TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ

1074

Peçenekler

Hazarlar

Boy

Urug

MÖ 2250'lere

Türk ülkesinin sınırlarının sonsuz genişlikte olduğunu

doğruluk

uzluk (doğruluk)

Bozkır örgütlenme biçiminde aileden başlayarak, urug (küçük kabile), boy (bod, büyük kabile), bodun (halk, millet), nihayet en yüksek si- yasal yapı “il”e ulaşılıyordu. Doğru seçenek A'dır.

Doğu Avrupa’da ise Hunlardan sonra Avarlar uzun sayılabilecek bir kağanlık kurdular (558-805). Ogurlar ile Hunların karışımından doğan Bulgar- lar, Peçenekler, Uzlar, Hazarlar, nihayet Kumanlar (Kıpçaklar) siyasi olarak varlıklarını sürdürdüler. Bunların içinde Peçenekler çok ilginç bir örnektir. Üst düzeyde bir siyasi kuruluş oluşturamadan 860- 1090 yılları arasında var olabildiler. Boy sistemi- nin Eski Türk tarihinde oynadığı rolü göstermesi bakımından çok önemlidir. Herhangi bir devletleri ortaya çıkmadı; ama boylar halinde yaşadılar ve Doğu Avrupa tarihinde çok etkili oldular. Hazarlar ise hanedanın din değiştirip Museviliğe geçmesine rağmen Türk kültürü özelliklerini korudular. Bazı alanlarda yerleşikliğe dahi adapte olarak şehir kültürünü geliştirdiler. Doğru seçenek B'dir.

Bozkırların tarih sahnesine çıkardığı ilk büyük devlet mo- deli Asya Hun İmparatorluğudur. Aynı coğrafyada kurulup kendi modelini Kuzey Çin’e taşıyan Tabgaçlar, orada önce kendi kültürleriyle yaşadılarsa da bir süre sonra asimile olarak Çinlileştiler. Doğru seçenek B'dir.

Yusuf Has Hacip tarafından 1069’da yazılan Kutadgu Bilig ve Kaşgarlı Mahmud tarafın- dan 1074’te kaleme alınan Divanü Lügati’t- Türk, Türk düşünce tarihinin hem İslam ön- cesine hem sonrasına siyasi ve sosyal açıdan ışık tutmaktadır.

Genel bir bakışla eski bozkır Türk kültüründe dikkate alınması gereken iki önemli karakteristik özellik ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birincisi Türk göçleridir. Bununla kastedilen normal bir yay- lak kışlak hayatı değil, çeşitli nedenlerle yaşadıkları bölgeyi kitleler hâlinde terk ederek çok uzun mesa- feler kat etmek suretiyle bir başka alana gitmeleri- dir. Bu yüzden her yıl sürdürülen mevsime göre yer değiştirme ile karıştırılmamalıdır. Kitleler hâlinde başka alanlara kayma, çok önemli tarihî sonuçlar doğurmuştur. Büyük göçlerin siyasi ve ekonomik olmak üzere iki temel sebebi vardır. Ekonomik se- bep denince özellikle nüfusun artması nedeniyle otlakların yetersiz kalması, kuraklık veya ağır kış şartları yüzünden çıkan kıtlık ve benzeri etkenler gösterilebilir. Türklerin özellikle Çin, Hsien-pi, Moğol gibi kavimlerin baskısıyla yerlerini terk edip başka sahalara gitmeleri ise göçlerin siyasi sebebini oluşturur.İkinci karakteristik özellik eski Türk toplumunun sosyal yapısıdır. Bu sosyal yapıyı aileden (oguş) başlayarak, urug-boy, bodun şeklinde birbirinin içine geçen halkalar şeklinde belirtmek mümkündür. Doğru seçenek B'dir.

Aile toplumun en küçük birimi- dir, aileler biraz büyüdüğünde uruglar ortaya çıkmaktadır. Küçük kabile dediğimiz sosyal sistem, göçebe hayatı 20. yüzyıla kadar sürdüren topluluklar arasında hâlâ yaşamaktadır. Uruglar, yani küçük kabileler birleştiğinde ise boylar meydana gelmektedir. Doğru seçenek A'dır.

Bir devletin (yani il’in) bağımsız olabilme- si için bazı şartlara sahip olması gerekmek- tedir. Bunlar siyasi istiklal, ülke, halk ve kanundur. Doğru seçenek D'dir.

Göktürklerde hükümdarlık, yani, devlet başkanlığı kağanlık ile temsil edilmektedir. Devlet baş- kanı da kağan unvanını taşıyordu. Doğru seçenek E'dir.

Kaynaklardan anlaşıldığına göre otağ, örgin (taht), tuğ (kurt başlı sancak), davul (sorguç-köbürge) ve yay hükümdarlık sembolleri idi. Doğru seçenek C'dir.

Bir Türk’ün başarılı bir kağan olabilmesi için Tanrı tarafından verilmiş üç özelliği kendinde toplaması gerekiyordu: yarlığ, kut ve ülüg (kısmet). Doğru seçenek A'dır.

Geniş coğrafyalara yayılan Türkler, komşularının etkisi altında kalarak başka dinlere de girmişlerdir. Tabgaçlar, 480’li yıllardan sonra Budizm’e direnemeyip bu dini kabul ettiler. Göktürkler zamanında (542-745) birkaç defa Budizm’e girme teşebbüsleri oldu ise de gerekli kabulü görmediği için yayılmadı. Uygurlar, 762’de Mâni dinine girdiler. Bundan sonra kağanlık unvanları Ay Tengri olarak değişti. Bu arada alfabeleri değişerek Soğ yazısından kendilerine yeni alfabe aldılar. Neticede Uygurlar yerleşik hayata geçerek farklı kültür ürünleri meydana getirdiler. Irk Bitig (9. yüzyıl), Huastuanift, Altun Yaruk, Sekiz Yükmek gibi eserler meydana getirildi. Bunun dışında çok sayıda hece vezninde yazılmış ilahiler hazırlandı. Hazarların, Kafkasya’nın kuzeyinde Museviliği kabul ettiklerini görüyoruz. Aynı sıralarda halkın bir kısmı da Hristiyanlığa girmişti. Tuna Bulgarları ise 864’ten sonra resmen Hristiyanlığa girdiler.