Çok Partili Yaşama Geçiş ve Sonrası Düşünce, Akımlar ve Portreler: 1950’den Günümüze

Dr. Refik Saydam ve Şükrü Saraçoğlu Hükümetleri, İkinci Dünya Savaşı sırasında ekonomik sorunlara çözüm bulmak amacıyla Millî Korunma Kanunu, Varlık Vergisi Kanunu, Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu’nu çıkarmışlardır.

Celal Bayar, Refik Koraltan, Fuad Köprülü ve Adnan Menderes tarafından 7 Haziran 1945’te CHP Meclis Grubu’na verilen Dörtlü Takrir, Demokrat Parti’nin kuruluşunda önemli bir yer tutmaktadır. Bu takrirde siyasi liberalleşme talep edilmiş, “yurttaşların siyasi hak ve hürriyetlerini Anayasa’nın gerektirdiği genişlikte kullanabilmeleri” istenmiştir.

Toplumsal ve politik düzeyde 1950-60 arasındaki dönüşümleri belirleyen iki önemli dinamikten söz edilebilir: ilki, hızlı toplumsal modernleşme; ikincisi ise geniş toplumsal kesimlerin seçimler aracılığı ile de olsa siyasete katılımı.

Kapatılan DP mirasını devralan Adalet Partisi (AP) 1965’te iktidara geldi.

27 Mayıs 1960 darbesinden sonra sosyalist solda üç ana akım belirdi. Bunlardan birincisi Türkiye İşçi Partisi, ikincisi YönDevrim Hareketi ve üçüncüsü de Millî Demokratik Devrim akımıydı.

1960 darbesi sonrası yapılan ilk seçimlerin ardından radikal sol aydınlar öncülüğünde Yön isimli bir dergi çıkarılmaya başlanmıştır.

Yön’ün politik konumu kabaca yukarıdan devrim perspektifine sahip küçük burjuva radikalizmi olarak tanımlanabilir.

Doğan Avcıoğlu, Türkiye siyasal düşünce tarihinde Kemalizm ile sosyalizmi birleştirmeye yönelik kuramsal çabanın önde gelen ismidir.

Millî Demokratik Devrimciler, Türkiye’nin toplumsal yapısının yarı feodal, yarı dışa bağımlı burjuvazi özellikler gösterdiğine inanmaktadır. Sosyalist bir devrimden önce millî demokratik devrim yanlısıdırlar. “Zinde güçlere” dayanma eğilimi içindedirler.

Mihri Belli, 1960’lara kadar damgasını vuran aşamacı devrim fikrinin Doğuculuk, millicilik, cuntacılık ve koyu bir Kemalizm ile kaynaştırılması ile ortaya çıkan Millî Demokratik Devrim (MDD) çizgisinin kuramcısıdır.

“Mehmet Ali Aybar (1908-1995), gerek Marksist-Leninist tezlere karşı savunduğu hümanist bakış açısı ve bu doğrultuda Türkiye sosyalizmine ilişkin değerlendirmeleri, gerekse eylem adamı ve lider kimliğiyle, Türkiye’de sosyalist düşünce ve pratiğin mihenk taşlarından biridir.

Necip Fazıl Kısakürek, Türk basını, siyaseti ve düşünce tarihinde, sağcı yaklaşımları teşkil eden çeşitli siyasal ve ideolojik bütünlükler arasındaki önemli “geçiş figürü”dür. İslamcılık ile milliyetçilik, milliyetçilik ile muhafazakârlık, muhafazakârlık ile İslamcılık; deyim yerindeyse onun aracılığıyla birbirleriyle “konuşup anlaşırlar”.

1960'ların sonunda Cumhuriyetçi Köylü Millet Parti (CKMP) adıyla kurulan parti 1969'da Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) adını almıştır.

Alparslan Türkeş milliyetçilikle ilgili fikirlerini Dokuz Işık adlı metinde ifade etmiştir. Dokuz Işık şu ilkelerden oluşmaktadır: Milliyetçilik, Ülkücülük, Ahlakçılık, Toplumculuk-Özel Teşebbüscülük, İlimcilik, Hürriyetçilik, Köycülük, Gelişmecilik ve Halkçılık ve Endüstricilik -Teknikçilik.

Şerif Mardin, 1940’ların sonlarından itibaren beliren “dine dönüş” arzusunun iki biçimi olduğunu öne sürmektedir. Mardin’e göre bunlardan biri, Ortodoks-Sünni ulemanın fikirlerini devam ettirmek isteği; diğeri ise geniş halk tabakalarının “hurafeler”e ve “volk İslam” a dönüş isteğidir

Genel merkezi İstanbul’da olan Türkiye Komünizmle Mücadele Derneği çoğunluğu üniversiteli gençler tarafından 7 Aralık 1956 yılında kurulmuştur. Bu ikinci kez kuruluş olarak kabul edilir. Derneğin amacı, “Millî bünyemizi meydana getiren ve kuvvetlendiren, millet olarak yaşamamızı sağlayan unsurları takviye ederek komünizmle fikir yoluyla mücadele etmektir. Bu gayeye ulaşmak için tarihe, vatana ve Allah’a bağlılığı kökleştirmek” olarak ifade edilmiştir.

1960 öncesi dönemde dernekler yalnızca dinî ihtiyaç ve talepleri karşılamak için oluşturulurken, 1960 sonrası dönemde siyasi ve ideolojik nitelikli derneklerin de oluşturulmaya başlandığı gözlemlenmiştir.

1969 seçimlerinde milletvekili seçilen ve "Milli Görüş"ü temsil eden siyasetçi Necmettin Erbakan'dır.

Necmettin Erbakan, 26 Ocak 1970’te Millî Nizam Partisi’ni (MNP) kurmuştur. MNP, Türkiye’de İslamcılığın siyasal uzantısı ve temsilcisi olarak doğmuştur.

Erbakan’ın siyasi görüşlerinin bütününe dikkatlice bakıldığında onun ideolojisini ve mücadelesini iki temel hedef üzerine kurduğu görülecektir: “Yeniden Büyük Türkiye ve Yeni Bir Dünya”. Erbakan hemen her konuda ileri sürdüğü görüşlerini, ya da iktidar ortağı olduğu dönemlerde ortaya koyduğu icraatlarını bu iki temel hedefe göre oluşturmuştur.