TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİ

İkinci karakteristik özellik eski Türk toplumunun sosyal yapısıdır. Bu sosyal yapıyı aileden (oguş) başla­yarak, urug-boy, bodun şeklinde birbirinin içine geçen halkalar şeklinde belirtmek mümkündür. Bozkırdaki Türk topluluklarını her zaman dinamik ve ayakta tutan bu sosyal sistem, en başta insanların birbirine olan ihtiyaçları (savunma, barınma, yiyecek elde etme) sonucunda doğmuştur. Aile toplumun en küçük birimi­dir, aileler biraz büyüdüğünde uruglar ortaya çıkmaktadır.

Bizans kaynaklarının ifadesine göre Tanrı Ares’in kılıcına sahip Attila, bütün dünyayı idaresi altına almak niyetindeydi. Nitekim bu durum Batı Roma elçisi Romulus tarafından dile getirilmiştir. Ancak, daha 409 yılında Hun liderlerinden Uldız Trakya Genel valisine gökyüzünü işaret ederek “güneşin battığı yere her tarafı ele geçireceklerini” söylemişti. Batı Göktürk yöneticilerinden Türk Şad, Bizans elçisi Valentinos’a “Güneşin doğduğu yerden battığı yere kadar dünya önümüzde diz çökecektir” diyerek tehdit ediyordu. Yine Göktürklerden Tardu, 598’de Bizans imparatoruna yolladığı mektupta “yedi iklimin ve yedi ırkın hükümdarından Roma imparatoruna” diyerek dünya hakimi olduğunu bildirmek istiyordu. Yine Divanü Lügati’t-Türk’te, Alper Tunga Acun Beği (dünya hükümdarı) olarak gösterilmiştir.

Töre hükümleri değişik şartlar altında etkinliğini sürdürebilmek için değişebilirdi. Ancak törenin bazı hükümleri kesinlikle değişmez idi: Bunlar könilik (adalet), uzluk (iyilik, faydalılık), tüzlük (eşitlik), ki­şilik (insanlık) idi.

Göktürk tarihinin başlangıcında devletin kuruluşunu anlatan Çince tarihi kaynakta (Chou Shu 50. bölüm), lider Bumın’ın, o sırada tabi olduğu Juan-juanları (Moğolları) bozguna uğrattıktan sonra, devlet karşılığı olan il ile hükümdarlık unvanı kağanı birlikte aldığını kaydetmektedir. İl Kağan, devletin hükümdarı demektir. Başka bir ifade ile artık bağımsız hâle gelinmiş, yani il (devlet) seviyesine yükselmiştir. 552 yılında gerçekleşen bu olaydan sonra ortada bir Türk devleti söz konusudur. Göktürk kağanlığı, bu tarihte Türk adını taşıyan ilk devlettir. Nitekim Çin, Tibet, Soğd, İran (Sasani), Bizans, Arap kaynaklarında Türk Devleti adıyla anılmıştır. Hatta Bizans kaynaklarında (Menand­ros kroniği, 582 yılı) Orta Asya’ya Türkiye denilecektir. Türk tarihi açısından büyük bir ufuk açılımı meydana gelmekte, Türk kimliği yazılı tarih kaynaklarına damga vurmaktadır.

Asya Hunlarında bağımsızlığa verilen değer daha başında bellidir. Mo-tu (Mete) tahta çıkışı­nın hemen sonrasında kendisini baskı altına almak isteyen doğudaki komşuları Tung-hu’ları ağır mağ­lubiyete uğratmış, Çin’deki Han hanedanına ise zor zamanlar yaşatarak kendi üstünlüğünü tanıtmıştı. Aradan zaman geçip MÖ 55’te Çin’e bağlanmak isteyen Hun hükümdarı Hu-han-ye’ye ise devlet meclisindeki toplantıda kardeşi Chih-chih karşı çıkmış ve “cesarete karşı hayranlık duymak ve bağlılı­ğı yüz kızartıcı saymak bizim geleneğimizdir. Atala­rımızdan aldığımız toprakla birlikte devr aldığımız devleti feda edemeyiz. Mücadele ederek savaşçılarımız hala mevcut iken devletimizi korumalıyız” demiştir.

Kaynaklardan anlaşıldığına göre otağ, örgin (taht), tuğ (kurt başlı sancak), davul (sorguç-köbürge) ve yay hükümdar­lık sembolleri idi.

Demokrasinin önemli göstergesi meclisin eski Türk devletinde var olduğunu, Çin kaynaklarından ve Orhun Yazıtlarından çok açık bir şekilde anlamaktayız. Yasama kurulu niteliğini taşıyan bu meclis aslında milattan önceki devirlerden beri devam eden bir kurum olarak görünmektedir. Göktürklerde meclis kelimesinin karşılığı “toy” idi. Bütün diğer Türk lehçelerinde ve Türkçeden geçtiği bütün yabancı dillerde de meclis, toplantı anlamına gelmektedir. Bu meclisin üyelerine Toygun denirdi. Oğuz Destanında da “Toy”dan bahsedilir.

Toylara katılan toygunlar tegin, kül-çor, apa, erkin, tudun, ilteber, tarhan gibi unvanlar ta­şırlardı. Toylarda önce dinî-millî törenler yapılarak başlanır, devletin bütün meseleleri görüşülür, sonra ziyafetler verilirdi. Orhun Kitabelerinde geçtiği üzere, Göktürkler­de hükümetin karşılığı “ayukı” tabiri idi.

Gök, herşeyi kapsadığı için davranışlarla yer ile iletişim sağlar ve bütün dünyaya düzen verir. Gök, bütün dünyayı kaplayan bir kubbe gibi düşünül­müştür. Demir Kazık, yani Kutup yıldızı Göğün merkezinde yer alır. Kutup yıldızı hükümdarın sa­rayı, büyük ayı yıldız takımı da hükümdarın akra­bası kabul edilirdi. Gök Kubbe, Demir Kazık et­rafında dönerken, yıldızları bulunduran Gök Çarkı da dönerdi. Türklerin dünyaya bakış açılarının en önemli unsuru Gök’tür.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap A'dır.

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap A'dır.

Doğru cevap B'dir.

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap E'dir.

Doğru cevap E'dir.

Doğru cevap D'dir.

Yusuf Has Hacip