TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ

Dâvûd-i Kayserî’nin Fuṣûṣü’l-ḥikem şerhindeki görüşlerinden etkilenmişlerdir. Onun bu şerhinin etkisi 20. yüzyılın başlarına kadar devam etmiştir. Dâvûd-i Kayserî özellikle İbnü’l-Fârız, İbnü’l-Arabî ve Abdürrezzâk el-Kâşânî gibi büyük sûfîlerin geliştirip sistemleştirdikleri vahdet-i vücûd nazariyesini benimsemiştir. Ayrıca Aristo gibi Yunan filozoflarıyla Ebü’l-Berekât el-Bağdâdî gibi İslam filozoflarını tenkit edebilecek seviyede felsefe bilgisine sahipti. Vahdet-i vücûd nazariyesini felsefî mahiyette yorumlayan ve savunan ilk sûfî müelliftir. Bu görüş, onun eserleri sayesinde Anadolu’nun dışında özellikle İran’da yayılma imkânı bulmuştur.

Osmanlı bilim ve düşüncesinin teşekkülünde bir
alim uğraşı olan seyahatinin önemli bir rolü olmuştur. Molla Fenari’nin öğrencilerinden Kadızade-i
Rumi hocası Molla Fenari’nin teşvikiyle Merâga
matematik-astronomi okulunun ilmî mirası çerçevesinde canlılığını koruyan Mâverâünnehir ve Horasan bölgesine giderek 1411 senesinden itibaren
Semerkant’ta, dönemin önde gelen âlimlerinden
kelâmcı-matematikçi Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin
derslerine devam etti. Semerkant’ta Uluğ Bey ile
tanışan Kadızâde kısa zamanda hükümdarın sevgi
ve saygısını kazanarak özel hocası oldu; ardından
Uluğ Bey Medresesi’nin baş hocalığına ve Cemşîd
el-Kâşî’den sonra o dönemde inşa edilen Semerkant Rasathânesi’nin başına getirildi. Kadızâde’nin geometriyle ilgili Şerḥu Eşkâli’t-te’sîs’i ile astronomiye dair Şerḥu’l-Mülaḫḫaṣ fîʿilmi’l-heyʾe’si,
Osmanlı medreselerinde orta seviyede ders kitabı
olarak okutulmuştur. Böylece Osmanlı ilim hayatını hem talebeleri hem eserleriyle zenginleştirip
yönlendiren Kadızâde, Osmanlı ilim muhitinde
yetişen gerçek anlamda ilk özgün matematikçi ve
astronom sayılır

Dönemin ünlü isimlerinden biri de
Molla Lutfî’dir. Kısmen derleme kısmen telif olan
Tażʿîfü’l-meẕbaḥ adlı geometri çalışmasında “Delos problemi” adıyla bilinen bir küpün iki katına
çıkarılması problemini ele alır.

Türk İslam dünyası, Moğol, İran, Hint, Bizans Dünyası, Osmanlı coğrafyasında yer almaktadır.

Osmanlı klasik çağında düşünce sistemi;
a. Teorik,
b. Geleneksel,
c. Pratik olmak üzere üç değişik kaynaktan beslenmiştir.
Osmanlı sistematiğinde teorik yapının mimarları başta Platon, Aristo,
İbn Sina, Farabi, Nasîrüddin Tûsî ve son olarak Kınalızâde Ali’dir.

Türkistan ve Maveraünnehir’de hüküm süren
Karahanlılar devri Türk kültür ve sanat tarihi bakımından özel bir öneme sahiptir. Balasagun ve
Kaşgar gibi şehirler ilim ve kültür merkezi olarak
ortaya çıktı. Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig de İslamiyet sonrası Türk ideal devlet anlayışını ele aldı.

Osmanlı, teorik ve geleneksel olanı “kadim” şeklinde ifade eder. Klasik çağda “kadim olagelenden” ne anlaşılmak gerektiği konusunda hiçbir ihtilaf ve tereddüde rastlanmaz.

Orhan Gazi dönemine aittir.

Molla Fenârî, Kutbüddin
İznikî, Sofyalı Bâlî Efendi, Abdullah Bosnevî ve
İsmâil Hakkı Bursevî gibi Osmanlı âlim ve mutasavvıfları da Dâvûd-i Kayserî’nin Fuṣûṣü’l-ḥikem şerhindeki
görüşlerinden etkilenmişlerdir.

Osmanlı uleması arasında ilk zendeka ve mülhidlik suçlamasıyla Molla Lütfi idam edildi.Molla Lütfi, ilk ve son olmadı.
Sonraki dönemlerde de hoşa gitmeyen, diş bilenen rakipler zendeka suçuyla ortadan kaldırıldı.

20. yy başlarına kadar devam etmiştir.

Bahsedilen alim Molla Fenari'dir.

Bahsedilen alim Kadızade-i Rumi'dir.

Molla Hüsrev'dir.

Ali b. Abdurrahman
Acaibü’l Mahlûkat adlı bir ilk Türk kozmografya
kitabı kaleme almıştır.

Osmanlı sistematiğinde teorik yapının mimarları başta Platon, Aristo,
İbn Sina, Farabi, Nasîrüddin Tûsî ve son olarak Kınalızâde Ali’dir.

Anâsır-ı erbaa “dört unsur” demek olup
klasik felsefede toprak, su, hava ve ateşten
ibarettir.

Fatih zamanında Muslihuddin Efendi
“Hocazâde” ile Ali et-Tûsî arasındaki “Tehafüt”
tartışması Osmanlı medreselerindeki felsefi düşüncenin sonunun temsili aynı zamanda Osmanlı’nın “ortaçağlaşması”da demektir.

Yavuz Sultan Selim döneminde, Safevi Devleti’nin
Anadolu’daki mistik hareketleri, özellikle de Kızılbaşları desteklemesi karşısında devlet, Safevi Şiiliğine karşı Sunni İslam’ı devlet dini olarak benimsedi.
Sünni yaklaşımı devletin ideolojisi haline getirdi.

Molla Fenârî ilk Osmanlı şeyhülislamı kabul edilmektedir.