TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ

Doğru cevap B seçeneğidir. Sayfa 101’de II. MAHMUD VE TANZİMAT DÖNEMİ REFORMLARI ana konu başlığında ki açıklamalarda “İlk daimî elçilik 1793’te Londra’da hizmete girer. İlk daimî büyükelçi olan Yusuf Agâh Efendi, “Havadisname-i İngiltere” adlı sefâretnâmeyi kaleme alır. Bu sefâretnâme diğer sefâretnâmelerden farklıdır. Büyükelçinin Londra’da yaptığı diplomatik ilişkileri konu edinmektedir.” açıklanmıştır.

Doğru cevap D seçeneğidir. Sayfa 102’de II. MAHMUD VE TANZİMAT DÖNEMİ REFORMLARI ana konu başlığında ki açıklamalarda “Uluslararası ilişkilerle birlikte tercümanların dış politikadaki etkinliğinin de artması üzerine 1821’de dil ve diplomasi bilen Müslümanlar yetiştirmek amacıyla Tercüme Odası kurulur. Tercüme Odası, Osmanlı reform sürecine damga vuracak kitlenin yetiştiği yer olacaktır.” açıklanmıştır.

Doğru cevap C seçeneğidir. Sayfa 102’de II. MAHMUD VE TANZİMAT DÖNEMİ REFORMLARI ana konu başlığında ki açıklamalarda “Yeniçeri Ocağı’nın bertaraf edilmesi gerektiğini anlayan II. Mahmud bu yönde çalışarak 1826’da Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırır. Vaka-i Hayriye (Hayırlı Olay) olarak adlandırılan bu olayın ardından onun yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adıyla yeni ve modern bir ordu kurar.” açıklanmıştır.

Doğru cevap E seçeneğidir. Sayfa 104’de II. MAHMUD VE TANZİMAT DÖNEMİ REFORMLARI ana konu başlığında ki açıklamalarda “Devlet, bilimsel üretimin desteklenmesi ve bu konudaki bilincin yaygınlaştırılması için yeni girişimlerde bulundu. Kurulması planlanan modern üniversitenin (Darülfünun) altyapısını oluşturmak amacıyla 1850 yılında Fransız Bilimler Akademisi’nden ilhamla “Encümen-i Daniş” adlı bir bilim kurulu oluşturuldu.” açıklanmıştır.

Sayfa 104’de II. MAHMUD VE TANZİMAT DÖNEMİ REFORMLARI ana konu başlığında ki açıklamalarda “Ahmet Mithat ve Şemseddin Sami gibi isimlerin, kadın haklarını özellikle de eğitim hakkını savunduğu ortamda ilk kadın yazar aynı zamanda ilk kadın romancı olan Cevdet Paşa’nın kızı Fatma Aliye Hanım’dır. “ Şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap A seçeneğidir. Sayfa 104’de II. MAHMUD VE TANZİMAT DÖNEMİ REFORMLARI ana konu başlığında ki açıklamalarda “Kadın hakları ve seçimden söz eden ilk gazete ise 1868’de çıkmaya başlayan Terakki gazetesi olup Muhadderat adı ile kadınlar için haftalık ek de verilmiştir. “ Şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap E seçeneğidir. Sayfa 105’de II. MAHMUD VE TANZİMAT DÖNEMİ REFORMLARI ana konu başlığında ki açıklamalarda “Mekteplerin ıslahı ve bu mekteplerde görev alacak muallimlerin yetiştirilmesi meselesi bağlamında 1848 tarihinde açılan Dârü’l-Muallimin, Osmanlı Devleti’nde yeni tarzda ve medrese dışında öğretmen yetiştiren ilk eğitim müessesesi olmuştur.” Şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap C seçeneğidir. Sayfa 113’te II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE REFORM ana konu başlığında ki açıklamalarda “Türk eğitiminin en büyük adımlarından biri atılmış; sağır, dilsiz ve görme engellilerin toplumsal hayata dâhil olmalarını sağlama amacıyla 30 Eylül 1889’da Sağır ve Dilsiz Mektebi açılmış, okula 1891’de de körler sınıfı ilave edilmiştir.” Şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap E seçeneğidir. Sayfa 114’te II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE REFORM ana konu başlığında ki açıklamalarda “Osman Hamdi Bey’in önderliğinde Osmanlı arkeolojisi doğmuş, bu alanda da 1884’te çıkarılan Âsâr-ı Âtika Nizâmnâmesi ile kurumsallaşma süreci başlamıştır..” Şeklinde açıklanmıştır.

Doğru cevap A seçeneğidir. Sayfa 116’da  II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE REFORM ana konu başlığında “Beşir Fuat’ın 1885 tarihli Victor Hugo adlı çalışması, 19. yüzyıl Osmanlı edebiyatında ilk defa natüralizmi işleyen temel kaynaktır.” Şeklinde açıklanmıştır.

Kabakçı Mustafa ayaklanmasıyla tahttan indirilen III. Selim’in yerine padişah olan IV. Mustafa
uzun süre bu makamda kalamamıştır. Alemdar Mustafa Paşa’nın darbesiyle tahta çıkan II. Mahmud (1808-1839) III. Selim’in yolundan ilerler. Öncelikle yine orduyu ele alarak Sekban-ı Cedit adında bir ocak kurar.

II. Mahmud döneminde 19. Yüzyılda Reformlar ve Düşüncenin Gelişimi öncekinin akıbetine uğrayarak Yeniçerilerin ayaklanmasıyla son bulur. Alemdar da bu ayaklanma sırasında öldürülür. Bunun üzerine, ıslahatlar gerçekleştirebilmek için Yeniçeri Ocağı’nın bertaraf edilmesi gerektiğini anlayan II. Mahmud bu yönde çalışarak 1826’da Yeniçeri Ocağı’nı ortadan kaldırır. Vaka-i Hayriye (Hayırlı Olay) olarak adlandırılan bu olayın ardından onun yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adıyla yeni ve modern bir ordu kurar. Ardından yeniliklere hız verir. Avrupa’ya ilk kez öğrenci gönderilmesi bu dönemde gerçekleşir. Yabancı uzmanların yardımıyla Mekteb-i Harbiye
(1834) ve Tıbbiye (1827) gibi yeni askerî okullar açılır. 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması
ile eski Mehterhane de ortadan kalkmıştır ve yerini 1834’te açılan Mızıka-i Hümayun Mektebi
alır. İlköğretim zorunlu hale getirilir. Medrese dışındaki tüm okullar Nafia Nezareti’ne bağlanır. Ülkede ilk kez nüfus sayımı gerçekleştirilir. 1831’de Takvim-i Vekayi adıyla ilk resmî gazete yayımlanır. Posta sistemi kurulur. Yurtdışına çıkışlara pasaport uygulaması getirilir. Sağlık meselelerine de el atılarak ilk defa karantina usulü uygulanır. Kıyafette yenilik yapılarak fes ve pantolon giyilmeye başlanır.

Resmî alanda o ana dek gerçekleşen en yoğun ve kapsamlı batılılaşma hamlesinin başlangıcı olan Tanzimat, Osmanlı toplumsal ve kültürel hayatında da kalıcı ve derin değişimlere neden olmuştur. Bu sürecin merkezinde kendi içinde farklılıklar gösteren Osmanlı bürokrat seçkinleri, diğer tarafında ise türlü beklenti ve talepleriyle Avrupa güçleri, yerel (muhafazakâr) muhalefet ve çeşitli Müslüman gayrimüslim güç odakları yer almıştır. Mimarı Mustafa Reşit Paşa olan Tanzimat Fermanı, dili ve yapısı bakımından geleneksel Osmanlı yönetim anlayışı ile seçkin bürokrasinin yeni devlet ve toplum fikirleri arasında ustaca mekik dokuyan bir metindir. Fermanın giriş kısmında geride kalmış parlak bir ihtişam ve refah çağına gönderme yapılır ve şeriata uygun bazı pratik kanuni düzenlemelerle bu ideal düzenin yeniden canlandırılabileceği belirtilir.

Yeni Osmanlılar hareketinin önderlerinden, fikir adamı. Çocukluk ve gençliğinde Afyon, İstanbul, Kars ve Sofya’da okudu, özel derslerle Arapça ve Farsça öğrendi. İlk şiirinden sonra Namık takma ismini kullanmaya başladı. 1857’de Tercüme Odası’nda çalışmaya başladı. Fransızca öğrendi ve başkentin seçkin edebiyat çevrelerine girdi. 1862’de Şinasi’nin çıkardığı Tasvir-i Efkarda yayımlanan, anayasal yönetime geçilmesi yolundaki yazılarıyla Yeni Osmanlılar hareketinin düşünsel temellerini attı. Hükümetin baskısı sonucunda 1867’de Batı Avrupa’ya kaçıp mücadelesine oradan devam etti, 1870’te yurda döndü. Yazıları yüzünden 1873’te Kıbrıs’a
sürüldü. 1876’da İstanbul’a dönüp Kanun-ı Esasi’nin hazırlanıp kabul edilmesinde önemli
rol oynadı. 1877’de Midhat Paşa’nın tutuklanmasıyla Namık Kemal de Midilli’ye sürüldü,
ömrünün geri kalanını Midilli, Rodos ve Sakız adalarında çeşitli memurluklarda bulunarak
geçirdi. Siyasi mücadelesinin yanı sıra tiyatro, roman, eleştiri, şiir, tarihi biyografi ve tarih
alanında verdiği onlarca eserle gelecek kuşaklar üzerinde etkili oldu.

Hüseyin Avni Paşa, Midhat Paşa ve Süleyman Paşa’nın düzenledikleri bir saray darbesiyle 30 Mayıs
1876’da Sultan Abdülaziz tahttan indirilip yerine Yeni Osmanlılar Hareketine yakınlığıyla tanınan
V. Murat padişah ilan edilmişti. Ancak birkaç gün sonra Abdülaziz’in Feriye Sarayı’nda ölü bulunması, Haziran ayı ortasında da birkaç kabine üyesinin Midhat Paşa’nın konağında toplantı hâlindeyken suikaste kurban gitmeleri gibi olayların etkisiyle yeni Sultan’ın ruh sağlığı ciddi bir şekilde bozuldu. Bunun üzerine saray darbesinin arkasındaki en önemli amaç olan anayasa ilanını gerçekleştirmek için yeni bir yol bulundu. Akli dengesinin yerinde olmadığına dair şeyhülislamdan alınan fetva sonrasında V. Murat tahttan indirildi ve anayasa ilan etmeyi kabul eden Veliaht Abdülhamid, 31 Ağustos 1876’da Sultan II. Abdülhamid olarak tahta çıktı.

Kasım 1876 başında, aralarında Yeni Osmanlıların önemli isimlerinden Namık Kemal ve Ziya
Paşa’nın yanı sıra Cevdet Paşa gibi muhafazakâr kişilerin de bulunduğu 28 üyeden oluşan komisyon, bir anayasa taslağı hazırlamak için çalışmaya başladı. Hazırlanan iki taslağı, yetkilerinin daha geniş tutulmasında ısrar eden sultan reddetti. Anayasayı Tersane Konferansı’nın açılışına yetiştirme telaşında olan Midhat Paşa, yakın çevresinin karşı çıkmasına rağmen, 113. maddesi padişaha istediği kişileri sürgüne gönderme yetkisi veren üçüncü bir anayasa taslağını sultana sundu. Bu son metin, bazı küçük değişikliklerle, 23 Aralık’ta Kanun-ı Esasi olarak ilan edildi.

1876-1909 arasında rüştiye, idadi, öğretmen okulları ve ibtidailerin sayısı dikkat çekici ölçüde arttırılmıştır. Bunların yanı sıra, ders müfredatlarında ciddi değişiklikler yapılmış, okulların
maddi olanakları iyileştirilmiş, modern eğitim araç ve gereçleri satın alınmıştır. Kız okullarının sayısı hızla artarken, Türk eğitiminin en büyük adımlarından biri atılmış; sağır, dilsiz ve görme engellilerin toplumsal hayata dâhil olmalarını sağlama amacıyla 30 Eylül 1889’da Sağır ve Dilsiz Mektebi açılmış, okula 1891’de de körler sınıfı ilave edilmiştir. Bütün bunlar için gereken mali kaynağı sağlamak amacıyla 1884’te Maarif hisse-i iânesi adıyla yeni bir vergi konmuştur. Ayrıca Müslümanların eğitim ve öğretimleri için özel okullar da açılmıştır.

Osmanlı materyalizminin kurucusu ise Beşir Fuad’dır. Yazı hayatı 1883’ten intihar ettiği 1887’ye kadar süren oldukça kısa bir dönemi kapsar. Beşir Fuad’ı insan gerçeğini incelemeye yönelten, Divan geleneğinin soyut insanı yerine Tanzimat edebiyatının getirdiği somut insan anlayışı, varlığın gerçek niteliklerini kapsamakta mıdır; yoksa toplum içinden seçilmiş bu örnek tip, sanatın çarpıttığı düşsel bir imge midir? sorusudur. Bu soruyla birlikte Beşer adlı eserinde insan varlığına bedenin maddi işlevleri açısından eğilen Beşir Fuad, Tanzimat aydınının gerçekle örtüşmeyen insan tasarımına karşı çıkmıştır. İnsan gerçeğinin ancak bilim aracılığıyla kavranabileceğini ve bu bilimin de fizyoloji olduğunu savunmaktadır. Herbert Spencer’ın bilimsel disiplinler arasında yaptığı sıralamada fizyolojiyi en başa, sanatı ise en sona yerleştirmesini de görüşünü destekleyen kanıt olarak sunar.

Osmanlı ıslahat hareketlerinin özellikle Tanzimat döneminde hız kazanmasıyla birlikte, Batı fikirleri
de Osmanlı aydınları üzerindeki etkisini arttırmıştır. Devletin bütünlüğünü koruma isteği ise,
resmî ideoloji Osmanlıcılıktan başlayıp İslamcılık, Batıcılık ve Türkçülüğe uzanacak ölçüde çeşitli fikir akımlarının ön plana çıkmasında etkili olmuştur.

1883’ten itibaren Bahçesaray’da Kırım Türkçesiyle yayımlanarak Osmanlı entelektüelleri tarafından okunan Tercüman gazetesinin oynadığı role değinmek gerekir. Kültürel Türkçülük hareketindeki önemli bir aşama da Süleyman Hüsnü Paşa’nın Târîh-i Âlem adlı kitabının 1876’da yayımlanmasıdır. Joseph de Guignes’ten etkilenen Süleyman Paşa, değişik Türk kavimlerinin tarihini ayrıntılı biçimde ele alarak Osmanlı tarih yazımında genel kabul gören tarih metodolojisinin oldukça dışına çıkıyordu.