültür mirasımızı elimizden almış, bizi bu mirasa yabancı kılmak için elinden geleni yapmış" fikrinin savunucusu düşünür Azra Erhat, bu düşüncelerin ait olduğu akım ise Mavi Anadoluculuk'tur.

Anadoluculara göre İslamcılar, ümmet devrinin artığı ile ulus yarattıklarını zannetmişler, coğrafyanın ve ekonominin yaşattığı ulusal tarihi unutmuşlardır. Osmanlıcılar ise bir hanedanın azamet ve şerefi uğruna bir ulusun tarihini ve bir halkın geleceğini kenara bırakmışlardır.

Türk- İslam sentezi temelli muhafazakâr milliyetçilik fikrinin yayılımında etkisi olan iki dergi, Büyük Doğu ve Serdengeçti dergileridir.

“Kökü mâzide olan âtiyim" sözü, muhafazakarlık akımını tanımlamaktadır.

Milliyetçilik tanımında ırk, soy ve kan kavramlarını merkeze oturtan, Türklüğü ‘kan bağı’ ile açıklayan ve Türk kanı taşımayanları yabancı kabul eden teorisyen, Hüseyin Nihal Atsız'dır.

Osmanlı’nın ideal düzeniyle ilgili ilk sarsıntılar 16. yüzyılda o sıralar hızla bir dünya sistemi olmaya doğru evrilen Batı kapitalizminin Osmanlı’nın mali düzenini sarsmasıyla yaşandı. 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren hem iç hem dış kökenli askeri, siyasi ve iktisadi gelişmeler bir araya gelince Osmanlı maliyesi için yüzyıllar sürecek bunalımlar dönemi başlamış oldu. Mali bunalımın ve 16. yüzyılın ikinci yarısında ağırlığını duyuran diğer gelişmelerin ekonomi üzerindeki en önemli sonucu, tımar düzeninin çözülmesi olmuştur. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Yenilik ve yenileşme çabalarına damgasını vuracak en temel siyasal kaygının devletin nasıl kurtarılacağı sorunsalı olduğu söylenebilir. Bu temel kaygı, ortaya atılan düşünce her ne kadar birbirlerinden farklı olsa da yinelemek gerekirse devletin varlığının sürdürülebilmesi üzerineydi. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun son yüzyılını üç farklı bütünleşme stratejisi etrafında yapılabilecek mümkündür. Buna göre, 1839 ile 1876 yılları arasında yer alan Tanzimat dönemi Osmanlıcılık
stratejisiyle, 1876 ile 1908 yılları arasındaki Abdülhamid dönemi İslâmcılık veya Pan İslâmizm ile ve son olarak, 1908 ile 1918 yılları arası İttihad Terakki dönemi de Türkçülük veya Pan-Türkizm stratejisi ile özdeşleştirilebilir. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra başlayan işgaller ve buna karşı gösterilen ulusal direniş yeni bir devletin temellerini müjdeliyordu. Saltanatın kaldırılması, yeni devleti apaçık ortaya çıkardı. Ankara’nın başkent olmasına karar veren TBMM, 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’i ilan etti ve Mustafa Kemal Paşa’yı cumhurbaşkanı seçti. 3 Mart 1924’te de Halifeliği kaldırmaya karar verdi. Ardından da 20 Nisan 1924’te yeni anayasayı kabul etti. Böylece yasama gücünün bölünmez halk egemenliğinin tek temsilcisi olduğu bir cumhuriyet yönetimi kurulmuş ve bir cumhuriyet devletinin kurulması işi tamamlanmış oldu.Anayasa’dan “Türkiye Devleti’nin dini din-i İslâmdır” maddesinin kaldırılması 10 Nisan 1928'de gerçekleşti. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Yeni Belediye Kanununda kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi 3 Nisan 1930'da olmuştur. Türk kadınlarına milletvekili seçmek ve seçilmek hakkının yasayla tanınması ise 5 Aralık 1934'te olmuştur. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Cumhuriyetçi - yeni düşünce sistemi, bireyin önemi, toplumun refahı, tam bağımsızlık, toplumsal dayanışma, ilerleme, ulusallık, çağdaşlık gibi değerleri öne çıkarmaktadır. Ümmetçilik değil ulusallık egemendir. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Kemalizm’in, bir parti ideolojisi olarak gündeme gelmesi Cumhuriyet Halk Partisi’nin 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında yapılan İkinci Büyük Kurultayı’nda olmakla birlikte, bu kurultayda açık veya örtülü olarak, “Kemalizm” bir kavram olarak kullanılmamıştır. 1935 Dördüncü Büyük Kurultay’da “Kemalizm (Kamâlizm)” kavramı ilk defa olarak parti programında kullanılmaya başlanmış, bu kurultayın 13 Mayıs 1935’te yapılan oturumunda kabul edilen parti programının giriş bölümünde; “Yalnız birkaç sene için değil, istikbale de şâmil olan tasavvurlarımızın ana hatları burada toplu bir halde yazılmıştır. Partiye esas olan bütün bu prensipler (Kamâlizm) yoludur” denilerek, altı ilkenin son bir defa tanımları yapılmıştır. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Mavi Anadoluculuk, ‘Batı’dan daha Batılı olma’ iddiasının fikri ve
akademik düzeyde taşıyıcısı olmuş bir akımdır. Temel olarak iki ana önermeyi ve bu önermeler etrafında çeşitlenen bir dizi düşünceyi ileri sürmüşlerdir: ilki Türklerin kökenlerinin ve Anadolu uygarlıkları arasında
olan Hitit, Frig, Lidya, Likya, Troya, Pers, İyon, Bizans, Selçuklu ve Osmanlıların birbirleriyle kaynaşan uygarlıklar olduğu önermesi ve bununla bağlantılı ikinci önerme de Hümanizm fikridir. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Anadolucular, vatanın ve ulusun oluşumunda ulusal coğrafyanın önemine inanmışlardır. Bir ulusu yaratan ruhun işlevsel bir niteliğe dönüşebilmesi, her şeyden evvel yerleşik bir düzene geçişle birlikte, ulusal bir coğrafya ve bu coğrafya üzerinde yaşayan kader birliğine bağlıdır. Anadoluculuğun milliyetçilik anlayışı, kutsal bir vatan olarak temel aldığı coğrafyayı, ulusal gelişimin her düzeydeki kaynağı olarak görür. Milliyetçiliği bir tarih bilinci olarak ele alan Anadoluculuk, Anadolu toprakları üzerinde gelişen Türk tarihini esas alır. Anadolucular, Anadolu Türklerinin farklı ve yabancı kavimlerle karıştığını, fakat bu karışmanın hiçbir zaman “Türklüğü bozacak” nitelikte olmadığını söylerler. Anadoluculuk kendini kültürel bir milliyetçilik olarak vazeder. Anadolucular, Turancılığın Anadolu halkı ile aralarında hiçbir tarihsel kader birliği bulunmayan Turani topluluklara bilinç götürmeye kalkmasını eleştirmişlerdir. Anadoluculuk Turancıların anladığı anlamda ırkçılığı reddeder. Anadolucular, Turancılığın soy ile ulusu karıştırdığı kanısındadırlar. Anadoluculuk, Turancılığın yanı sıra İslamcılık ve Osmanlıcılığı da Anadolu halkını coğrafyanın yarattığı gerçeğini göz ardı etmekle eleştirir. İslamcılar, ümmet devrinin artığı ile ulus yarattıklarını zannetmişler, coğrafyanın ve ekonominin yaşattığı ulusal tarihi unutmuşlardır. Turani halkların Anadolu halkı ile tarihsel bir kader birliği olduğunu değil olmadığını savunmuşlardır. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Şevket Süreyya Aydemir, İsmail Hüsrev Tökin, Vedat Nedim Tör, Burhan Asaf Belge, Şevki Yazman ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi isimlerin olduğu Kadro isimli dergi 1932 başında yayımlanmaya başladı.Kadrocular, savundukları ideolojinin merkezine kapitalizmin de sosyalizmin de dışında olduğunu ileri sürdükleri, üçüncü dünya ülkelerine özgü bir devletçilik anlayışı koymuşlardı. Bunu da henüz Türkiye’de (ve benzer sömürge ya da yarı-sömürge ülkelerde) toplumsal sınıfların belirginleşmemiş olduğu iddiasına dayandırıyorlardı. Türk devriminin ideologluğuna soyunan Kadrocular ve onların ‘radikal’ düşünceleri rahatsız yaratmıştı. CHF’nin genel sekreteri ve teorisyeni konumundaki Recep Peker, devrimin teorisini yapma işinin Kadroculara kalmadığını söylüyordu. Devrime bir teori gerekiyorsa bunu bizzat CHF yapabilirdi. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.