TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ

Zekeriya el Kazvini’nin Acaibü’l Mahlûkat adlı kitabı 1436 senesinde Rükneddin Ahmet tarafından Türkçe’ye çevrilmiş.

Zekeriya el Kazvini’nin Acaibü’l Mahlûkat adlı kitabı 1436 senesinde Rükneddin Ahmet tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir.

Tarih ve edebiyat alanlarında da söz sahibi olan Mîrim Çelebi, ilmî zihniyet itibariyle dedeleri Kadızâde-i Rûmî ile Ali Kuşçu temsilcisi oldukları Semerkant matematik-astronomi okulunun çizgisini takip etmekle birlikte kendilerine has yorumlar getirmeyi de ihmal etmediler. Mirim Çelebi Anadolu-Semerkant okulu olarak adlandıracağımız okulun gerçek anlamda ilk temsilcisidir. Anadolu ve Semerkant birikimi Mirim Çelebi’nin yetiştirdiği öğrencileri ile varlığını devam ettirdi.

Ali Kuşçu’nun öğrencilerinden Sinan Paşa olarak bilinen Sinâneddin Yûsuf (ö.1486), Fâtih’in huzurunda Ali Kuşçu’nun bilmece tarzında sorduğu bir geometri sorusuna cevap olarak Risâle fi’zzâviyeti’l-ḥâdde iẕâ füriżat ḥareketü eḥadi ḍılʿayhâ taḥṣulü zâviye münferice adıyla bir eser yazmıştır.

Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig de İslamiyet sonrası Türk ideal devlet anlayışını ele aldı. Bu yapıt, Uygur harfleri ile Türkçe olarak yazılan
ve Türk dilinin kitap haline gelmiş abidevi eseridir. Siyasetname tarzının ilk örneği olan eser uzun bir dönem yöneticilerin başucu kitabı olarak okunmuştur. Türk İslam algısı ve kültürel kodlarının en temel metinlerinden biri olan Kutadgu Bilig, Karahanlı Tabgaç Buğra Han adına yazılmıştır. 1072- 1074 arasında yazılan bu eserde (b. 2057, 2958, 2059) Daire-i Adliye’ye ait ifadeler vardır (Köseoğlu, 1995: 12).

Molla Lütfi, Harname isimli eserinde “Ey zaman, yazıklar olsun alçaklar yükseklere çıktı, şerefli insanlar aşağılara indi.” (Gökyay,1995:39) diyerek sadece muhteris ulemayı değil, siyasal iktidarı da mizahi bir dille eleştirmekten geri durmadı.

Selefiyeci yaklaşımın Osmanlı topraklarında uç vermesinde Birgivî Mehmed Efendi’nin 1564 yılında kaleme aldığı “et-Tarîkatü’l-Muhammediyye ve Risale-i Birgivi” isimli eserleri etkili olmuştur.

Farabi’nin Medinetü’l Fazıla isimli kitabında ayrıntılı bir biçimde yorumlanan antropomorfik teori, Nasıreddin Tusi’nin Ahlâk adlı eserinde halkın düzeyine indirilip yaygınlaştırıldı (İnalcık, 1992:55).

Kınalızâde, 1564 yılında Şam’daki kadılık vazifesi sırasında kaleme aldığı Ahlâk-ı Alâî eserinin sonunda formülleştirdiği Daire-i Adliye, teorik olan ile geleneksel olanın nasıl bir uyum içinde formülleştirildiğine iyi bir örnek teşkil etmektedir.